ضیاءالدین بَرَنی؛ تاریخ‌نگاری از دیار هند
گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا ـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ، روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.
با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.
برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.
ضیاءالدین بن مؤیدالملک، تاریخ‌نگار و نویسنده هندی مسلمان سده هفتم هجری قمری است.
در حدود سال 684ق در شهر بَرَن در خانواده‌ای اشرافی از دولتمردان بانفوذ دهلی به دنیا آمد. پدرش، مؤیدالملک، نایب و خواجه برن؛ عمویش، علاءالدین، کوتوال (قلعه‌بان) دهلی؛ و جد مادری‌اش، حسام‌الدین، از دولتمردان مهم بود.
در کودکی به همراه پدر به دهلی رفت و از محضر استادان بسیاری بهره برد. پس از مدتی، به غیاث‌پور رفت و از مریدان شیخ نظام‌الدین اولیا شد. برنی با دو شاعر پارسی‌گوی هندی، امیرخسرو دهلوی و امیرحسین دهلوی، دوست و همنشین بود.
در سنین پختگی و کمال به دربار سلطان محمد تُغلُق راه یافت و در طول 17 سال از ملازمان درگاه وی بود، اما پس از مرگ او، به سبب حمایت از رقیب فیروزشاه، جانشین محمد تغلق، از دربار رانده شد و حتی مدتی نیز در قلعه پَهِتیز در ناحیه پنجاب زندانی شد. او بعدها به خدمت فیروزشاه درآمد و تاریخ فیروزشاهی را در 758ق تألیف کرد. تاریخ دقیق فوت برنی معلوم نیست اما احتمالاً اندکی پس از تألیف این کتاب در غیاث‌پور درگذشته است. او را در کنار مزار مرشدش، شیخ نظام‌الدین اولیا به خاک سپردند.
از برنی تألیفاتی به جا مانده که برخی از آنها عبارت‌اند از:
1. نعت محمدی یا ثنای محمدی، نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانه رضا در رامپور موجود است.
2. اخبار برمکیان، کتابی به زبان عربی درباره تاریخ برمکیان که برنی آن را به نام جلال‌الدین فیروزشاه به فارسی برگردانده است. این کتاب در 1306ق در بمبئی چاپ سنگی شد.
3. تاریخ فیروزشاهی، این کتاب از مأخذ مهم در تاریخ سلاطیبن دهلی و رویدادهای 95 ساله پادشاهان آن سرزمین است، یعنی از آغاز سلطنت غیاث‌الدین بَلبَن (664ق) تا ششمین سال سلطنت فیروزشاه (758ق). برنی تألیف این کتاب را در 70 سالگی آغاز کرد و پس از مرگ سلطان محمد تغلق، کتاب را مرتب و به نام فیروزشاه کرد. وی در تاریخ فیروزشاهی، اقدامات هشت تن از پادشاهان را بر اساس معیارهای خود دقیقاً ارزیابی کرده است.
برنی در آغاز کتاب، درباره اهمیت و فواید تاریخ سخن گفته و پس از اشاره‌ای به مطالعات و تجارب خود، به شرح وظایف مورخ و شیوه تصحیح تاریخ‌نگاری پرداخته است. وی با وجود ستایش از سلطان غیاث‌الدین، پنهان نکرده که او گاهی به کارهایی دست می‌زد که حکایت از خدانترسی داشت و آنچه را به صلاح خود می‌دانست، مشروع یا نامشروع، به کار می‌بست. این کتاب چندین بار به چاپ رسیده است.
4. فتاوای جهانداری، کتابی است درباره حکومت و رفتار پادشاهان، در یک مقدمه و 24 نصیحت و یک تتمه. برنی در هر یک از بخش‌ها دیدگاه‌های مذهبی، اجتماعی، سیاسی و تاریخی خود را در محتوای داستان‌ها و نصایح بیان کرده است. او این کتاب را به شیوه مرآة‌الامرا نوشته است. این کتاب بارها به تچاپ رسیده است.
5. فتوحات فیروزشاهی، در شرح اقدامات فیروزشاه که پس از تاریخ فیروزشاهی تألیف شده است. برخی این اثر را به فیروزشاه نسبت داده‌اند.
انتهای پیام/4104/
انتهای پیام/