جایگاه ترجمه در دانشگاه‌ها کم‌اهمیت انگاشته‌ می‌شود/ نگاه دانشجویان به ترجمه، سطحی است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، رئیس دانشکده زبان‌های خارجی واحد تهران مرکزی و رئیس مجتمع دانشگاهی پیامبر اعظم(ص) این واحد بزرگ دانشگاهی از راه اندازی دوره دکتری مترجمی زبان انگلیسی از نیم‌سال تحصیلی آینده، راه اندازی مرکز مطالعات و تحقیقات ترجمه دانش‌بنیان، برگزاری همایش ملی مطالعات نشانه‌شناختی ترجمه و پیگیری برگزاری کنفرانس بین‌المللی زبان، زبان‌شناسی و ترجمه در سال آینده خبرداد.

دکتر عبدالله برادران اظهار کرد: در مراحل نهایی راه‌اندازی نشریه دانشگاهی Journal of translation, literature and linguistic studies هستیم، نشریه‌ای که دانشجویان می توانند مقالات خود را در آن منتشر کنند.

برادران افزود: موضوع صحبت امروز درباره جایگاه و اهمیت ترجمه و مترجم است. رشته تحصیلی مترجمی زبان جایگاه با ارزشی دارد.

وی با توجه به اینکه قبل از انقلاب مدارس عالی ترجمه داشته‌ایم و فعالیت‌های نظری در ارتباط با ترجمه صورت می‌گرفته است؛ پس از انقلاب نیز دست کم سی‌و‌پنج سالی است که به آموزش دانشگاهی ترجمه پرداخته‌ایم. در این مدت در کلاس‌های درس و پایان‌نامه‌های ما بیشتر به مباحث نظری توجه شده و کاربرد ترجمه وضعیتی ثانویه داشته است. در این سی‌و‌پنج سال، دانشگاه‌های آزاد و سراسری، هزاران هزار دانشجوی مترجمی تربیت کرده‌اند، اما دانشگاه نتوانسته مترجمان بنامی را به جامعه معرفی کند. مترجمان بنام همه در بیرون از دانشگاه کار کرده‌ و می‌کنند و ما نتوانسته‌ایم مانند آنها را تربیت کنیم. دلیل این مسئله کم‌اهمیت انگاشته‌شدن جایگاه ترجمه در دانشگاه‌هاست.

برادران ادامه داد:‌دانشجویان ما برنامه‌ی مشخص و منسجمی برای آینده‌ی خود ندارند. آنها به اهمیت رشته‌ای که انتخاب کرده‌اند واقف نیستند و به مباحثی که در کلاس‌های درس می‌آموزند بی‌توجهند و در عمل به آنها پایبند نیستند. نگاه این دانشجویان به ترجمه سطحی است. ما نتوانسته‌ایم ترجمه را در دانشگاه‌ها کاربردی بکنیم و این ضعف کار ما در این سی‌و‌پنج سال بوده است.

وی افزود: زمان آن رسیده که این کاستی را جبران کنیم. باید تدبیری بیاندیشیم که دانشجویان ما بتوانند به جایگاه با اهمیتی که دارند واقف شوند. باید تلاش کنیم مترجمان علاقه‌مند و توانمندی را به جامعه معرفی کنیم. ما امروزه بخشی از یک دهکده‌ی جهانی گسترده هستیم که در آن ترجمه نقش بسیار بااهمیتی را در تبادل اطلاعات برعهده دارد. دنیای امروز دنیای اطلاعات است و بهره‌گیری از این اطلاعات نیاز تمامی مردمان دنیاست. به‌دست آوردن اطلاعات و کسب دانش یکی از ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر روز است.

برادران ادامه داد: در این میان ترجمه نقش مهمی دارد و ارتباطات ما با جهان را تقویت می‌کند. در هر لحظه انبوهی از دانش و اطلاعات در سراسر دنیا تولید می‌شود و این اطلاعات از طریق شبکه جهانی و رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند. تبادل این اطلاعات با ترجمه امکان‌پذیر است. دستیابی به این اطلاعات زمینه پیشرفت و توسعه را فراهم می‌کند. بنابراین مترجمان در خط مقدم پیشرفت و توسعه قرار دارند و جایگاهی بسیار بااهمیت دارند. دانشجویان ما متاسفانه از این جایگاه غافلند و به آن سطحی نگاه می‌کنند. برقراری ارتباط میان اقوام و فرهنگ‌ها در دستان ماست. شما باید با علاقه، انگیزه و پشتکار و تلاش از این فرصتی که انتخاب کرده‌اید بهره‌مند شوید.

مریم قهرمانی از فارغ التحصیلان ارشد ممتاز دانشکده زبان در ادامه این نشست با بیان اینکه ترجمه به مباحث نظری هم در دانشگاه‌های ما چندان همگام با جهان نبوده است گفت: اگر مروری بر رویدادهای ترجمه‌ای جهان داشته باشیم خواهیم دید که جای بسیاری از مباحث جهانی در طرح برنامه درسی ما خالی است.

وی تصریح کرد: مطالعات ترجمه از دهه هفتاد میلادی با ظهور نظریه‌های نقش‌گرا مسیر تحولی را در پیش گرفت. معرفی نظریه نظام چندگانه زمینه چرخش فرهنگی را فراهم کرد و در دهه 1990 بسنت و لفور رسما اعلام چرخش فرهنگی کردند. اما در ایران اوضاع قدری متفاوت بوده است. دهه هفتاد میلادی مصادف است با دهه پنجاه ما که دهه پرآشوبی است و به انقلاب می‌انجامد. پس از آن هم درگیر جنگ هستیم. از این رو ما انتظار نداریم در آن اوضاع آشفته کسی به فکر این باشد که ببیند در مطالعات ترجمه جهان چه می‌گذرد؛ اما چرا پس از چرخش فرهنگی که مصادف است با دهه هفتاد ما نیز توجهی به دغدغه‌های جهانی نمی‌بینیم. مطالعات ترجمه در آن سوی جهان حوزه‌ی بسیار گسترده‌ای است که در ارتباطات میان‌رشته‌ای با مطالعات فرهنگی، جامعه‌شناختی، جنسیتی، مردم‌شناختی و .. قرار دارد.

قهرمانی افزود: در ایران اما تا همین اواخر ما همچنان دربند مباحث صرف زبان‌شناختی توصیفی بودیم. البته جای خوشحالی دارد که این تغییر در سالهای اخیر شروع شده و توجه به مباحث روز جهان در پایان‌نامه‌ها دیده می‌شود؛ اما این تحول هنوز به طرح برنامه درسی راه پیدا نکرده است. طرح برنامه درسی باید متوجه نیازها و ضرورت‌های زمانه و همگام با دغدغه‌های جهان باشد. امیدواریم این تغییراتی که در پایان‌نامه‌ها شروع شده بتواند به تغییراتی در طرح برنامه درسی دانشگاه‌ها بیانجامد.

وی ادامه داد: مسئله کاربردی نبودن آموزش‌های ترجمه در ایران است. هدف مطالعات دانشگاهی ترجمه، تربیت مترجمین توانمند و علاقه‌مند بوده است. اما دانشجویانی که از دانشگاه بیرون می‌آیند سهم بسیار ناچیزی در بیرون از دانشگاه دارند. اوضاع ترجمه در بیرون از دانشگاه بسیار نابسامان است. در بیرون شاهد بنگاه‌های ارزان ترجمه‌ای هستیم که کار ترجمه را به نازل‌ترین قیمت و کیفیت انجام می‌دهند. بازار نشر هم چندان بسامان به نظر نمی‌آید. هرکسی که اندک آشنایی به زبان دومی دارد دست به کار ترجمه می‌شود و کتاب ترجمه می‌کند. کیفیت این آثار به اندازه‌ای پائین است که شما حتی نمی‌توانید یک پاراگراف از این کتاب‌ها را بدون مسئله بخوانید. همه تصور می‌کنند دانش اندک زبان برای مترجم شدن کافی است. در حالیکه مترجم بودن اتفاقا کار آسانی نیست. دانشگاه باید به این اوضاع نابسامان نظر داشته باشد.

قهرمانی گفت: ما باید بتوانیم صدایمان را از دانشگاه بیرون ببریم و در تغییر شرایط موجود مشارکت داشته باشیم. مادامی که پایان‌نامه‌ها را در کتابخانه‌ها محبوس کنیم و نتایج آن به بیرون راه پیدا نکند و مادامی که صدای ما پشت درهای بسته بماند، اوضاع به همین منوال خواهد بود. خوشبختانه انجمن صنفی مترجمین تهران با دانشگاه تعامل مثبت دارد و دانش‌بنیان عمل می‌کند. این فرصت خوبی است که بتوانیم با این تعامل، تاثیر خود را در بیرون از دانشگاه و بر بازار نشر بگذاریم. بعلاوه لازم است این تعامل را با انجمن مترجمین و دیگر نهادها و انجمن‌های مرتبط با موضوع ترجمه برقرار کنیم تا بتوانیم در رویدادهای بیرون از دانشگاه مشارکت داشته باشیم.

وی افزود: یکی از اقداماتی که می‌تواند در راستای بهبود اوضاع بسیار نابسامان ترجمه نقش موثری داشته باشید نقد/کیفیت‌سنجی آثار ترجمه شده است. در حال حاضر نقدهای بیرون از دانشگاه سلیقه‌ای هستند و غالبا به مچ‌گیری یا ارائه اصلاحیه کفایت می‌کنند ما باید اصول و قواعد کیفیت‌سنجی و نقد ترجمه را در بیرون از دانشگاه ترویج کنیم و نتایج پایان‌نامه‌های مرتبط با نقد و کیفیت‌سنجی را به صورت مقاله منتشر کنیم. اگر صدای ما به بیرون از دانشگاه برسد آنوقت اوضاع نقد/کیفیت‌سنجی ترجمه نیز تغییر خواهد کرد و این تغییر خود سبب بهبود شرایط بازار خواهد شد. انجمن صنفی مترجمین می‌تواند با فعالیت‌های دانش‌بنیان به سمتی حرکت کند که دیگر شاهد ترجمه‌های نازل در بازار نباشیم.

قهرمانی گفت: چه کسی قرار است این شرایط را تغییر بدهد؟ مگر بنا نبوده دانشگاه مترجمینی را تربیت کند و ترجمه در بیرون از دانشگاه را دانش‌بنیان کند؟ چرا پس این اتفاق نیافتاده است؟ دانشجویان ما باید خودشان را مسئول بدانند و در جهت تغییر تلاش کنند. نباید تنها به کسب مدرک فکر کنند. الان زمانی است که دانشجویان باید مسئولیت بیشتری نسبت به رشته‌ تحصیلی خود داشته باشند و با فعالیت‌های خود اوضاع نابسامان را تغییر دهند. اگر اوضاع تغییر کند خود آنها هم منتفع خواهند شد چراکه شرایط کسب و کار بهتر شده و زمینه را برای صنعت ترجمه مساعدتر خواهد کرد.

وی در پایان گفت: همانطور که برادران عنوان کردند متاسفانه کمتر دانشجویی است که نگاهی جدی به رشته تحصیلی بااهمیت خود داشته باشد. باید در جذب دانشجویان مترجمی به پیش‌نیازهای مربوطه توجه شود و دانشجویان علاقمند، توانمند و باانگیزه‌ای انتخاب شده و مترجمین کارآمدی تربیت شوند که بتوانند در بیرون از دانشگاه حضور موثری داشته باشند.

دکتر عاکف عضو هیات علمی واحد تهران مرکزی نیز در این نشست بیان کرد: باید تلاشمان در این راستا باشد که نتایج پایان‌نامه‌ها در کتابخانه‌ها محبوس نشود و در بیرون از دانشگاه تاثیر خود را نشان بدهد. انجمن دانش‌بنیان دانشکده زبان‌های خارجی با استفاده از توان بالقوه دانشجویان برای حصول این امر عمل خواهد کرد. تلاش ما در این جهت خواهد بود که حلقه گم‌شده میان دانشگاه و بازار نشر را پیوند دهیم و تعاملی میان دانشگاه و انجمن‌ها و نهادهای بیرون از دانشگاه ایجاد کنیم.

وی افزود: همانطور که قهرمانی گفت یکی از اتفاقهای خوب این روزها این است که دانشگاه با انجمن صنفی مترجمین تهران تعامل و همکاری دارد و این انجمن دانش‌بنیان است. این مسئله می‌تواند به پیوند میان دانشگاه با بیرون از دانشگاه کمک کند. انجمن صنفی می‌تواند این ارتباطات را برقرار کند. باید تلاش کنیم این فاصله‌ها را کم کنیم. باید بتوانیم موضوع نقد/ارزشیابی ترجمه را به شکل جدی‌تری از سوی انجمن صنفی به منصه عمل برسانیم و کیفیت ترجمه‌ها را در بیرون از دانشگاه مورد توجه قرار دهیم. اگر انجمن صنفی بتواند این اختیار را کسب کند که برای آثار ترجمه‌ای استاندارد کیفیت تعیین کند بسیار عالی خواهد بود. به گونه‌ای که کیفیت ترجمه‌های بازار نشر مورد تائید انجمن صنفی مترجمین قرار بگیرد.

عاکف ادامه داد: این مسئله می‌تواند به بهبود کیفیت ترجمه‌ها بیانجامد و به عنوان امتیازی برای ترجمه‌های خوب به شمار بیاید. ما با نیروهای توانمند و فعال‌مان توان اجرای چنین برنامه‌هایی را داریم. اگر شرایط فراهم بشود می‌توانیم این فرهنگ را ایجاد کنیم که مترجمین خود برای کسب استاندارد کیفیت کارهای خود به انجمن صنفی مراجعه کنند.

وی گفت: این تعامل با سایر نهادهای مرتبط با موضوع ترجمه نیز می‌تواند برقرار شود. یکی از بهترین مثال‌هایی که می‌توانم در ارتباط با آن حلقه گم‌شده بزنم آزمون مترجمی رسمی دادگستری است. این آزمون و نتایج آن به هیچ عنوان استاندارد نیست. نهادهای مرتبط با این امر با دانشگاه تعامل ندارند. دانشگاه باید ببیند نیاز بازار چیست و با لحاظ کردن موارد مربوطه در طرح برنامه درسی مترجمین را به سمت رفع کردن آن نیاز پیش ببرد.

عاکف ادامه داد:‌نهادهای مربوطه باید به دانشگاه مراجعه کنند و سوالات آزمون را در تعامل با دانشگاه طراحی کنند. با یک نگاه گذرا می‌شود فهمید طراحان این سوالات، شناخت کافی از ترجمه نداشته‌اند. بعلاوه معیارهای ارزشیابی آنها مشخص نیست. اگر این تعامل برقرار باشد هم دانشگاه از نیاز روز باخبر خواهد بود هم سوالات از قابلیت اعتماد (Reliability) و اعتبار (Validity) بالاتری برخوردار خواهند بود.این نهادها اصلا به دانشگاه توجه نمی‌کنند. اگر بیرون از دانشگاه استقبالی از نتایج پایان‌نامه‌های دانشجویان ما صورت بگیرد ما در نشر این نتایج تعللی نخواهیم داشت. متاسفانه ما چنین توجهاتی را در بیرون از دانشگاه نمی‌بینیم. باید تلاش کنیم این فاصله‌ها کمتر شوند و تاثیرمان در بیرون از دانشگاه بیش از این باشد.

برادران در تائید اظهارات عاکف عنوان کرد : این معضل تنها محدود به ترجمه نیست. متاسفانه در ایران این شکاف میان جامعه و دانشگاه وجود دارد. مطالعات ترجمه هم همانند دیگر رشته‌های دانشگاهی متاثر از این شکاف است. به خاطر این فاصله است که پیشرفت و توسعه در ایران به کندی پیش می‌رود. در کشورهای پیشرفته دنیا تمام توانمندی‌ها و ظرفیت‌ها از دانشگاه بیرون می‌آید. اینجا اما متاسفانه ارتباط میان دانشگاه و جامعه گم‌شده است.

عاکف ادامه داد درباره نقد و ارزشیابی هم بهتر است ابتدا موضوع نقد/ارزشیابی را در داخل دانشگاه حل کنیم و بعد نتایج آن را به بیرون از دانشگاه بکشانیم. متاسفانه نقد و کیفیت‌سنجی همواره مثل هم دیده شده‌اند. بیرون از دانشگاه نگاهی حاکم است که نقد را تنها به برشمردن نقاط ضعف یک ترجمه تقلیل داده است. اما نقد ترجمه لزوما به این مسئله نمی‌پردازد.

وی افزود:‌ ما بحث کیفیت‌سنجی و ارزشیابی را داریم که به تمایز میان ترجمه مناسب/نامناسب می پردازد. اما نقد ترجمه می‌تواند با نگاهی غیرارزشیابانه صورت گیرد. همانطور که خانم قهرمانی عنوان کرد متاسفانه در ایران به دلیل ضعف فراگیری که در کیفیت آثار ترجمه شده وجود دارد نیازمند این هستیم که بر نگاه کیفیت‌سنجانه به ترجمه تمرکز و تاکید بیشتری داشته باشیم. اگرچه باید نقد و بررسی آثار ترجمه شده را هم از نظر دور نکنیم.

عاکف ادامه داد: در طرح درسی باید به روز باشیم و ببینیم چه مباحثی در جهان برقرار است و با آن همگام شویم. البته نظریه‌های آنها همواره به کار ما نمی‌آید باید بتوانیم این نظریه‌ها را بومی‌سازی کنیم. ترجمه در کشور ما جایگاه مهمتری دارد تا در کشورهای انگلیسی زبان. ما خیلی بیشتر از آنها به ترجمه نیاز داریم. از صبح که بیدار می‌شویم هر آنچه که می‌بینیم یا می‌شنویم محصول ترجمه است. باید توان این را داشته باشیم که بتوانیم تولیدات داخلی در این زمینه داشته باشیم و فقط به آنها متکی نباشیم.

وی افزود: این تولیدات باید به زبان فارسی باشند که همه بتوانند از آنها بهره‌مند شوند. مسئله مهم دیگر این است که در ارتباط با روش‌های تدریس باید هماهنگی داشته باشیم. بهترین کار این است که سرفصل‌های هر درس را مشخص کنیم تا اساتید بتوانند بر مبنای آنها عمل کنند و مطابق با آنها هر کتابی را که دوست دارند تدریس کنند؛ اما تابع سرفصل‌ها باشند. دانشگاه می‌تواند به مرور زمان کاستی‌ها را برطرف کند. اما این تعامل باید دوسویه باشد و نهادهای مرتبط هم بیایند و با دانشگاه وارد تعامل بشوند و دست‌به‌دست هم شرایط را تغییر دهیم.

عاکف در پایان گفت: ما هر چه که از پایان‌نامه‌های دانشجویی یاد می‌گیریم را در کلاس درس پیاده می‌کنیم و به سمت این تغییرات حرکت کرده‌ایم. همانطور که دکتر برادران گفتند در کشورهای پیشرفته، دانشگاه وضعیت محوری دارد و تغییرات هر جامعه‌ای از دانشگاه شروع می‌شود. نهادهای مرتبط اگر نیازهایی دارند می‌توانند بودجه لازم را در اختیار دانشگاه قرار دهند تا از توان دانشجویان برای تقاضای روز استفاده کنیم. ما می‌توانیم در این زمینه به آنها کمک کنیم و پاسخ دانش‌بنیان به تقاضاهای آنها داشته باشیم. همانطور که قهرمانی گفت باید صدایمان را به بیرون از دانشگاه برسانیم و آنها را هم دعوت به تعامل کنیم و این حلقه گم‌شده را پیوند بدهیم.