رضائیان: اساس روزنامه‌نگاری، تجربه است/ خانیکی: دوام آوردن روزنامه‌نگاران در ایران از مصادیق شگفتی است/ نمکدوست: به تبیین اصول اخلاقی نیاز داریم
به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، نشست رونمایی از کتاب «تیترنویسی در وب» نوشته دکتر مجید رضائیان عصر دیروز، سه‌شنبه 3 آذرماه در نگارستان شهر برگزار شد.
هیچ رسانه‌ای، رسانه دیگر را نابود نمی‌کند
هادی خانیکی به عنوان اولین سخنران این نشست، با بیان این مطلب که هنوز در ایران، شگفتی در دنیای خبرنگاری وجود دارد و یکی از مصادیق این شگفتی، روزنامه‌نگارانی هستند که در این حرفه دوام آورده‌اند، سخنان خود را آغاز کرد.
وی گفت: «روزنامه‌نگاران حرفه‌ای سر پرشور و دل پردردی دارند، و بعد از هر زمین خوردنی دوباره برمی‌خیزند. ما هم از جمله همین سخت‌جان‌ها هستیم که در طول این سال‌ها، از وادی روزنامه‌نگاری خارج نشده‌ایم.»
خانیکی با اشاره به وضعیت روزنامه‌نگاری در ایران ادامه داد: «در روزنامه‌نگاری ما دو گسست وجود دارد؛ اولی شکافی است که بین روزنامه‌نگاری آمادمیک با روزنامه‌نگاری تجربی و حرفه‌ای است. ما کسانی هستیم که قبل از تحصیل و تدریس هم مرتکب روزنامه نگاری شده‌ایم و خود من دوران جوانی را در روزنامه‌ها گذراندم اما بعدها به حوزه آکادمیک وارد شدم.»
وی در تشریح این گسست اظهار داشت: «چند سال قبل در یکی از کلاس‌هایم از دانشجویان پرسیدم که آیا می‌دانید چه کسی اولین فارغ‌التحصیل دکترای روزنامه‌نگاری در ایران بود؟ از میان دانشجویان کسی حسین فاطمی روزنامه‌نگار و وزیر وقت امور خارجه را نمی‌شناخت و من متوجه شدم که بین عرصه سیاست و روزنامه‌نگاری حرفه‌ای نیز شکاف عمیقی هست.»
این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: «شکاف دوم شکافی است که بین فضای واقعی و فضای مجازی ایجاد شده است. به عبارت دیگر باید ببینیم با ایجاد امکانات و تکنولوژی‌های جدید، روزنامه‌نگاری ما دچار چه تحولاتی شده است. هرچند در ایران هنوز باب مطالعه اجتماعی در رسانه‌ها باز نشده و شکل‌گیری ژانرها در آن‌ها مطرح نیست.»
وی گفت: «در چنین شرایطی گاه خبر از مرگ زود هنگام انواع رسانه‌ها و فنون روزنامه‌نگاری شنیده می‌شود که در واقع زمان مرگ آن‌ها فرانرسیده است. مثلا فکر می‌کنیم اگر فضای مجازی پرکاربر شده، این رسانه مطالعه مکتوب و رسانه‌ها را به پایان دوره خود رسانده است، در صورتی که هرگز اینطور نیست.»
خانیکی در بخش دیگری از سخنان خود سوالاتی را مطرح کرد که پاسخ به آن‌ها می‌تواند شکاف‌های موجود در عرصه روزنامه‌نگاری را پر کند. وی اظهار داشت: « اولا باید بپرسیم منازعه تاریخی بین روزنامه‌نگاری حرفه‌ای و روزنامه‌نگاری آکادمیک چیست؟ دوم اینکه چه تلقی‌هایی از مفهوم آموزش در محیط‌های حرفه‌ای و آکادمیک وجود دارد و آیا به متون آموزشی نیاز هست؟»
وی ضمن بیان این مطلب که هیچ رسانه‌ای نمی‌تواند رسانه دیگری را نابود کند بلکه رسانه‌های دیگر را متحول خواهد کرد، ادامه داد: «سوال سوم این است که آیا محتوای آموزشی با نیازهای جدید مطابقت دارند؟ و اخرین سوال اینکه آیا دانش‌آموختگان روزنامه‌نگاری در فضای حرفه‌ای موفق‌تر از روزنامه‌نگاران تجربی نیستند؟ که به نظر من اینگونه است.»
خانیکی در پایان با اشاره به الگوهای دانش‌محور، فن محور و دانش-فن محور، گفت: «به نظر من برای کم کردن گسست‌های موجود در عرصه روزنامه‌نگاری، به افرادی نیاز داریم که فضای آکادمیک و فضای حرفه‌ای را تجربه کرده باشند تا اساس روزنامه‌نگاری دانش-فن محور را تقویت کنند.»
در حیطه مسئولیت‌های اخلاقی روزنامه‌نگاران به مباحث تئوریک نیازمندیم
حسن نمکدوست، دیگر سخنران این نشست ضمن ابراز خوشحالی از اینکه مجید رضائیان وقت و انرژی خود را صرف نگارش کتاب و انتقال دانش و تجربیات خود می‌کند، درباره اهمیت تیتر گفت: «این یک واقعیت است که اگر تیتر یک مطلب خوانده شود، خود مطلب شانس خوانده شدن خواهد داشت؛ مگر آنکه مخاطب به دلایل دیگری مجاب به خواندن مطلب شود، مثل نام نویسنده.»
وی در ادامه سخنان خود به بیان اظهاراتی از علیرضا فرهمند و حسین شهیدی، روزنامه‌نگاران فقید و با تجربه کشور پرداخت و گفت: «از نظر فرهمند، روزنامه‌نگار در عرصه حکم راننده اتومبیل را دارد؛ نه راننده یک مسافرکش، که راننده یک ماشین مسابقه‌ای. همچنین شهیدی در پاسخ به سوال من پیرامون ضرورت نظریه‌پردازی در روزنامه‌نگاری گفته بود آیا نظریه‌پردازی برای حرفه‌ای که می‌توان آن را ظرف چند ماه آموخت، لازم است؟ و اینکه آیا بهتر نیست مسائلی مانند روزنامه‌نگاری در قالب خدمات شهری تعریف شوند؟»
نمکدوست اظهار داشت: «من نزدیک به 100 کتاب روزنامه‌نگاری به زبان انگلیسی خوانده‌ام اما هیچ کدام از آن‌ها به ساحت نظریه‌پردازی نزدیک نشده‌اند و بیشتر سخن‌شان متوجه تکنیک بوده است. حالا سوال اینجاست که چرا ما در ایران وقتی می‌خواهیم از روزنامه‌نگاری حرف بزنیم، فکر می‌کنیم چیزی کم است؟ چرا راحت به سراغ تکنیک نمی‌رویم؟»
وی ضمن تایید صحبت‌های خانیکی درباره این بحث که هیچ رسانه‌ای، رسانه دیگر را نابود نمی‌کند، گفت: «در بررسی تاریخ رسانه، هیچ گسستی وجود ندارد. جالب است بدانید که تازه در سال 2000 به کشتی‌ها اجازه داده شد در برقراری ارتباطات، از مورس استفاده نکنند. این نشان می‌دهد که هیچ یک از روش‌های ارتباطاتی نابود نشده و نمی‌شوند.»
مدیر مرکز آموزش موسسه همشهری در بخش دیگری از سخنان خود به بررسی روزنامه‌نگاری در فضای واقعی و مجازی پرداخت و خاطرنشان کرد: «بین این دو فضا، تفاوتی وجود ندارد آنچنانکه خبرنگار گاردین، خبری را تولید می‌کند که هم به صورت کاغذی منتشر می‌شود و هم روی سایت این نشریه می‌رود. فضای مجازی امروز چنان با زندگی ما اجین شده که نمی‌توانیم گاهی فرق بین فضای مجازی و فضای واقعی را درک کنیم.»
وی اظهار داشت: «روزنامه‌نگاری با سایر گرایش‌های علمی متفاوت است زیرا در روزنامه‌نگاری، فرم‌ها و الگوها بر اساس آنچه در جوامع اتفاق می‌افتد ساخته می‌شوند. مثل این سوال که «اصل ماجرا چیست؟» منجر به ایجاد الگوی هرم وارونه در گرایش روزنامه‌نگاری شده است و سایر سبک‌های خبر نویسی نیز از این قاعده مستثنا نیستند.»
نمکدوست در پایان سخنان خود در تبیین جایگاه تکنیک و تئوری گفت: «به نظر من بحث‌های روزنامه‌نگاری باید به سمت تکنیک حرکت کنند اما سوای مسئولیت تکنیکی، مسئولیت اجتماعی و اخلاقی خبرنگار نیز مهم است و ما به مباحث نظری در این حوزه نیاز فراوان داریم.»
وی ضمن انتقاد از اینکه چرا در فضای روزنامه‌نگاری، همانند عرصه جامعه شناسی پدیده‌ای به نام مرگ پاشایی بررسی نشد، افزود: «ما به تبیین اصول اخلاقی نیاز داریم و به این موضوع که وظیفه اجتماعی و اخلاقی خبرنگار در برابر حوادث و رویدادهای مختلف چیست؟»
دانش روزنامه‌نگاری از دل تجربه بیرون می‌آید
مجید رضائیان، نویسنده و محقق حوزه ارتباطات در ادامه این نشست با اشاره به خاطراتش از چگونگی ورود به عرصه مطبوعات و همکاری با روزنامه جمهوری و همچنین با ارجاع به صحبت‌های هادی خانیکی و حسن نمکدوست درباره الگوهای روزنامه‌نگاری، گفت: «به نظر من دانش و نظریه، از دل تجربه بیرون می‌آیند و باید دید چطور تجربه به دانش تبدیل می‌شود؟»
وی توضیح داد: «اینطور نیست که فکر کنیم نظریه را باید از جای دیگری استخراج کرد که شاید ربط چندانی هم به روزنامه‌نگاری نداشته باشد بلکه تحقیقات و مطالعات ارتباطی باید بر اساس تجربه‌ها انجام شوند.»
رضائیان همچنین درباره شیوع تکنولوژی‌های ارتباطاتی جدید گفت: «در تبیین چالش روزنامه‌نگاری حرفه‌ای با تکنولوژی‌های جدید که به نوعی ایجاد جبر می‌کنند، باید بپرسیم آیا این جبرگرایی می‌تواند فرم‌های خبری را تغییر دهد؟»
نویسنده کتاب «تیترنویسی در وب» ادامه داد: «من معتقدم روزنامه‌نگاری در هر شرایطی روی پای خود ایستاده است و ما نیازمند روزنامه‌نگارانی هستیم که فن محور هستند اما به چهارچوب‌های دانش و نظریه که از دل فن و تجربه بیرون می‌آیند نیز نیازمندیم.»
وی با اشاره به آغاز جریان روزنامه‌نگاری تحلیلی با روزنامه انتخاب، اظهار داشت: «پیش از تاسیس این روزنامه، این سبک وجود نداشت اما تجربه باعث ایجاد این نوع سبک در روزنامه‌نگاری شد و مورد توجه قرار گرفت. در همه‌جای دنیا، اتفاقات و تجربیات هستند که باعث ایجاد ژانرها و سبک‌های جدیدی در روزنامه‌نگاری می‌شوند.»
وی یادآور شد: «تفاوت رسانه‌ها، به معنای تغییر مبانی روزنامه‌نگاری نیست زیرا اصول رسانه‌ای بین تمام رسانه‌ها مشترک است ولی به هر حال رسانه‌ها با هم تفاوت‌هایی دارند. مثلا رویکرد تیتر در فضای وب، بیشتر دنبال جذب مخاطب است و در آن نیاز مخاطب بر سلیقه‌اش ترجیح ندارد بلکه حاشیه‌ها، نشانه‌شناسی و جذب سلیقه است که بر نیاز مخاطب ارجح می‌شود.»
این مدرس دانشگاه در پایان سخنان خود تاکید کرد: «روزنامه‌نگاری یعنی فهمیدن و فهماندن؛ اما معنی روزنامه‌نگاری این نیست که روزنامه‌نگار به مفاهیم کاری ندارد. برعکس ما به عنوان فعالان یک گرایش سیال و خردمحور، باید با مفاهیم مواجه باشیم.»
انتهای پیام/