«ابوالعباس ایرانشهری» فیلسوفی از شرق

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آناـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابوالعباس ایرانشهری، فیلسوف و دانشمند ایرانی در سده سوم هجری قمری است.

در منابع، از سال تولد، مرگ و زندگی ایرانشهری اطلاعات اندکی در دست است. ایرانشهری احتمالاً اهل نیشابور بوده است؛ زیرا به نیشابور «ابرشهر» و گاه «ایرانشهر» نیز می‌گفته‌اند. در سده دوم و سوم هجری قمری که فلسفه اسلامی پا گرفته بود، ایرانشهری در احیای فلسفه اسلامی و همچنین انتقال سنت‌های فکری بیگانه و فلسفه دیگر کشورها به جهان اسلام تأثیر بسیار گذاشت. یکی از کسانی که از تألیفات ایرانشهری بسیار بهره برد ابوریحان بیرونی بود. ابوریحان، ایرانشهری را به سبب نوشته‌هایش در زمینه آرای ملل ستوده است. به نظر ابوریحان، ایرانشهری در برابر ادیان بی‌طرفی را رعایت کرده است و این نشان می‌دهد که و یبه دینِ خاصی وابسته نبوده است.

به گفته بیرونی، شاید ایرانشهری خود آیین ویژه‌ای وضع کرده بود و دیگران را به آن دعوت می‌کرد. ابوالمعالی هم در کتاب بیان الادیان به این مطلب اشاره کرده است. وی ایرانشهری را به نام محمد بن محمد و صاحب دعوی دین تازه‌ای معرفی کرده که به جای قرآن، کتابی فارسی آورده است. ایرانشهری فرشته وحی خود را «هستی» می‌نامید و حتی پیروانی هم یافت. به گفته ابوالمعالی، در مذهب ایرانشهری همه شریعت‌ها یکی است و نزاع پیروان ادیان گوناگون ناشی از اختلاف نظر آنهاست.

ابوریحان بیرونی یکی از تألیفات ایرانشهری را کتاب مسائلالطبیعه ذکر کرده است. به گفته ابوریحان، این کتاب شامل مسائل علمی بوده است. همچنین وی از ایرانشهری مطالبی را نقل کرده که مهم‌ترین آنها گزارش کسوفی است که در نیشابور شاهد آن بوده است. در این گزارش، ایرانشهری ذکر کرده که کسوف کاملی در روز سه‌شنبه 29 رمضان 259 در نیشابور اتفاق افتاده است. این گزارش نشان می‌دهد که ایرانشهری تا این تاریخ زنده بوده است.

ناصرخسرو هم در کتاب زادالمسافرین به دیدگاه‌های فلسفی ایرانشهری اشاره کرده است. ناصرخسرو، ایرانشهری را استاد محمد بن زکریای رازی دانسته و به دو کتاب دیگر وی به نام‌های جلیل و اثیر اشاره کرده است. به نظر ناصرخسرو، نفوذ عقاید هندی در دیدگاه‌های فلسفی رازی به تأثیر از ایرانشهری بوده است. اندیشه‌های ایرانشهری به فرقه‌های گوناگون دینی، از جمله اسماعیلیه راه یافته است.

بنا بر گفته بیرونی و ابوالمعالی و ناصرخسرو، آثار ایرانشهری عبارت‌اند از کتاب مسائل الطبیعه، مقالات آرای ملل، کتاب جلیل، کتاب اثیر.

 انتهای پیام/4104/