«ابن مُتّوْج»؛ فقیهی از بحرین

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آناـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

جمال‌الدین احمد بن عبدالله  بحرانی عالم امامی بحرینی در قرن هشتم هجری است.

از تاریخ تولد و جزئیات زندگی ابن متوج آگاهی چندانی در دست نیست. در برخی منابع، لقب وی را «فخرالدین» و یا «شهاب‌الدین» ذکر کرده‌اند. او اهل اُوال، از جزایر بحرین بود. برای تحصیل علم به عراق رفت. در حُلِّه، استاد وی فخرالمحققین (فرزند علامه حلی) بود. پس از درک محضر استادان حله، تحصیلات علوم دینی و قضا را کامل کرد و با کسب اجازه از آنها به بحرین بازگشت. در حله با شهید اول (متوفی 786ق) گفت‌وگوهایی داشت. بعد از مدتی نیز او را در موسم حج دید و با وی مباحثه کرد.

ابن متوج بعد از بازگشت به بحرین، تا پایان عمر به شغل قضاوت پرداخت. برخی منابع با استناد به دست‌نوشته فرزند وی ناصر، تاریخ فوت او را 820ق دانسته‌اند. پیکر وی را در جزیره اُکُل بحرین به خاک سپردند.

مورخان و محدثان بسیاری از آثار ابن متوج استفاده کرده‌اند؛ از جمله احمد بن فهد احسایی، فخرالدین سبیعی و احمد بن محذم اوائلی. ابن متوجه در علم فقه نیز جزء عالمان روزگار خود بود و فتوای وی در نقاط دورتر نیز شهرت داشت. مؤلفان بعد از وی نیز از فتواهای او استفاده کرده‌اند.

کتاب مشهور ابن متوج، الناسخ و المنسوخ، به گفته وی برگرفته از تفسیر خویش است. عبدالجلیل حسینی قاری شرح این کتاب را نوشت و این شرح با تصحیح و ترجمه محمد جعفر اسلامی در 1344ش در تهران به چاپ رسید.

آثار دیگر وی که به صورت خطی محفوظ‌اند عبارت‌اند از:

1. غرائب المسائل، موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی؛

2. کفایة الطالبین، موجود در همان کتابخانه. البته این رساله با عناوین هدایة‌المست بصرین و مایحب علی المکلف و مایعم به البلوی نیز معروف است؛

3. منهاج الهدایة فی تفسیر آیات الاحکام الخمسمأة؛

4. وسیلة القاصد فی فتح معضلات القواعد، در شرح قواعد الاحکام علامه حلی؛

5. الثارات یا قصص الثار، منظومه‌ای است بلند در مواثی و حماسه‌های شیعه؛ با مطلع «علّی حرام ان الدّ بمطعم»؛

6. حرز منظوم.

البته تذکره‌نویسانی همچون ماحوزی و افندی آثار دیگری نیز از ابن متوج شمرده‌اند.

انتهای پیام/4104/