معرفی ۶ چالش مدیریت بحران سیل در کشاورزی/ وقتی «علم» به فریاد کشاورز و محصول می‌رسد
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا- محدثه حسینی؛ طرح پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه‌ای (پایش) در دانشگاه آزاد اسلامی در راستای اجرای سند دانشگاه اسلامی است و بر اساس راهبردهای «ساماندهی نظام موضوعات پژوهش‌ها، پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و فرآیند راهنمایی کارآمد جهت رفع نیازهای مادی و معنوی جامعه اسلامی با تأکید بر پیوستگی آموزش و پژوهش» و با رویکرد احصای چالش‌ها و اولویت‌های پژوهشی تراز اول کشور اجرایی شده و که این طرح به‌صورت مدام در حال به‌روزرسانی است.
طرح «پایش آزاد» در واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی مخفف «پژوهش اثرگذار یکپارچه شبکه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی» است که هدف آن تبدیل چالش‌های کلان کشور به زمینه‌های پژوهشی است که استاد و دانشجو بتوانند بر اساس آن موضوع پایان‌نامه و یا رساله تعریف کنند.
بر اساس نظام پایش آزاد، واحدهای ویژه نیز مانند دانشگاه‌های آزاد اسلامی هر واحد استانی در یک موضوع خاص پیشران شده تا به حل چالش‌های کشور کمک کنند. در نظام پایش دانشجویان در کنار اینکه بر اساس علاقه خود موضوعی را موردمطالعه قرار دهند، در رفع مسائل کشور نیز سهیم می‌شوند، در این شرایط است که دانشجو احساس مفید واقع‌شدن پژوهش و مطالعه خود را دارد.
این می‌تواند مبنایی باشد تا در مقطع دکتری موضوع رساله خود را با دقت بیشتری انتخاب کند و پژوهشی اثرگذار انجام دهد. همچنین نظام پایش به‌صورت شبکه‌ای در حال اجرا است که موقعیت جغرافیایی استاد و دانشجو حائز اهمیت نیست. دانشجویان و اساتید در سامانه‌ای با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و در صورت رسیدن به توافق می‌توانند به ادامه فعالیت خود بپردازند.
بیشتر بخوانید:
چالش‌های برنامه علمی سیل و بازسازی پس از آن مورد بررسی قرار گرفت
هم‌افزایی علمی در موضوع کشاورزی و سیل در نظام پایش آزاد
امروزه بحران بخش جدایی‌ناپذیر و واقعیت انکارناپذیر زندگی اجتماعی بشر به حساب می‌آید. پدیده‌های خطرآفرین طبیعی نظیر سیل، زلزله، طوفان، صاعقه و غیره در طول تاریخ زندگی انسان‌ها را تحت تأثیر قرار داده و اثرات غیرقابل جبرانی را به همراه داشته‌اند.
کشور ایران در مسیر کمربند کوه‌زایی آلپ-هیمالیا قرار دارد و به همین دلیل از اقلیم متغیر و ناپایداری‌های موقت و موسمی برخورد است و همچنین در طول تاریخ بلایای طبیعی زیادی به‌خصوص سیل و زلزله را در اغلب نقاط خود تجربه کرده است. بر اساس آمار جهانی ایران یکی از 10 نقطه بلاخیز دنیا محسوب می‌شود.
همچنین استقرار کشور ما در کمربند جهانی زلزله و وجود نقاط جمعیتی متراکم و پراکنش جغرافیایی جمعیت روستایی در عرصه‌های حادثه‌خیز، ایران را به کشوری شدیداً آسیب‌پذیر در برابر زلزله تبدیل کرده است.
ساخت‌وسازهای بی‌رویه شهری، مهاجرت روستائیان به شهرها، فرسایش خاک، چرای بی‌رویه دام در مراتع در نقاط روستایی، فقدان امکانات، زیرساخت‌ها، تجهیزات و ابزارهای لازم برای مقابله با انواع حوادث و سوانح مترقبه و غیرمترقبه ضرورت توجه به کنترل و مدیریت بحران در نقاط روستایی را دوچندان کرده است.
ازآنجاکه روستاها به‌عنوان کوچک‌ترین واحد اجتماعی در هر جامعه‌ای هستند و بیشتر مزارع و باغ‌ها در روستاها واقع شده‌اند، لذا شناخت دقیق مسائل و مشکلات مربوط به مناطق روستایی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
علاوه بر دو سانحه عمده و ویرانگر زلزله و سیل در مناطق روستایی، خشک‌سالی، آتش‌سوزی‌های وسیع، طوفان، بیابان‌زایی و انواع بحران‌های غیرطبیعی هرساله در بخشی از این مناطق حادث می‌شود و باعث بروز مشکلات اساسی در زمینه کشاورزی می‌شود.
همچنین با مختل کردن زندگی روستاییان، روند برنامه‌ریزی و تحقق برنامه‌های توسعه در بخش کشاورزی را دچار کندی و مشکل می‌کند. به همین خاطر ضروری است که دولت، دستگاه‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای و محلی برای پیشگیری و جلوگیری از بروز و گسترش دامنه این حوادث تمهیداتی بیندیشد.
با وجود اینکه شدت و وسعت برخی از بحران، به‌ویژه زلزله و طوفان‌های سهمگین و سیل‌های مخرب به حدی است که خارج از کنترل انسان است اما با بهره‌گیری از دانش، عقل و برنامه‌ریزی و به‌ویژه با اتکا به دانش مدیریت بحران می‌توان خسارتهای احتمالی را به حداقل ممکن رساند.
با وجود اهمیت توسعه روستایی، بیشتر سرمایه‌گذاری‌های کشور جنبه شهری پیداکرده است که این موضوعی شگفت‌انگیز است و نیاز به تغییر رویه در کشور دارد. نظر به اینکه توسعه روستایی مفهوم مهمی در توسعه ملی است و همچنین روستاها به‌عنوان مجتمع‌های زیستی و بستر اصلی فعالیت‌های زراعی، تبلور حیات اقتصادی- اجتماعی کشورمان هستند.
اخیراً سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، توجه ویژه‌ای را نسبت به مسائل و مشکلات مناطق روستایی در کلیه ابعاد، مدیریتی، ساختاری و آموزشی معطوف کرده‌اند که امیدواریم این روند منجر به تحول در روستاهای کشور شود.
امروزه لازم است برای اغلب جنبه‌های زندگی در مناطق روستایی طرح‌ها و برنامه‌های پژوهشی، آموزشی و حمایتی در دستور تدوین و اجرا قرار بگیرد. البته در این زمینه اقداماتی صورت گرفته است که از آن جمله می‌توان به برگزاری دوره‌های آموزشی برای مدیران محلی به‌ویژه دهیاران اشاره نمود که از برنامه‌های اساسی برای توانمندسازی و ارتقای دانش آن‌ها در حوزه مدیریت روستایی است.
مدیریت نواحی روستایی یکی از مهم‌ترین اجزای دستیابی به توسعه پایدار در سطح ملی است که بدون بهره‌گیری از شیوه‌های مدیریتی توانمند و کارآمد میسر نخواهد شد. دهیاری‌ها به‌عنوان آخرین سطح از مدیریت کلان کشور، به‌عنوان مهم‌ترین سازمانی هستند که به‌طور مستقیم با امور مدیریتی روستاها وزندگی روزمره روستائیان در ارتباط هستند. به همین دلیل نقش مهمی در مدیریت و سازمان‌دهی طرح‌ها و برنامه‌های کاربردی در روستاها بر عهده دارند.
دهیاران با شناخت مباحث مربوط به بحران و انواع سوانح طبیعی و غیرطبیعی، و همچنین راهکارهای مقابله با آن‌ها می‌توانند نقش و جایگاه مهمی در مجموعه مدیریتی بحران و کاستن اثرات و پیامدهای ناشی از آن ایفا کنند.
به‌کارگیری دانش، آگاهی و رهنمودهای علمی، این توانمندی را در دهیاران ایجاد می‌کند تا به شیوه علمی، کارآمد و پویا در مواجهه با سوانح و بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی و همگام با مدیریت ستاد حوادث غیرمترقبه شهرستان و استان وظایف مدیریتی و هدایتی خود را انجام دهند.
از همین رو دانشگاه آزاد اسلامی که خود را یک دانشگاه حل مسئله می‌داند، برنامه علمی مدیریت بحران سیل در بخش کشاورزی را یکی از برنامه‌های علمی نظام پایش آزاد قرار داده است که این برنامه علمی در سال 89 برعهده دانشگاه آزاد اسلامی استان گلستان قرار گرفت.
با توجه به اینکه سوانح طبیعی و انسانی در مناطق روستایی از نوعی گستردگی برخوردار است که بررسی و تجزیه‌وتحلیل تفصیلی همه آن‌ها در این برنامه علمی میسر نیست. بنابراین در برنامه علمی مدیریت بحران سیل در بخش کشاورزی، مدیریت بحران از منظر بروز سیل در مناطق روستایی موردبررسی و ارزیابی قرار گرفته است.
احمدی گل‌سفیدی، رئیس دبیرخانه استان گلستان در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری آنا می‌گوید که ورود دانشگاه آزاد اسلامی به حل مسائل جامعه و صنعت از رسالت‌های اصلی این دانشگاه است که این امر با توجه به تعیین چالش‌های اصلی کشور در سطح ملی مطابق با اسناد بالادستی و سند چشم‌انداز توسعه کشور توسط کارگروه‌های جداگانه و کاملاً تخصصی در واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی در حال تدوین و تکمیل است.
به گفته وی، دانشگاه آزاد اسلامی استان گلستان نیز در راستای تحقق برنامه‌های طرح پایش که از مهر 89 به دستور دکتر محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی اجرایی شد، متناسب با ظرفیت‌های بومی و منطقه‌ای استان، مسئول تدوین نظام موضوعات در برنامه علمی مدیریت بحران سیل در بخش کشاورزی شد.
وی می‌افزاید در شهریور 98 برنامه علمی استان گلستان به پیشنهاد محمدعلی اکبری، رئیس دبیرخانه پایش آزاد و با توجه به وقوع سیل در ابتدای همان سال در استان با عنوان مذکور تعیین شد و دبیرخانه برنامه‌های علمی استان در آبان ماه 98 تشکیل و با دستور حجت‌الاسلام طاهری، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان گلستان به‌طور رسمی کار خود را آغاز کرد.
مازیار احمدی گل‌سفیدی، رئیس دبیرخانه برنامه‌های علمی استان گلستان، حسین عجم نوروزی معاون پژوهش و فناوری استان گلستان و مجری برنامه‌های علمی مدیریت بحران سیل در بخش کشاورزی و رئیس دبیرخانه هیئت امنای استان و از اساتید با رتبه علمی دانشیار در رشته زراعت انتخاب شدند.
طی یک نشست رسمی با محمد علی‌اکبری در سازمان مرکزی دانشگاه آزاد اسلامی به همراه مجریان برنامه‌های علمی سایر استانها، وظایف و اقدامات لازم تبیین شد و کارگروه تخصصی برای تدوین نظام موضوعات برنامه علمی مدیریت بحران سیل در بخش کشاورزی تشکیل و آغاز به کارکرد. ازجمله اعضای فعال این کارگروه می‌توان به هدیه مصنعی، محمدرضا داداشی، عبدالطاهر میرزاعلی، کامی کابوسی و بسیاری از دانشمندان و محققین دانشگاهی و غیردانشگاهی دیگر اشاره کرد.
اهم فعالیت‌های صورت گرفته در مدیریت بحران سیل
جلسات و کارگاه‌های تخصصی به‌منظور تبیین نحوه احصا و تدوین نظام موضوعات مطابق با برنامه علمی مصوب برگزار شد. برگزاری جلسات بررسی اسناد بالادستی و تطابق دادن با برنامه‌ها و چشم‌اندازهای توسعه کشور تعیین 6 چالش اصلی در این برنامه با عناوین چالش پیش‌بینی احتمالی وقوع سیل، پیش‌بینی خسارات ناشی از سیل، اثرات پخش سیلاب در تغییر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، اثرات پخش سیلاب بر منابع طبیعی (جنگلها و مراتع)، احداث باغ در جهت کنترل سیلاب و چالش اثر سیل بر تولید محصولات زراعی برگزار شد.
| چالش | هدف غایی | هدف عینی | راهبرد |
| پیش‌بینی احتمال وقوع سیل | برآورد حداکثر بارش محتمل با استفاده از روشهای آماری | 1 .پیش‌بینی سیل با استفاده از شاخص بارش استاندارد در مقیاس روزانه 2 .شبیه سازی بارش‌های سنگین | 1: تبیین اهمیت پیش بینی و پیش آگاهی از خطر وقوع سیل 2: تبیین و ترویج اهمیت سیستم‌های هشدار سیل و مدیریت سیلاب در بخش کشاورزی در میان مدیران 1: جایگاه سنجش از دور و تصاویر ماهواره‌ای در پایش و پیش بینی سیلاب و برآورد خسارتهای ناشی از آن 2:پهنه بندی خطر وقوع سیلاب در حوضه‌های آبریز با استفاده از نرم‌افزارهای پیشرفته 3: دستیابی و استفاده از راهکارهای کارآمد مقابله با وقوع سیل |
| پیش‌بینی خسارات ناشی از سیل | ارائه مدل ریاضی پیش‌بینی خسارات احتمالی ناشی از سیل | مدیریت غیر سازهای سیلاب دشت‌ها با استفاده از پیش‌بینی خسارت کشاورزی قبل از وقوع سیل ارائه راهکارهای مدیریتی برای کاهش خسارات احتمالی ناشی از سیل | تبیین اهمیت به‌کارگیری فناوری اطلاعات در حوزه کشاورزی تبیین و ترویج کارکرد فناوریهای اطلاعات در حوزه کشاورزی در میان مدیران 1:تهیه نقشه خطر سیل با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی 2:پهنه بندی خطر وقوع سیلاب در حوضه‌های آبریز با استفاده از نرم‌افزارهای پیشرفته 3: دستیابی و استفاده از راهکارهای کارآمد مقابله با وقوع سیل |
| اثرات پخش سیلاب در تغییر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک | ارائه راهکارهای علمی مناسب در جهت کاهش اثرات منفی سیلاب بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک | مطالعه روشهای کنترل فرسایش آبی در خاکهای زراعی بهینه‌سازی روشهای حفاظت خاک از طریق کنترل عوامل مؤثر در فرایند فرسایش آبی | بررسی حساسیت اراضی به فرسایش آبی استفاده از کشاورزی پایدار با تأثیرگذاری بر خواص فیزیکی، شیمیائی و بیولوژیکی خاک |
| اثرات پخش سیلاب بر منابع طبیعی (جنگلها و مراتع) | ارائه راهکارهای علمی مناسب در جهت کاهش اثرات منفی سیلاب بر جنگلها و مراتع | بررسی اثرات پخش سیلاب در تغییرات کمی و کیفی پوشش گیاهی جنگلها و مراتع نقش و اهمیت جنگل در کنترل سیل | تأثیر تغییرات پوشش گیاهی مراتع بر ضریب جریان رواناب سطحی ایجاد جنگل‌های دست‌کشت با بهره‌گیری از گونه‌های بومی و شیوه‌های ذخیره رطوبت |
| احداث باغ در جهت کنترل سیلاب | حفظ بستر خاک، جلوگیری از فرسایش و رانش زمین و جلوگیری از رواناب سطحی ناشی از بارندگیهای سنگین | تسهیل فرآیند احداث باغستان به‌عنوان حلقه حفاظتی در برابر سیل ضرورت جلوگیری از احداث باغ در بستر و حریم رودخانه‌ها | شناسایی اراضی شیبدار جهت احداث باغ مطالعه اثر نوع درختان باغی در حفاظت از بستر خاک و پخش سیلاب تحلیل فضایی اراضی کشاورزی و تعیین مکان بهینه برای احداث باغات |
| اثر سیل بر تولید محصولهای زراعی در ایران و راههای مقابله با آن‌ها | پهنه بندی زراعی- بوم شناختی اراضی کشاورزی جهت تدوین برنامه کشاورزی حفاظتی | بررسی کنترل سیلاب با کشاورزی حفاظتی کشاورزی حفاظتی در راستای مدیریت اثرات نامطلوب تغییرات اقلیمی | بررسی اثر خاک‌ورزی حفاظتی و مدیریت بقایای گیاهی بر حفظ بستر خاک و کنترل سرعت رواناب استفاده از روشهای کشاورزی مناسب در جهت حفاظت از اراضی کشاورزی |
رهیافت‌های اصلی شامل اقتصاد کشاورزی، مدیریت کشاورزی، آبیاری، هواشناسی، خاک شناسی، جنگلداری، زراعت، باغبانی، علوم شیلات و ماشین‌آلات و همچنین منظومه علمی و زمینه‌های پژوهشی و نظام موضوعات مبسوط در حوزه‌های چالشی فوق تدوین شد.
استان گلستان در حال برنامه‌ریزی برای تشکیل شوراهای دانشی طبق دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های سازمان مرکزی است و با توجه به پویایی طرح پایش آزاد، ادامه برگزاری نشست‌های تخصصی و احصاء موضوعات و زمینه‌های جدید پژوهشی را در دستور کار خود قرار داده است.
انتهای پیام/4084/پ
انتهای پیام/