قانعی‌راد: اگر پس از برجام به توافق اجتماعی نرسیم، با چالش مواجه می‌شویم/ جلائی‌پور: احمدی‌نژاد 8 سال پول توزیع کرد اما کسی امیدوار نشد/ توفیقی: برجام نمونه موفق یک حکمرانی خوب بود

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری آنا، روز گذشته نشست تخصصی انجمن‌جامعه شناسی با عنوان «پساتوافق و جامعه» با حضور دکتر محمد امین قانعی راد عضو هیات علمی دانشگاه تهران، دکتر سید جواد میری استاد دانشگاه، دکتر جعفر توفیقی عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس، دکترحسین غریبی استاد دانشگاه تربیت مدرس و حمیدرضا جلایی پور عضو هیات علمی دانشگاه تهران برگزار شد.

در ابتدای نشست حسین غریبی در سخنانی تحت عنوان نقش ارتباط علمی در اقتدار اجتماعی، با اشاره به اینکه 28 مدل در دنیا برای نشان دادن بحث قدرت ملی مطرح شده است اظهار کرد: برای این مدل‌ها شاخص‌هایی در نظر گرفته شده و در مجموع 27 شاخص در بخش‌های متفاوت اجتماعی، سیاسی، دفاعی، سرزمینی، اقتصادی، فرهنگی و ... برای قدرت ملی تعریف شده است. جمعیت و ویژگی‌های کمی و کیفی آن یکی از شاخص‌های مهم است که در زیر مجموعه اجتماعی قرار می‌گیرد. به گفته وی، کمیت و کیفیت جمعیت موضوع مهمی است که درباره آن مباحث مهمی مطرح می‌شود. همچنین رهبری، منابع طبیعی، روحیه ملی، سنت و خصوصیت ملی از جمله شخص‌هایی هستند که در این 28 مدل تعریف شده‌اند.

وی با بیان اینکه ما باید به دنبال این باشیم که یک راه "ارتباط علمی" پس از توافق با سایر کشورها پیدا کنیم، اضافه کرد: امروز کانال‌های ارتباطی ما محدود است. بدین شکل که مهم ترین راه ارتباط‌های علمی ما به انتشار مقالات علمی و ISI محدود شده است و این درحالی است که حتی در سالهای اخیر، بخشمهمی از مقالات ما در ژورنال‌های بسیار معتبر جهانی به چاپ نمی‌رسید و این در حالی بود که در گذشته، ما به راحتی مقالاتمان را در ژورنال‌های متفاوت به چاپ می‌رساندیم اما امروز همان ژورنال‌ها اعلام می‌کنند که مقالات شما در چارچوب برنامه‌های تعریف شده ما نیست. به همین خاطر شاید بتوان گفت عامل اصلی این موضوع، تحریم‌ها است.

غریبی با بیان اینکه ارتباط علمی با سایر کشورها به ما ماهیت بهتری می‌دهد، عنوان کرد: ما باید از فضای فعلی خارج شویم. هم‌اکنون افراد به صورت فردی با برخی از سازمان‌ها ارتباط علمی دارند اما اینگونه نیست که ما بتوانیم با سایر دانشگاه‌های دنیا ارتباط داشته باشیم مثلا از پیش از انقلاب، دانشگاه شریف با دانشگاه MIT ارتباط گسترده داشت اما در سالهای اخیر، دیگر چنین ارتباطاتی وجود ندارد. بر این اساس، معتقدم برداشتن تحریم‌ها باعث ارتباطات بین سازمانی دانشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها می شود و در واقع فضای جدید اجتماعی را به وجود می‌آورد.

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه فضای ارتباط علمی‌ ما با خارج از کشور کم است، ادامه داد: تحریم‌ها در سطح داخلی نیز تاثیرگذار بوده است و امیدواریم در پسا توافق محدودیت‌ها برداشته شود. ما هر زمانی که خواستیم در حوزه‌ای خود را تقویت کنیم با محدودیت روبرو شدیم و این محدودیت‌ها نشات گرفته از سطح دانشی است که نتوانستیم آن را در ارتباط با کشورهای دیگر به دست آوریم.

غریبی تصریح کرد: در فضای بعد از تحریم‌ها ما می‌توانیم از فضای دیجیتال استفاده کنیم. دنیای دیجیتال در فضای پسا تحریم یک دنیای جدید است که با استفاده از آن و با استفاده از فناوری اطلاعات می‌توانیم کارخانه‌ها، نظام اقتصادی و بانکی و صنعت خود را متحول کنیم. نگاه کردن به الگوهای سایر کشورها می‌تواند فضای جدیدی را برای ما ایجاد کند. تمام کسانی که در دنیا برای به دست آوردن قدرت تلاش می‌کنند از ارتباطات علمی نیز استفاده می‌کنند.

میری: در مطالعه اقوام باید نگاه سوژه‌ای داشته باشیم
در ادامه این نشست سید جواد میری با بیان اینکه برجام را می‌توان به صورت امکان توسعه متوازن تعریف کرد، گفت: ما پس از توافق می‌توانیم با توجه به جغرافیای فکری و سیاسی و با ایده توسعه با دیگر کشورها ارتباط برقرار کنیم. امروز نیز اتفاقاتی مرتبط با آذری‌‌زبانهای کشورمان افتاده است و در برخی شهرهای آذربایجان ما در اعتراض به برنامه فیتیله‌ای‌ها، کمی ناآرامی رخ داد و برخی احساس کردند که به آنها توهین شده؛ البته برخی دیگر نیز صحبت‌های مطرح شده در برنامه فیتیله را مزاح دانستند اما بحث اصلی اینجاست که صحبت‌هایی که در این خصوص مطرح شد مانند تمام مسائل ایران کم کم به فراموشی سپرده می‌شود.

وی تصریح کرد: در دوره پهلوی اول و زمان حکومت رضاشاه، او تصمیم گرفت اقوام با یکدیگر ادغام شوند و یک زبان و قومیت واحد داشته باشند اما در دوره پهلوی دوم محمدرضا شاه از این سیاست فاصله گرفت و ائتلاف و اتحاد بین اقوام مختلف را در دستور کار خود قرار داد اما در دوران بعد از انقلاب و از سال 1357 به بعد موضوع تحت عنوان «تنوع فرهنگی» مطرح شد که انتخاب این اسم نیز ریشه در شور انقلابی داشت.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: در صدا و سیما اصرار بر این است که کسانی که ترک هستند را آذری زبان مطرح کنند و وقتی که موضوع را واکاوی می‌کنیم متوجه می‌شویم این تصمیم به اوایل دوره مشروطیت بر می‌گردد زیرا ترک بودن یا آذری زبان بودن یکسری مسائل خاص را ایجاد می‌کند.

میری با تاکید بر این موضوع که ما در مطالعه اقوام باید نگاه سوژه‌ای داشته باشیم، عنوان کرد: ما باید قومیت افراد را مبنای مطالعه خود قرار دهیم. وقتی یک اتفاق در مرکز یک کشور می‌افتد همان اتفاق در شهرهای حاشیه‌ای رنگ و بوی جهان شمولی‌اش کمتر می‌شود و رنگ و بوی قومی، نژادی و مذهبی می‌گیرد به عنوان مثال در هشت سال گذشته بر اساس اتفاقاتی که افتاد دانشگاه‌ها در شهر تهران تضعیف شد؛ در این شهر اساتید خواسته‌های خود را به گونه دیگر مطرح کردند اما در منطقه تبریز و کردستان این موضوع رنگ و بوی قومیتی به خود گرفت.

جلایی پور: دولت به دنبال گشایش سیاسی است

در ادامه نشست «پسا توافق و جامعه» دکتر حمیدرضا جلایی پور عضو هیات علمی دانشگاه تهران در سخنانی با بیان اینکه در تحریم‌ها جامعه ایران در معرض تهدید بین المللی قرار گرفت و در واقع بند 7 شورای امنیت برای آن تصویب شد، عنوان کرد: مطالعات و بررسی تاریخ نشان می‌دهد کشوری که در بند 7 شورای امنیت قرار بگیرد تجربه و سرنوشت خوبی نخواهد داشت اما ایران توانست با عملکرد عقلانی از این تهدید بین‌المللی خارج شود.

وی با بیان اینکه جامعه ما با فرسایش سرمایه اجتماعی - اخلاقی روبرو است، تصریح کرد: مطالعات نشان می‌دهد ما در جامعه وضع مناسبی نداریم. آنطور که آمارها نشان می‌دهد اوایل انقلاب ما 200 هزار معتاد در سطح جامعه داشتیم و امروز نیز نیروی انتظامی می گوید ما بیش از دو میلیون معتاد در سطح جامعه داریم البته آمار ما می‌گوید امروز ما بیش از سه میلیون معتاد در کشور داریم که با احتساب اعضای خانواده‌هایشان، 15 میلیون نفر درگیر اعتیاد این افراد هستند. اما چه باید کرد؟ یکی از مهم‌ترین کارها آن است که جامعه باید به روند توسعه برگردد تا آسیب‌های اجتماعی‌اش مهار شود.

این استاد دانشگاه نیروهای موجود در جامعه را به دو دسته تقسیم کرد و گفت: دسته اول دولت است که متشکل از نخبگان و افراد میانه‌رو است که تمام تلاش خود را برای توسعه کشور انجام می‌دهند. دسته دوم نیز نیروهای موثر و سایر ارگان‌ها هستند که بخشی از قدرت در دست آنهاست همانند نهادهای امنیتی، بخشی از سازمان‌های غیر دولتی، رسانه‌ها و همچنین حوزه قضائی.

جلائی‌پور در ادامه با اشاره به فضای ایجادشده پس از توافق گفت: آنچه پس از توافق هسته‌ای در صحنه عمومی دیده می‌شود آن است که بین دولت و دسته دوم برای توسعه ایران و تغییرات، چالشی شکل گرفته است. دسته اول دنبال توسعه همه‌جانبه و متوازن در سطح کشور هستند و به دنبال توسعه تک خطی نیستند اما در هر وجه توسعه، مقاومت صورت می‌گیرد با این حال تاکید می‌کنم و باید بدانیم که توسعه پس از توافق و برجام، بحران اجتماعی و اقتصادی جامعه ایران را مرتفع می‌کند.

جلایی‌پور تاکید کرد: دسته اول در واقع به دنبال گشایش سیاسی و به نظر می‌رسد دسته دوم به دنبال کنترل سیاسی است. برخی همچون صدا و سیما اعتقاد به کنترل سیاسی دارند. ما باید به جایی برسیم که به جای اینکه فردی برای هیات علمی شدن، از نفوذ و رابطه استفاده کند، از طریق انتخاب شایسته‌سالارانه،افراد عضو هیات علمی یک دانشگاه یشوند؛ یا اینکه نشریات از آزادی کافی برای بیان دیدگاه‌های خود برخوردار باشند که در واقع این موارد، بخشی از توسعه فرهنگی است. توسعه فرهنگی به این معناست که ما حقیقت جویی را بپذیریم.

وی در ادامه با اشاره به موضوع مهندسی فرهنگی، افزود: در مهندسی فرهنگی عده‌ای نظرات خود را به دیگران تحمیل می‌کنند. کسانی که به دنبال مهندسی فرهنگی هستند تلاش می‌کنند در جامعه به نیروهای مختلف بگویند چه کار فرهنگی را باید انجام دهند؛ از چه دستگاهی استفاده کنند و در چه حوزه‌ای فعالیت داشته باشند. در واقع باید بگویم دسته دوم جامعه را مطیع می‌خواهند و حداقل اینکه اگر مطیع نباشند، بترسند.

این استاد دانشگاه خاطرنشان شد: توافق هسته‌ای مردم را امیدوار کرده است. در دولت گذشته، احمدی نژاد 8 سال به مردم پول داد اما کسی امیدوار نشد، ولی هم‌اکنون با وجود اینکه شاخص‌های اقتصادی نامناسب است اما مردم امیدوارند و رئیس جمهوری فعلی با تلاش برای به سرانجام رسیدن توافق هسته‌ای بین مردم محبوبیت فراوانی دارد.

توفیقی: برجام یک فرصت بالقوه است

در ادامه این نشست دکتر جعفر توفیقی، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینکه در خصوص برجام ما باید واقع‌بینانه رفتار کنیم، عنوان کرد: برجام،‌ گام اول است؛ در واقع ما قبل از برجام هم می‌توانستیم خیلی کارها را انجام بدهیم اما برخی تحریم‌ها را بهانه کردند و کارهایی را که می‌شد انجام داد، انجام ندادند. برای همین معتقدم اینطور نباشد که بگوییم تمام نقطه ضعف‌های ما متعلق به دوران قبل از برجام بوده است. ما بعد از برجام نباید دچار خوش خیالی شویم. همانطور که قبل از برجام نیز همه نقطه ضعف‌های ما ناشی از تحریم نبوده ، پس از برجام هم قرار نیست که همه اتفاقات جبران شود و انتظار داشته باشیم که بعد از برجامم ما حتما موفق می‌شویم.

وی با بیان اینکه برجام یک فرصت بالقوه است اضافه کرد: هنوز هیچ اتفاقی نیفتاده است؛ ما باید با برنامه‌ریزی مناسب، عقلانیت و مدیریت منابع این فرصت بالقوه را به عمل تبدیل کنیم. در این دوران ما می‌توانیم و به برنامه‌ریزی دقیق و منسجم فکر کنیم و رشد اقتصادی داشته باشیم و از نظر علمی پیشرفت کنیم.

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه برجام در واقع یک نمونه از عقلانیت و تدبیر در یک حکمرانی خوب است؛ اضافه کرد: اگر با کسی دشمنی داشته باشیم می‌توان با تدبیر و به صورت عاقلانه دشمنی کرد. ما باید منافع خود را در نظر بگیریم اما ارتباط خصمانه نیز با دشمن خود داشته باشیم. مگر امروز همه کشورها با هم دوست و رفیق‌اند؟ همه کشورها برای تامین منافع خود، اگر فرصتی پیدا کنند از خود دفاع می‌کنند اما تمام تلاش خود را می‌کنند تا کشورشان را عاقلانه‌تر اداره کنند.

توفیقی با بیان اینکه امروز ما یک کشور «مهاجر بفرست» هستیم، عنوان کرد: امروز جوانان نخبه به دلیل مسائل اقتصادی، کشور را ترک می‌کنند. بسیاری از کسانی که در سال‌های گذشته مهاجرت می‌کردند مخالف یا معاند نظام نبودند بلکه به دنبال کسب و کار بهتر بودند و اغلب آنها نیز در محیط‌های اقتصادی، علمی و دانشگاه‌های خارج از کشور جذب شدند.

این استاد دانشگاه سپس با اشاره به انتخابات 76 گفت: بنده در آن دوران معاون وزیر بودم و به چشم دیدم که در اثر فضایی که انتخابات به وجود آورد، بسیاری از بورسیه‌ها به کشور بازگشتند. اکنون نیز فکر می‌کنم فضایی که پس از برجام و توافق به وجود آمده است، می‌تواند روند مهاجرت را معکوس کند زیرا قبل از برجام جوانان ما نیز در یک فضای بلاتکلیفی و ناامیدی به سر می‌بردند اما امروز ما باید تلاش کنیم نخبه‌ها را در داخل کشور نگه داریم.

وی در بخشی دیگر از سخنانش ادامه داد: ما باید زمینه را برای پذیرش دانشجویان خارج از کشور آماده کنیم. دانشگاه‌ها صندلی خالی بسیاری دارد که می‌تواند سرمایه بزرگی در جذب دانشجوی بین‌المللی باشد. بر اساس آمار حدود پنج میلیون دانشجو در کشورهای دیگر مشغول به تحصیل هستند و سهم ما از این میزان بسیار ناچیز است.

توفیقی با بیان اینکه پیش از برجام فضای سیاسی کشور چند قطعه شده بود، اضافه کرد: به عنوان مثال حتی بحث‌‌ها و طرح‌های سیاسی به وزارت علوم نیز کشیده شده بود و دیدیم که آقای دکتر روحانی مجبور شدند چندین وزیر علوم به مجلس معرفی کنند، حتی وزیران علوم دولت نیز استیضاح شد. برای همین معتقدم چون توسعه علمی نیاز به آرامش و عدم تنش در فضای سیاسی دارد، باید از اینکه اهداف سیاسی به دانشگاه‌ها راه پیدا کند،‌دوری کرد زیرا اهداف سیاسی در واقع دانشگاه را به ابزار سیاسی تبدیل می‌کند.

وی بیان کرد: مهم‌ترین چالش در کشور ما توسعه تکنولوژی است. به جز بحث هسته‌ای که فرزندان ما با زحمت و هزینه زیاد توانستند در دانشگاه‌ها به تکنولوژی هسته‌ای دست پیدا کنند، در دیگر حوزه‌ها، ما در بحث توسعه تکنولوژی دچار یک غفلت چند ده ساله شده‌ایم. با حصول توافق می‌توان با هزینه کمتر به تکنولوژی دست یافت اما حواسمان باشد نباید اینگونه باشد که بگوییم حال که توافق صورت گرفته است کشورهای خارجی بیایند و صنعت ما را بچرخانند. باید مراقب باشیم دچار غفلت نشویم به عبارتی باید دانش و تکنولوژی را با برقراری تعامل با کشورهای توسعه‌یافته از خارجی‌ها بگیریم و در عین حال، از آنها آموزش نیز ببینیم تا ایرانی، خودش وارد عرصه صنعت شود. در غیر این صورت ما طی چند سال آینده فاقد تکنولوژی خواهیم بود.

​قانعی‌راد: در شرایط ابهام پس از توافق هستیم
محمد امین قانعی راد رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران نیز در ادامه نشست «پساتوافق و جامعه» با بیان اینکه ما پس از توافق همچنان در شرایط ابهام به سر می‌بریم، اظهار کرد: این توافق نتوانسته است اعضای جامعه را آرام و در جامعه اطمینان نسبت به آینده را ایجاد کند.

وی در ادامه با طرح این سوال که چطور می‌شود در فضای پس از توافق و برجام، به یک توافق ملی نیز رسید، گفت: اما متاسفانه می‌بینم پس از برجام کنترل اجتماعی در برخی از زمینه‌ها افزایش پیدا کرده است، از نمونه‌های آن می توان به دستگیری روزنامه‌نگاران و افزایش درگیری بین دو جناح در این مدت اشاره کرد. عده‌ای در تلاش‌ هستند تا دائما یک نوع درس اخلاقی را در جامعه تزریق کنند و این باعث می‌شود عده‌ای از مردم در لاک دفاعی خود فرو بروند. اگر وضعیت به همین گونه پیش رود برجام یک سری پیامدهای منفی را به بار خواهد آورد.

وی با تاکید بر اینکه پس از برجام انتظارات اجتماعی افزایش یافته است، البته به جز دلواپسان، اکثریت مردم برجام را به مثابه افزایش فرصت تلقی می‌کنند و احتمال آنکه ما در این زمینه با انفجار انتظارات روبرو شویم، وجود دارد. مثلا پس از برجام حرکت‌هایی صورت گرفت؛ کمپین خودرو تشکیل شد، زنان برای توسعه مشارکت‌های سیاسی خود در جامعه تلاش می‌کنند و تحرکات صنفی بین کارگران و معلمان به وجود آمده است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه پویایی امروزه در دانشگاه نهایتا نوشتن مقاله محدود شده است، افزود: نوشتن مقاله حداکثر کاری است که در دانشگاه‌ها انجام می‌شود و این تنها کارکرد و فعالیت یک دانشگاه نیست و به خاطر همین است که آن حس اجتماعی را که باید منتقل کند، انتقال نمی‌دهد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه بخش عظیمی از فارغ التحصیلان دانشگاه‌ها به دنبال پول‌سازی هستند، تصریح کرد: دانشجویان به دانشگاه به عنوان مکانی برای پول‌سازی نگاه می‌کنند و از مسائل اجتماعی غفلت کرده‌اند. گفته می‌شود رسانه‌ها به دنبال تربیت شهروند هستند. رسانه ملی در این میان نقش مهمی دارد اما نسبت به آن اعتماد وجود ندارد.

قانعی راد همچنین تصریح کرد: ما در شرایط تضعیف اخلاق اجتماعی هستیم حتی یک اختلاف منافع مالی و یا یک تصادف کوچک در خیابان مقوله‌ای می‌شود برای رخداد یک حادثه تراژیک. برای همین تاکید می کنم که باید کاری کرد به یک اجتماع کلان دست یابیم و این لازمه‌اش آن است که فکر کنیم چطور می‌شود همه بتوانند به یک توافق کلی برسند. اگر پس از برجام، به یک گفت‌وگو و توافق اجتماعی نرسیم، جامعه قطعا با چالش‌هایی مواجه می‌شود.