«ابوالعَیّاش بَحرالعلوم»؛ فقیهی از دیار هند

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آناـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابوالعیاش عبدالعلی محمد بن قطب‌الدین انصاری لَکَهْنَوی، ملقب به «بحرالعلوم»، (1144-1225ق)، فقیه حنفی‌مذهب و متکلم هندی است که فارسی و عربی را به خوبی می‌دانست.

بحرالعلوم از خاندانی اهل علم بود که نسبشان به خواجه عبدالله انصاری می‌رسید. در 17 سالگی پدرش را از دست داد. کمال‌الدین سَهالَوی فتحپوری، شاگرد پدرش چون علاقه و پشتکار او را در مطالعه و مباحث علمی دید هدایت وی را بر عهده گرفت و پس از مدت کوتاهی ابوالعیاش سرآمد روزگار خود شد و در زادگاهش، لکهنو، به تدریس پرداخت؛ ولی در پی حادثه و سوءتفاهمی که منجر به رنجش شیعیان اوده شد، لکهنو را ترک کرد و به شاه‌جهانپور رفت و بیست سال در آنجا اقامت کرد و سپس به رامپور رفت و چهار سال هم در آنجا ماند.

پس از آن، به تقاضای صدرالدین بردوانی و نیز دعوت حاکمان انگلیسی به بوهار رفت. سپس به دعوت محمدعلی خان، والی کرنائک، به مَدرس رفت و به تدریس پرداخت و در آنجا به «بحرالعلوم» ملقب شد. در 83 سالگی در 12 رجب 1225 در مدرس درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد.

صاحب نزهة‌الخواطر او را دانشمندی خوش‌بیان و توانا در تدریس و شجاع و بخشنده وصف کرده است؛ چنان‌که همه اموال خود را به شاگردان و اهل علم می‌بخشید و جز اندکی برای گذران خانواده‌اش نمی‌گذاشت.

بحرالعلوم در فقه و اصول و حکمت تبحر داشت و به مکتب عرفانی ابن عربی وابسته بود. بیشتر عمرش را به تعلیم و تألیف گذراند و به علت وسعت دانش و بصیرت انتقادی، بر معاصران خود برتری یافت.

آثار بحرالعلوم بیشتر شرح، تفسیر و حاشیه‌نویسی بر آثار گذشتگان است. بعضی از مهم‌ترین تألیفات او عبارت است:

1. الارکان الاربعة، چاپ لکهنو، 1309ق؛

2. نزلات سنة، چاپ هند، 1299ق؛

3. تنویرالمنار، شرح بر منارالاصول نسفی در اصول فقه و به فارسی؛

4. الحاشیة علی الحاشیه الزاهدیة الجلالیة، که از میرزاهد هروی به شرح جلال‌الدین دوانی بر تهذیب المنطق تفتازانی در منطق است، لکهنو، 1872؛

5. الحاشیه علی الحاشیه الزاهدیة القطبیة که حاشیه بر رساله قطب‌الدین رازی در تصور و تصدیق است. چاپ دهلی، 1293ق؛

6. الحاشیه علی شرح المواقف، لکهنو، 1876؛

7. حاشیه بر شرح هدایة‌الحمة صدرالدین شیرازی با نام الحاشیة علی الصدرا، لکهنو، 1262ق؛

8. حاشیه بر مثنوی، بمبئی، 1293ق؛

9. شرح مثنوی معنوی، لکهنو، 1293ق؛

10. التعلیقات علی شرح سلّم‌العلوم، که کتابی است در منطق از محب‌الله بهاری، دهلی، 1309ق؛

11. فواتح‌الرحموت فی شرح مسلم الثبوت، در اصول فقه، لکهنو، 1295 و 1321ق، قاهره 1322ق؛

12. هدایة‌الصرف، در نحو، دهلی، 1326ق.

برخی از آثار خطی او نیز عبارت‌اند از:

1) الحاشیة علی حاشیه میرزاهد بر شرح مواقف ایجی؛

2) شرح بر الافق المبین میردادماد؛

3) قیامت‌نامه به فارسی؛

4) رساله در وحدت وجود به فارسی.

 انتهای پیام/4104/