«ابن مجدی»؛ ریاضیدانی از دیار مصر
گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آناـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.
با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.
برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.
ابوالعباس احمد بن رجب بن طیبوغا، ملقب به «شیخ شهاب‌الدین» و معروف به «ابن مجدی»، ریاضی‌دان و منجم قرن هشتم و نهم هجری قمری است.
در 759ق و به روایتی در 767ق در قاهره به دنیا آمد و در دوازدهم جمادی الاول 851 درگذشت. ابن مجدی علاوه بر ریاضی و نجوم در فقه و نحو نیز تبحر و مهارت داشت و رساله‌ها و کتاب‌های گوناگونی در حساب، هندسه، نجوم و آلات نجومی و همچنین فرایض دینی نوشته است. ابن مجدی شافعی مذهب بودو کتاب‌های فقهی خود را بیشتر در این زمینه نوشته است.
تعدادی کتاب و رساله درباره طرز کار رُبع از او به جای مانده است؛ از جمله آنها بدین قرار است:
1. خلاصة الاقوال فی معرفت الوقت و رؤیة الهلال، این کتاب درباره طرز کار رُبع مجیب است و نسخه‌هایی از آن در لیدن و آکسفورد و کتابخانه خدیویه نگه‌داری می‌شود.
2. المنهل العذب الزلال فی تقویم الکواکب و رؤیة الهلال که ممکن است همان رساله قبلی باشد.
3. إرشاد الحائرالی تخطیط فضل الدائر؛
4. زادالمسافر فی (معرفة) رسم خطوط فضل الدائر که تلخیصی از کتاب ارشاد الحائرالی تخطیط فضل الدائر است. دهخدا از کتابی اب نام زادالمسافر فی معرفة فضل الزائرنام برده است که ممکن است همین کتاب باشد؛
5. رسالة فی العمل بریع المقنطرات المقوطع؛
6. إرشاد السائل الی أصول (یا أحوال) المسائل، این رساله شرحی بر الدُّرّ (یا اللؤلؤ) المنثور فی العمل بربع الدستور، نوشته عبدالله بن خلیل ماردینی است که درباره طرز کار ربع دستور است؛
7. الروض الأزهر، در کاربرد نوع خاصی ربع، موسوم به مُشَطَّح (از اصطلاحات صوفیه به معنی سرمست) یا مَستر (پوشیده)، نوشته شده است؛
8. تحفة الأحباب فی نصب الباداهنج و المحراب، درباره تعیین سمت قبله.
تعدادی از آثار دیگر او درباره تقویم و زیج است که بدین قرارند:
1) الجامع المفید فی کشف عن أصول مسائل التقویم و الموالید؛
2) الدُرّ الیتیم فی تسهیل صناعة التقویم، متأسفانه این کتاب در دست نیست ولی شرحی از مؤلف به جای مانده است که بیان‌کننده روش استفاده از این اثر است و نام آن رسالة فی عمل کتابه المسّمی الدُّر الیتیم فی تسهیل صناعة التقویم است و جدول تعدیل زحل از آن به دست آمده است؛
3) تسهیل و التقریب فی بیان طرق الحل و الترکیب، این اثر در بیان استخراج و ساختن زیج است؛
4) غنیة الفهیم و الطریق إلی حلّ التقویم؛
5) الکواکب المضیئة فی عمل بالمسائل الدَورَیة؛
6) مجموع مَحْلولات فی علم النجوم؛
7) جداول السموت؛
8) دستور النیّرَیْنِ که احتمالاً همان کتاب زیج‌الشمس و القمر است؛
9) عِقْد الدُرَر فی العمل بالقمر؛
10) تقدیر القمر (یا تعدیل القمر)؛
11) المتفکرات الحسابیه، در حساب که شخصی به نام نورالدین علی فرضی در 868ق شرحی بر آن نوشته است و نسخه‌ای از این اثر به همراه شرحش در کتابخانه اسکوریال نگه‌داری می‌شود.
12) شرح کتاب غایة الکُتّابِ (یا اللُباب) عبدالعزیز بن علی هُواری، هُواری غایة الکُتّاب را در شرح تلخیص اعمال الحسابِ استاد خود «ابن بنا» نوشت؛
13) کشف الحقائق فی حساب الدرج و الدقائق، این رساله یک مقدمه و دو باب دارد و موضوع آن محاسبه با کسرهای شصتگان یاست و سبط ماردینی، شاگرد ابن مجدی، این کتاب را توضیح داده و کتابش را رقائق الحقائق فی حساب الدّرج و الدقائق نام‌گذاری کرده است و در مقدمه کتاب خود خاطرنشان کرده که دربارهت حساب درجه‌ها و دقیقه‌ها تألیفی قاطع‌تر و کامل‌تر از نوشته استادش ابن مجدی پیدا نکرده و فقط عبارت‌های پیچیده آن را مختصر کرده و توضیح داده است.
از ابن مجدی دو اثر نیز درباره ارث به جای مانده است؛ إبراز لطائف الغوامض و إِحراز صناعة الفرائض و شرح نظم اللئالی فی الفرائض صالح بن ثامر جَعْبَری که رساله‌ای درباره ارث در مذهب شافعی است.
بیشتر آثار برجای مانده ابن مجدی در کتابخانه خدیویه مصر نگه‌داری می‌شود.
انتهای پیام/4104/
انتهای پیام/