«ابن عَزَم»؛ مورخ تونسی و صاحب کتاب «الاعلام بمعارف الاعلام»

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آناـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابوعبدالله شمس‌الدین محمد  عزم تمیمی (816-891ق)، تاریخ‌نویس مالکی‌مذهب است.

ابن عزم در تونس به دنیا آمد. دانش‌های رایج زمان را در همان‌جا آموخت. از میان نویسندگان و بزرگان هم‌زمان او، فقط سخاوی که با وی دوست بود، شرح حال او را مفصل نوشته است.

به گفته سخاوی ابن عزم در آغاز تحصیل، کتاب‌های رایج درسی مانند شاطبیه و نیز قرآن را نزد استادان وقت آموخت و قرآن را حفظ کرد. در 837ق/1434م به اسکندریه رفت و دانش خود را تکمیل کرد و از محضر دانشمندانی مانند عمر بَسلفونی و دیگران استفاده کرد. سپس به قاهره رفت و تا پایان 839ق در آنجا ماند. پس از آن از راه دریا به مکه رفت و پس از گزاردن حج، در مدینه اقامت کرد.

در این شهر از جمال کازرونی حدیث شنید. بار دیگر به قاهره و از آنجا به مکه بازگشت. در 849ق به شام رفت. سپس به زیارت بیت‌المقدس رهسپار شد و در مکه اقامت گزید و از مشایخ و دانشمندان که بدان شهر می‌آمدند بهره‌ها برد. گفته‌اند که وی در سفرهایش از صحافی و خرید و فروش کتاب روزگار می‌گذرانید.

ابن عزم در مکه با شمس‌الدین سخاوی آشنا شد و همراه وی در درس برخی استادان بزرگ شرکت جست. سخاوی گوید که رساله قشیریه را از ابن عزم شنیده است. ابن عزم سرانجام به تصوف روی آورد و آثار ابن عربی را بارها خواند و پیوسته به نوشته‌های وی استناد می‌کرد و کتاب‌های او را در اختیار اهل تصوف قرار می‌داد. ابن عزم در پایان عمر دچار تنگ‌دستی شد و سرانجام در مکه درگذشت.

هیچ‌یک از تألیفات ابن عزم تاکنون چاپ نشده است چه آثاری که قطعاً او نوشته و چه آثاری که بدو نسبت می‌دهند. مهم‌ترین آثار او عبارت‌اند از:

الاعلام بمعارف الاعلام، که درباره زندگانی دانشمندان است و چند نسخه خطی آن در کتابخانه‌های مشهور جهان موجود است؛ این کتاب، که در پنج بخش فراهم آمده است و شرح حال افراد مشهور است، از جمله افرادی که به کنیه معروف‌اند، آنان که به نسب یا سبب یا لقب مشهورند و نیز کسانی که به نام اثر خود شهرت دارند. پیش‌نویس این کتاب را قطب‌الدین محمد بن احمد مکی نهروانی تهذیب کرد و مطالبی بر آن افزود. برخی دیگر نیز مانند ابراهیم بن سلیمان جینینی دمشقی این کتاب را تکمیل کردند و زندگی‌نامه افراد بسیاری را بر آن افزودند.

دو اثر دیگر به نام‌های المنهل العذب فی شرح اسماء الرب و تذکرة الناسی فی ربع الآسی را نیز به ابن عزم نسبت داده‌اند.

  انتهای پیام/4104/پ