کاهش سهم نفت در بودجه؛ وعده‌ای که محقق نمی‌شود/ چرا اراده‌ای برای بستن درِ چاه‌های نفت وجود ندارد؟
به گزارش خبرنگار حوزه نفت و انرژی گروه اقتصادی خبرگزاری آنا، وقتی در پنجم خرداد سال 1287 شمسی مته حفاری در عمق 360 متری مسجدسلیمان به لایه‌های نفتی رسید، کسی تصور نمی‌کرد که این ماده سیاه وارد اقتصاد کشور شده و ظرفیت‌های زبانزد تولید ایران را در حوزه‌های کشاورزی، گردشگری و ... خاموش کند، حتی کسی بر این باور نبود که رسوخ درآمدهای ارزی حاصل از آن روزی برای مردم این مرزوبوم عاملی برای تهدید و تحریم از سوی دشمنان تلقی شود.
با گذری در تاریخ درمی‌یابیم که ورود درآمدهای نفتی به بودجه و پیوند نامبارک آن با اقتصاد کشور به سال 1308 شمسی برمی‌گردد در آن مقطع زمانی به مدت 10 سال، منابع حاصل از فروش نفت به حسابی تحت عنوان حساب ذخیره واریز می‌شد و به‌طور رسمی نقش مستقیمی در بودجه نداشت اما ناکارآمدی و راحت‌طلبی حکومت‌ها و کیفیت غلط و نادرست بنای هندسه اقتصاد در آن زمان، باعث نفوذ تدریجی درآمدهای نفتی به بودجه و برنامه‌های توسعه‌ای کشور شد، به‌طوری‌که سهم نفت در 5 برنامه عمرانی دوران طاغوت و رژیم وابسته پهلوی از 40 درصد شروع و به 80 درصد رسید و همین موضوع سرآغاز وابستگی بودجه به نفت و برهم خوردن تعادل در ساختارهای اجتماعی اقتصادی و حتی سیاسی شد.
سهم نفت در بودجه کشور بعد از پیروزی انقلاب
سهم درآمد نفت از کل منابع عمومی از ۵۹/۶ درصد در سال ۱۳۵۷ به ۳۸/۶ درصد در سال ۱۳۶۷ تقلیل یافت. در برنامه سوم توسعه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی منابع حاصل از صادرات نفت از منابع عمومی دولت از متوسط ۵۱ درصد در برنامه دوم به ۶۱ درصد افزایش پیدا کرد.
در برنامه چهارم توسعه با ابلاغ سیاست‌های کلی ابلاغی رهبر معظم انقلاب، کاهش سهم درآمدهای نفتی به 31 درصد هدف قرار گرفت که متأسفانه محقق نشده و در پایان برنامه فوق میزان وابستگی 44.7 درصد اعلام شد. در برنامه پنجم توسعه نیز سهم منابع نفتی به 36.1 درصد کاهش یافت.
در برنامه ششم توسعه برای لایحه بودجه 99 نیز درآمدهای نفتی دولت 48 هزار میلیارد تومان عنوان شد که کمتر از 10 درصد کل بودجه عمومی را شامل می‌شود و طبق گفته نوبخت معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان برنامه‌وبودجه، بودجه امسال کمترین میزان وابستگی به درآمدهای نفتی را در طول دهه‌های اخیر دارد.
اما بررسی‌ها نشان می‌دهد در لایحه بودجه ۹۹ سهم صندوق توسعه ملی از فروش نفت که بالغ بر ۳۰ هزار میلیارد تومان است، در ردیف دیگری جزء منابع درآمدی دولت در بودجه در نظر گرفته شده است، بنابراین امسال نیز حداقل سهم درآمدهای دولت از نفت حدود 16 درصد است.
پلمب کردن درِ چاه‌های نفت، چرا؟
خاصیت وابستگی همین است که نقطه‌ضعفی برای شما و فرصتی برای رقیبتان می‌شود، طلای سیاه اقتصاد ما نیز شده بلای جانمان، چنان در دل اعداد و ارقام بودجه رسوخ و جا خشک کرده است که کمرنگ کردن و یا پاک کردنش برای برخی از فعالان و دوستداران اقتصادی به آرزویی محالی مبدل شده است.
اما این مهم با تغییر جهت‌گیری اقتصادی کشور از اقتصاد رانتی و نفتی به اقتصاد مولد و مردمی، استفاده از ظرفیت معادن و صنایع دانش‌بنیان، همت مضاعف برای افزایش صادرات غیرنفتی و ... محقق‌شدنی است، هرچند این فرآیند زمان‌بر خواهد بود اما آنچه خوشایند است بریده شدن بند ناف بودجه از فروش نفت خام و تجارت آن است.
البته رهایی از اقتصاد نفتی تنها در قطع وابستگی بودجه به این کالا خلاصه نمی‌شود بلکه مهم‌ترین مزیت آن، شکستن تهدید تحریم‌ها و تبدیل کردن آن به فرصتی است که منجر به جلوگیری از آسیب‌پذیری کشور در برابر دشمن خواهد شد.
در سایه اقتصاد غیرنفتی استعدادها و ظرفیت‌های گوناگون داخلی مورد توجه قرار می‌گیرد و اقتصاد کشور قوی می‌شود. نفت کالایی است که اختیار آن در دست دیگران است و همین باعث می‌شود به‌راحتی تحریم شود چرا که طبق گفته کارشناسان دی. اِن. اِی. نفت مشخص‌کننده کشور تولیدکننده آن است، پس طلای سیاه بالاترین ظرفیت تحریم‌ها را دارد دقیقاً آنچه که دشمنان با توسل به آن مدت‌هاست اقتصاد ما را درگیر چالش کرده‌اند.
اتکا به نفت باعث افزایش نگاه به بیرون، فروختن و خوردن سرمایه، تأثیرپذیری از آسیب‌های تحریم و مغفول ماندن جامعه نخبگان و استفاده سرشار از ظرفیت‌های آنان در جهت رشد اقتصادی و رشد سرمایه انسانی خواهد شد.
اقتصاد منهای نفت به معنی مُهروموم کردن در چاه‌های نفت نیست بلکه بدان معناست که مدیریت کشور با درآمدهای غیرنفتی امکان‌پذیر بوده و هر زمان بخواهیم دَرِ چاه‌های نفت را با خیال راحت ببندیم، موضوعی که رهبر معظم انقلاب در نخستین روزهای سال 92 با حضور در حرم مطهر رضوی فرمودند: «من هفده هجده سال قبل به دولتی که در آن زمان سر کار بود و به مسئولان گفتم کاری کنید که ما هر وقت اراده کردیم، بتوانیم در چاه‌های نفت را ببندیم. آقایان به قول خودشان «تکنوکرات» لبخند انکار زدند که مگر می‌شود؟!».
چند راهکار برای جبران درآمدهای نفتی
جمشید پژوهان، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی درباره راهکارهای علمی برای رهایی از وابستگی به نفت می‌گوید اتکای طولانی‌مدت اقتصاد ایران به نفت موضوعی نیست که در کوتاه‌مدت و با سیاست‌های مقطعی عملیاتی شود، برای قطع وابستگی اقتصاد از نفت باید به سراغ افزایش تولید ناخالص داخلی یعنی افزایش تولید ارزان و باکیفیت رفت.
به گفته وی با تولید باکیفیت و ارزان می‌توان ضمن رونق تولید داخلی و هدایت مردم به سمت استفاده از کالای بومی زمینه صادرات تولید ملی را فراهم کرد و در تجارت خارجی بازار مناسبی برای خود یافت.
مهدی تقوی، اقتصاددان نیز تغییر درآمدهای دولت از درآمدهای خالص به درآمدهای مالیاتی را از راهکارهای قطع وابستگی اقتصاد به نفت می‌داند و معتقد است که اگر دولت به هر دلیلی در بخش تأمین منابع بودجه از طریق درآمدهای خالصه (درآمدهای دولت از محل املاک و دارایی‌ها مثل درآمدهای حاصل از فروش نفت) دچار مشکل شد باید به سمت درآمدهای مالیاتی یا پولی برود که تأمین بودجه از طریق مالیات بسیار مطلوب‌تر از راه‌حل پولی است چرا که با استقراض پول از بانک مرکزی شاهد نقدینگی تورم‌زا در جامعه خواهیم بود. پیشنهاد می‌شود دولت با اصلاح سیستم مالیاتی به اخذ مالیات روی آورد تا کاهش درآمدهای نفتی جبران شود.
همچنین کارشناسان بر این باورند که با بهره‌مندی از ظرفیت‌های بخش معدنی، کشاورزی، صنعت، صنوف و نیروی انسانی می‌توان زنجیرهای خود تحریمی را باز کرده و به‌تدریج از وابستگی به نفت رها شویم.
هر چند وابستگی به نفت میراث شوم صدساله ایران بوده و مشکلی تاریخی و بازمانده از دوران طاغوتی است اما پُر کردن شکاف و خلأ بزرگ حاصل از آن در اقتصاد کشور شدنی است، چرا که با رهایی از این کالای استراتژیک اقتصادمان را برای همیشه ایمن کرده و تمام نقشه‌های دشمن را نقشه بر آب می‌کنیم.
انتهای پیام/4133/پ
انتهای پیام/