ابن وَردی؛ فقیه ادیب

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آناـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابوحفص زین‌الدین عمر بن مظفر  (691-749ق) معروف به«ابن وَردی» فقیه، شاعر، ادیب و مورخ صوفی است.

او در مَعَرَّة‌النُعمان به دنیا آمد و دوران جوانی را در تنگدستی گذراند اما از تحصیل علم دست نکشید و نزد عیس بن عیسی بن سرجاوی و سپس شرف‌الدین بارزی در حماه دانش آموخت.

مدت کوتاهی نیز شاگرد ابن تیمیه بود و در حضور استاد در دروس فقه، تفسیر و نحو مباحثاتی کرد که تحسین وی را برانگیخت. از دیگر استادان او می‌توان از برهان‌الدین فزاری و ابن خطیب جبرین نام برد.

 ظاهراً نیمه اولِ زندگانی ابن وردی به خوشگذرانی و لذت‌جویی گذشته است. این امر از اشعاری که در وصف شراب و عشق‌بازی سروده مشخص است، ولی بعداً تمایلات صوفیانه در او پدیدار شد، که بی‌شک ناشی از گرایش‌ها و تمایلات صوفیانه برخی از استادان وی بوده است.

در جوانی، پس از نشان دادن نبوغ و استعداد خود در مسائل فقهی و ادبی نزدِ ابن صصری قاضی و بزرگان شام، قاضی آن دیار شد و سپس به کار قضاوت در شهرهای حلب، دمشق، مَنیج و شیزر ادامه داد. این روند تا سال‌های پایانی عمر وی ادامه داشت. ابن وردی به سبب تألیفات گوناگون و مجالس درس و شهرتش در افتاء به فقیهی بلندمرتبه شهرت یافت اما چون گوشه‌گیر بود، همچنان در تنگدستی به‌سر می‌برد. وی در یکی از اشعارش دانش را برتر از مال و ثروت دانسته است.

این دوگانگی در دنیاگرایی و دنیاگریزی او به تحول فکری در دوران نوجوانی‌اش مربوط می‌شود و همان‌طور که اشاره شد، این تفکر صوفیانه ریشه در تعالیم استادان او، به ویژه عیس سرجاوی و ابن تیمیه داشته است.

شعر ابن وردی نیز توجه و تحسین بسیاری را برانگیخته است. منتقدان معاصر شعر او را سرشار از صنایع ادبی و متکلف و مصنوع می‌دانند. نثر او هم مسجع و پرتکلف است. وی چندین کتاب فقهی را به نظم در آورده است.

ابن وردی در معره مدرسه‌ای بنا کرد و چند ماه پایان عمرش را در همان‌جا گذراند. او در 749ق بر اثر طاعون درگذشت.

از ابن وردی آثاری به جا مانده است که برخی چاپ شده‌اند و برخی به‌صورت خطی محفوظ‌اند. آثار چاپ شده او به قرار زیر است:

1. الفییة فی تعبیر المنامات یا الالفیة الوردیة فی تعبیر الرؤیا، که در سال‌های 1285، 1303 و 1326ق در مصر چاپ شده است.

2. البهجة الوردیة یا بهجة الحاوی، ابن وردی در این اثر کتاب الحاوی الصغیر عبدالغفار قزوینی را در 5063 بیت به نظم درآورده است. این کتاب در مصر چاپ شدهاست.

3. تتمة المختصر فی اخبار البشر یا تاریخ ابن وردی، که خلاصه و ذیل کتاب المختصر فی اخبار البشر تألیف ابوالفداء است. ابن وردی به جای مطالب حذف شده، نکاتی از نظم و نثر خود و برخی اخبار و روایات تاریخی را به آن افزوده است. اخباری که درباره برخی زاهدان و صوفیان و ذکر کرامات و سخنان آنها آورده، درخور توجه است. وی حتی انتقادهایی نیز از ابوالفداء کرده است. در المختصر ابوالفداء حوادث تا 710ق ذکر شده و ابن وردی آن را تکمیل کرده و رخدادها را تا 749ق شرح داده است.

4. التحفة الوردیة فی مشکلات الاعراب یا النفحة الوردیة، کتابی منظوم درباره نحو است و 153 بیت دارد. این کتاب با شرحی به زبان لاتین به کوشش اَبیشت در 1891م به چاپ رسیده است.

5. دیوان، که علاوه بر اشعار، رسائل، مقامات و خطبه‌های ابن وردی در آن آورده شده است. از آن جمله می‌توان به رساله السیف و القلم، رساله صفوالرحیق فی وصف الحریق، المقامة الانطاکیة، المقامة المشهدیة و رساله‌ای درباره طاعون اشاره کرد. دیوان ابن وردی همراه با آثاری دیگر در مجوعة الجوانب در 1300ق در استانبول چاپ شده است.

6. لامیة یا نصیحة (وصیة) الاخوان و مرشدة الخلان، این منظومه مجموعه‌ای از پندها و توصیه‌های اخلاقی است؛ 77 بیت دارد و ابن وردی آن را خطاب به فرزندش سروده است. مسعود فناوری شرحی بر آن نوشته و در 1301ق در قاهره به چاپ رسانده است. کتاب خریدة العجائب را نیز به ابن وردی نسبت داده‌اند. موضوع این کتاب، جغرافیا و تاریخ طبیعی است و ارزش علمی اندکی دارد. امروزه محققان برآن‌اند که این کتاب اثر سراج‌الدین ابوحفص عمر بن وردی است.

 انتهای پیام/4104/