امضای سند بازطراحی اراک، آخرین اقدام ایران درباره آب سنگین تا حل پی‌ام‌دی
به گزارش خبرنگار گروه بین الملل آنا، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان، پیش از این (در تاریخ 5 آبان ماه) در مصاحبه‌ای با خانه ملت بابیان اینکه بازطراحی رآکتور اراک در چند پروژه و با مدیریت ایران انجام خواهد شد، تأکید کرد: بازطراحی رآکتور اراک احتمالاً تک پروژه‌ای نخواهد بود بلکه طی پروژه‌های متعددی صورت می‌گیرد. طبق توافقی که صورت گرفته است ایران مدیر تمام پروژه‌ها خواهد بود و به‌نوعی همه با ما کار می‌کنند.
وزیر امور خارجه در این گفت‌ئگو درباره مراحل تهیه و تدوین سند رسمی رآکتور اراک گفت: این سند در سه مرحله تهیه می‌شود. در مرحله اول بیانیه مشترک بین صالحی و وزیر انرژی آمریکا و همتای چینی صادر شد و همزمان با روز تصویب توسط کاخ سفید، روی سایت آمریکا قرار گرفت. مرحله دوم سند رسمی رآکتور اراک یا در سطح وزرا یا سطح مناسب دیگری بین ایران و همه اعضای گروه ١+٥ امضا خواهد شد. مرحله نهایی در واقع در خصوص اسناد و جزییات هر یک از پروژه‌های مربوط به رآکتور اراک است.
به گفته رئیس دستگاه دیپلماسی، در خصوص اسناد و جزییات پروژه‌ها حسب مورد و در زمان لازم اقدامات انجام خواهد شد.
رآکتور آب‌سنگین اراک در حقیقت از همان ابتدا و در زمان مذاکرات یکی از نگرانی‌ها بود. نگرانی‌ای که طرفین برای رفع آن ساعت‌های زیادی را صرف مذاکره کردند. آنچه غربی‌ها از ابتدای مذاکرات از ایران توقع داشتند جمع‌آوری رآکتور آب‌سنگین اراک بود که مشخصاً نیز از سوی ایران هیچ‌گاه پذیرفته نشد و نتیجه گفت‌وگوهای چندین ساعته کارشناسان تبدیل به بازطراحی اراک در قالب رآکتور آب‌سنگین شد.
آب‌سنگین
رآکتور آب‌سنگین اراک حدود 40 سال پیش و باقدرت 5 مگاوات در نزدیک شهر خنداب در اراک راه‌اندازی شد. رآکتور اراک دومین راکتور ایران است که با توجه به آنکه رآکتور تحقیقاتی 5 مگاواتی کوچک تهران با عمر بیش از 40 سال عمر طولانی نخواهد داشت، دانشمندان ایرانی ساخت آن را آغاز کردند.
آب‌سنگین نیز یکی از مواد اصلی در راه‌اندازی رآکتورهای تولید انرژی و تحقیقاتی موسوم به رآکتورهای آب‌سنگین به شمار می‌رود. رآکتورهای آب‌سنگین نیازی به اورانیوم غنی‌شده ندارند و از اکسید اورانیوم طبیعی به‌عنوان سوخت استفاده می‌کنند. این فرایند، نیاز به اورانیوم غنی‌شده را مرتفع می‌کند اما طراحی این رآکتورها پیچیده و تولید آب‌سنگین نیز هزینه‌بر است. آب‌سنگین از جداسازی نوعی از مولکول‌های آب با غلظت یک در هر ٧٠٠٠ مولکول به دست می‌آید که هیدروژن آن یک نوترون بیشتر از هیدروژن عادی دارد. این نوترون اضافه موجب می‌شود تا عمل کُندکنندگی نوترون‌های پرسرعت به‌اندازه‌ای برسد که واکنش‌های زنجیره‌ای تولید انرژی از میله‌های سوخت آغاز شود درحالی‌که در رآکتورهای قدرت آب سبک، اورانیوم غنی‌شده در حد سه و نیم درصد و بیش از آن برای انجام واکنش مورد نیاز است. در رآکتورهای آب‌سنگین، این ماده وظیفه خنک کردن میله‌های سوخت، همزمان با کند کردن نوترون‌های پرانرژی را به عهده دارد.
ایالات‌متحده برای نخستین بار در دسامبر سال ٢٠٠٢ با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای منتشرشده متوجه وجود رآکتور آب‌سنگین در اراک شد. در همان زمان هم از ایران خواسته شد که به دلیل نگرانی‌هایی که در حوزه تکثیر تسلیحات هسته‌ای از جانب رآکتور آب‌سنگین وجود دارد این راکتو را نابود کند. در پی توافقنامه موقت ژنو که در نوامبر ٢٠١٣ میان ایران و ١+٥ منعقد شد هم ایران وعده داد که سوخت‌رسانی به این رآکتور انجام نگیرد.
در حقیقت نگرانی که در مورد رآکتورهای آب‌سنگین وجود دارد ناشی از این امر است که گفته می‌شود راکتورهای آب‌سنگین نسبت به رآکتورهای آب سبک و با توجه به میزان پلوتونیوم تولیدی، امکان دسترسی به بمب اتم را بسیار آسان می‌کنند.
رآکتور اراک در برجام
به هر حال آنچه در پایان مذاکرات دوساله در سند برجام دربند «ب» با عنوان «اراک، آب‌سنگین، باز فرآوری» به قطعیت رسید، به این شرح است:
«ایران بر اساس طراحی اولیه موردتوافق به بازطراحی و باز ساخت یک راکتور تحقیقاتی آب‌سنگین پیشرفته در اراک با استفاده از سوخت غنی‌شده تا 3.67 درصد، در قالب یک همکاری بین‌المللی که طراحی نهایی آن را نیز تصدیق خواهد کرد مبادرت می‌کند. این راکتور تحقیقات هسته‌ای صلح‌آمیز و تولید رادیوایزوتوپ برای مقاصد پزشکی و صنعتی را پشتیبانی خواهد کرد. راکتور بازطراحی شده و بازسازی‌شده اراک پلوتونیوم در سطح تسلیحاتی تولید نخواهد کرد. کلیه فعالیت‌ها برای بازطراحی و ساخت مجتمع‌های سوخت برای راکتور بازطراحی شده، به‌جز برای نخستین بارگذاری سوخت، در ایران انجام خواهد گرفت. همه سوخت مصرف‌شده در اراک برای دوره عمر راکتور به خارج از ایران منتقل خواهد شد. این مشارکت بین‌المللی مشتمل بر کشورهای مشارکت‌کننده‌ی گروه 1+5، ایران و سایر کشورهایی که طرفین ممکن است مشترک تعیین کنند، خواهد بود. ایران به‌عنوان مالک و مدیر پروژه، نقش راهبری را ایفا خواهد کرد و قبل از روز اجرای توافق، گروه 1+5 و ایران، یک سند رسمی منعقد می‌نمایند که در آن مسئولیت‌هایی که اعضای گروه 1+5 بر عهده خواهند گرفت، تعریف خواهد شد.»
همچنین در ادامه آمده است:« ایران در نظر دارد که با روند پیشرفت فن‌آوری بین‌المللی در اتکاء بر آب سبک برای راکتورهای تحقیقاتی و تولید برق آینده خود با همکاری گسترده‌تر بین‌المللی که شامل تضمین عرضه سوخت لازم می‌شود، همگام باشد.
راکتور آب‌سنگین دیگر، یا انباشت آب‌سنگین در ایران برای مدت 15 سال نخواهد بود. همه آب‌سنگین اضافی برای صادرات در بازارهای بین‌المللی عرضه خواهد شد.
ایران قصد دارد همه سوخت مصرف‌شده کلیه راکتورهای هسته‌ای تحقیقاتی و برق فعلی و آینده خود را برای نگهداری یا اقدامات بعدی، آن‌گونه که در قراردادهایی که به نحو مناسب با طرف دریافت‌کننده منعقد خواهد شد، از کشور خارج کند.
به‌جز فعالیت‌های جداسازی صرفاً باهدف تولید رادیو ایزوتوپ‌های پزشکی و صنعتی از نمونه‌های تابش‌دیده اورانیوم غنی‌شده، ایران به مدت 15 سال وارد باز فرآوری سوخت مصرف‌شده یا ساخت تأسیسات قادر به باز فرآوری سوخت مصرف‌شده، یا فعالیت‌های تحقیق و توسعه باز فرآوری که منتج به ایجاد قابلیت باز فرآوری سوخت مصرف‌شده شود، نخواهد شد و پس‌ازاین مدت نیز قصد چنین کاری را ندارد.»
در بخش ضمیمه برجام ذیل عنوان «طراحی مفهومی اراک» هم در بخش اصول بنیادین آمده است که:« استفاده حداکثری از ساختار فعلی طراحی اولیه رآکتور تحقیقاتی اراک که توسط آژانس به‌عنوان IR٤٠ شناخته می‌شود، بر اساس رتبه‌بندی‌های مربوطه صورت گیرد.
از آب‌سنگین به‌عنوان خنک‌کننده، کند‌کننده و بازتابنده استفاده کند. آب سبک به‌عنوان یک حلقه محاط اطراف قلب جدید فشرده برای اهداف ایمنی در صورت لزوم استفاده شود. دی‌اکسید اورانیوم تا 3/67 درصد غنی‌شده در طراحی پیشرفته مجتمع به‌عنوان سوخت استفاده شود.»
پس از انتشار بیانیه مشترک محمدجواد ظریف و فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در تاریخ 26 مهرماه برای آغاز اجرای برجام و ورود به فاز اجرای تعهدات اولیه برای شروع برجام در اولین اقدام وزرای انرژی ایران و امریکا و چین همتای چینی خود در بیانیه‌ای رسمی از امضای سند ایران و 6 قدرت خبر دادند که بر اساس این بیانیه ١+٥ کارگروهی را پیش از روز اجرای توافق مشخص خواهد کرد که در آن کارگروه وظیفه هرکدام از طرفین این قرارداد مشخص خواهد شد.
اقدامات مربوط به آنچه در دو بند بعدی آمده است، تنها هنگامی آغاز خواهد شد که آژانس، پایان پرونده موضوعات حال و گذشته (PMD) را اعلام کند. اقدام در مورد نوسازی کارخانه اراک با حفظ هویت سنگین آن، تنها در صورتی آغاز خواهد شد که قرارداد قطعی و مطمئن درباره طرح جایگزین و تضمین کافی برای اجرای آن منعقدشده باشد.
بر این اساس پایان سند بازطراحی اراک، این بخش از برجام را وارد مرحله جدیدی خواهد کرد. مرحله‌ای که البته از سوی ایران تا اعلام گزارش آژانس بر اساس دستور مقام معظم رهبری در نامه به رئیس‌جمهوری کشورمان مبنی بر آنکه « اقدام در مورد نوسازی کارخانه‌ی اراک با حفظ هویت سنگین آن، تنها در صورتی آغاز خواهد شد که قرارداد قطعی و مطمئن درباره‌ی طرح جایگزین و تضمین کافی برای اجرای آن منعقدشده باشد.» متوقف خواهد بود.
بازطراحی بعد از اجرای برجام
حمید بعیدی نژاد، رئیس گروه کارشناسی مذاکره‌کننده هسته‌ای کشورمان، در مصاحبه‌ای با خبرگزاری آنا درباره این روند اظهار داشت: سندی که تهیه‌شده بر اساس یکی از بندهای برجام است که می‌گوید باید پس از تصویب برجام در روندهای داخلی کشورها و قبل از اجرای بازطراحی، سندی بین ایران و اعضای 1+5 تحت عنوان official document (سند رسمی) تهیه شود که در آن کشورهای 1+5 تعهد جدی خود و مسئولیت‌هایی را که در قبال مدرن‌سازی اراک دارند، قید کنند
وی در پاسخ به این سؤال که بر این اساس بازطراحی اراک از چه زمانی آغاز خواهد شد؟ اظهار داشت: بازطراحی بعد از اجرای برجام شروع می‌شود و ما باید منتظر باشیم که موعد اجرای برجام فرابرسد. مقدمات در حال نهایی شدن هستند. گروه‌های کارشناسی به‌ویژه چینی‌ها در حال انجام اقدامات لازم هستند. هیئت‌های چینی به ایران سفر می‌کنند، هیئت‌های ایرانی به این کشور می‌روند و اقدامات کارشناسی انجام می‌شود که بعد از اجرای برجام وارد مرحله بازطراحی شویم.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا بازطراحی نیازمند مقدمات عملی نیز خواهد بود اظهار داشت: مقدمات عملی موردنیاز این است که باید قلب راکتور تغییر کند و بر این اساس قلب قدیمی راکتور خارج می‌شود تا قلب جدید بعد از اجرا که وارد مراحل بازطراحی شدیم جایگزین شود.
وی تصریح کرد: قلب جدید باید ابتدا طراحی شود که این امر زمان‌بر است. در مرحله بعدی ساخته خواهد شد و بعدازآن در مرحله اجرا نصب می‌شود. برای این اقدام باید کارهای عملیاتی انجام شود. قبل از اجرا فقط ما باید اطمینان پیدا کنیم که طرف مقابل به تعهدات و مسئولیت‌هایی که دارد پایبند خواهد بود تا بتوانیم به مرحله اجرا دست پیدا کنیم.
امضای قراردادهای عملیاتی در پی امضای سند
سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه، نیز روز گذشته دراین‌باره توضیح داد: برای اینکه تضمین‌های کافی که مدنظر مقام معظم رهبری و همه ما بوده اتخاذ شود، درباره اراک خیلی محکم‌کاری کردیم.
عراقچی گفت: عملیات بازطراحی راکتور اراک بعد از حل موضوع PMD در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام خواهد شد. این‌ها همه مقدماتی است که داریم انجام می‌دهیم و این سندی که منتشر می‌شود که یک سند قطعی خواهد بود که هم الزامات سیاسی و هم الزامات حقوقی دارد و هم بین همه طرف‌ها و مشترکین تقسیم وظایف کرده است. این سند بسیار تعیین‌کننده‌ای است.
عراقچی گفت: در پی این سند ما به دنبال امضای قراردادهای عملیاتی نیز خواهیم رفت.همه مقدمات که آماده شود منتظر می‌مانیم تا آژانس هم گزارش نهایی خود را در مورد PMD ارائه دهد و شورای حکام هم این موضوع را مختومه اعلام کند و بعداً عملیات آغاز خواهد شد.
گزارش آژانس درباره پیام دی بر اساس اعلام رسمی قرار است تا 15 دسامبر ( 25 آذر) منتشر شود. مقامات ایران و آژانس پیش از انتشار این گزارش در تهران دیدار خواهند کرد، گزارشی که به گفته عراقچی، یوکیو آمانو آمادگی خود را برای انتشار ان تا پایان نوامبر (9 آذر)یز اعلام کرده است .
انتهای پیام/