تاریخچه و نقشه جامع شهر گرگان در ویکی آنا

به گزارش خبرنگار حوزه سفر و گرشگری گروه اجتماعی خبرگزاری آنا, شهر گُرگان  (شهرستان گرگان) مرکز استان گلستان و در جانب شرقی شمال کشور ایران است.

گرگان کنونی تا سال ۱۳۱۶ «اَستَرآباد» یا «اِستارباد» نام داشت.گرگان قدیمی که به عربی جرجان خوانده می‌شد شهری آباد و مهم بود که در نزدیکی گنبد کاووس امروزی قرار داشته و اینک ویرانه‌های آن در حوالی امام‌زاده یحیی بن زید قرار دارد. نام فعلی گرگان که جایگزین نام کهنش، استرآباد شده، در واقع، برگرفته از (جرجان) و گرگان قدیم از شهریور ۱۳۱۶ برای این شهر استفاده شد.

اين سرزمين که طول تاريخ از ايالت‌هاي مهم ايران بود، بر اثر سياست‌هاي نابجاي حکومت پهلوي و با ناديده گرفتن واقعيت‌هاي تاريخي و منطقه‌اي در سال 1316 به سرزمين مازندران ملحق گرديد. اين اقدام نادرست در طول شش دهه موجب عقب‌ماندگي و رکود منطقه در تمامي ابعاد رشد و توسعه شد.

سرزمين و مردم منطقه گرگان در اين سالها توليدکننده انواع محصولات مهم کشاورزي و تأمين‌کننده محصولات غذايي و مواد اوليه کارخانه‌ها و کارگاههاي صنعتي در استانهاي ديگر و نيروي کار ارزان و مناسبي بودند که موجبات رشد و توسعه مناطق ديگر بخصوص مرکز و غرب استان مازندران را فراهم مي‌کردند.

اين منطقه بالغ بر 20 هزار کيلومترمربع وسعت و نزديک به يک ميليون و 700 هزار نفر جمعيت دارد. شهر گرگان در حال حاضر (با احتساب جمعيت روستاهايي که به شهر پيوسته‌اند)، قريب 270 هزار نفر جمعيت و حدود 60 کيلومترمربع وسعت دارد.

اقليم منطقه بسيار متنوع است و کوه، جنگل و مرتع، جلگه و دشت، صحرا و شوره‌زار، دريا و خليج، رودخانه و تالاب، و زمين‌ زراعي را شامل مي‌شود.

اين استان همچنين در شمال داراي مرز طولاني با جمهوري ترکمنستان است و دروازه ورود به کشورهاي آسياي مرکزي محسوب مي‌شود.

بنا به اظهار مورخان، جابجايي اقوام آريايي از حدود چهار هزار سال پيش به سمت فلات ايران، و ترکيب و درآميختن آنان با بوميان اين سرزمين، موجب به وجود آمدن فرهنگ و تمدن جديدي به نام ايران و جامعه ايراني گرديد و منطقه گرگان که پيش از ورود آريايي‌ها داراي تمدن و فرهنگ خاص بوده از اولين سرزمين‌هايي بود که پذيراي اين اقوام مقتدر شد.

تا قرن هفتم هجري اين منطقه به نام ايالت گرگان و از آن پس به استراباد معروف بوده است. ايالت گرگان يا ولايت استراباد در گذشته بسيار وسيع بوده و وسعت آن چندين برابر وسعت کنوني بوده است و مرزهاي آن از شمال به ايالت خوارزم از جنوب به ايالت قومس از شرق به خراسان بزرگ و از غرب به درياي خزر و ايالت طبرستان يا مازندران محدود مي‌شد.

سرزمين و ايالت گرگان در طول تاريخ به دليل موقعيت بسيار حساس و مهم خود و همچنين واقع شدن حد شمالي آن به عنوان مرز شهرنشينان و صحرا‌نشينان از اهميت سياسي و نظامي زيادي برخوردار بوده و بيشتر محل نزاع و درگيري بوده و کمتر از آسايش و آرامش برخوردار بوده است. تنها هنگامي که فرمانروايان مقتدر و قوي در آن مسلط مي‌شدند آرامش نسبي در آن برقرار مي‌شد. به سبب برخورداري از همين اهميت سياسي و نظامي در زمان ساسانيان ديواري عظيم به طول پنجاه فرسنگ از شرق به غرب در آن بنا کردند که مانع يورش مهاجمان شود. از اين ديوار هم اکنون آثار پراکنده‌اي در دشت گرگان باقي مانده است. مورخان از اين ديوار دفاعي با نامهاي سد اسکندر، سد فيروز و ديوار گرگان ياد کرده‌اند.

گرگان از مهم‌ترين و غني‌ترين ايالات ايران در زمينه تحقيقات و کاوشهاي باستان‌شناسي است. نخستين کاوشها در حدود سال 1841 ميلادي در زير تپه‌اي مصنوعي در نزديک شهر گرگان انجام شد که خزانه معروف استراباد در ان کشف گرديد. کارشناسان برخي از اين اشياي موجد در آن خزانه را که شباهت بسيار با کشفيات تپه حصار دامغان داشته متعلق به هزاره سوم پيش از ميلاد و (متعلق به حدود 5 هزار سال قبل) دانسته‌اند.

در اواخر قرن نوزدهم در محلي به نام خرگوش‌تپه در نزديکي گرگان امروز (در قسمت شمال شهر) نيز تحقيقاتي انجام شد. در سال 1931 يک گروه امريکايي از دانشگاه پنسيلوانيا به روستاي معروف تورنگ‌تپه در 20 کيلومتري شرق گرگان رفته و به کاوش و بررسي پرداختند و به آثاري ارزشمند از تمدن قديم در اين منطقه دست يافتند.

در سال 1933 نيز يک گروه باستان‌شناسي سوئدي به منطقه گرگان آمدند و پس از مطالعه حوزه رودخانه قره‌سو يا سياه آب در شمال گرگان اعلام کردند، بيش از 300 تپه تاريخي در اين منطقه وجود دارد که يکي از آنها شاه‌تپه بزرگ يا اسلام‌تپه است که در 15 کيلومتري شمال غربي گرگان قرار دارد.

در مجموع با توجه به کاوشهاي متعدد باستان‌شناسان و کشفيات آنان، گرگان مرکز و محل تمدن پيشرفته پيش از آريايي‌ها در سواحل شرقي درياي خزر بوده است.

با ورود اسلام و در سده‌هاي آغازين آن ايالت گرگان جايگاه ارزشمندي در شکوفايي فرهنگ و تمدن اسلامي داشت. شهرهاي جرجان و استراباد از اين ايالت مهد دانشمندان بزرگ آن دوران بود. عنصرالمعالي کيکاوس (از آخرين اميران آل زيار و نگارنده کتاب گرانقدر قابوس‌نامه) و عبدالقاهر جرجاني (صاحب تأليفات گرانبها در صرف و نحو و معاني و بيان عربي) در تحول ادبيات فارسي و عربي نقش مهمي داشتند. قابوسنامه را، همچنين، مجموعه تمدن اسلام پيش از مغول نام نهاده‌اند.

در علم پزشکي نيز اين منطقه سهم عمده‌اي در جهان اسلام داشته‌ به‌گونه‌اي که دو تن از معروفترين پزشکان ايران و جهان، ابوسهل مسيحي و سيداسماعيل (حکيم) جرجاني صاحب دايره‌المعارف ذخيره خوارزمشاهي، از اين سرزمين بوده‌اند.

ميرداماد و ميرفندرسکي، دو فيلسوف بزرگ و فخرآفرين جهان اسلام، نيز از اين منطقه برخاسته‌اند.

در زمان قاجاريه ايران به 4 ايالت و 12 ولايت تقسيم شده بود و منطقه يا سرزمين استراباد يکي از آن ولايات بود که به هشت بلوک يا هفت و نيم بلوک به نامهاي انزان، سدن رستاق، استراّباد، شاهکوين و ساور، دهات ملک، کتول، فندرسک و راميان، و کوهسار، و همچنين دو طايفه بزرگ ترکمن به نامهاي يموت و گوکلان تقسيم شده بود. هر يک از اين بلوک‌ها را يک نايب‌الحکومه زير نظر حکمران استرآباد اداره مي‌کرد.

شهر گرگان (استراباد) در گذشته، و از حدود 500 سال قبل داراي سه محله بزرگ به نامهاي نعلبندان، سبزه‌مشهد و ميدان بوده که که داراي چندين محله فرعي بوده‌اند. اين سه محله هنوز هم به همين نامها وجود دارند و اکثر مساجد و تمام تکاياي قديمي و معابد و زيارتگاهها و مکان مذهبي شهر نيز در همين محلات قرار دارند که امروز بافت قديم و معماري سنتي و تاريخي اين شهر و بخش عمده‌اي از ميراث فرهنگي اين ديار را تشکيل مي‌دهند.

از حدود 7 قرن پيش، گرگان امروز (و استراباد ديروز) همواره مهمترين شهر اين منطقه بوده و در حالي که ساير مناطق روستاها و آبادي‌هايي کوچک بوده‌اند، گرگان همواره شهري آباد و پر جمعيت بوده است.

بسيار از اهالي قديمي و اصيل گرگان و بسياري از روستانشينان حومه شهر گرگان، هنوز اين شهر را استرآباد مي‌خوانند و خانواده‌هاي معتبر و اصيل اين شهر نيز به نام خانوادگي و يا پسوند ”استرآبادي“ موسوم‌اند.

گرگان نامي است فراگير که مذهب‌ها و قوميت‌ها را نيز درنورديده است، آنچنان که خانواده‌هايي بزرگ و اصيل از شيعه و سني، ترکمن و فارس، و شهري و روستايي در گذشته و حال به گرگاني، و هم به جرجاني موسوم بوده و هستند که با تفاهم و برادري، روزگار گذرانده‌اند. همچنين نام‌هاي خانوادگي گرگانلي (منسوب به گرگان) و جرجانلي (منسوب به جرجان) در بين هموطنان ترکمن ما بسيار مرسوم است.

علاوه‌بر شهري به‌نام گرگان، در تاريخ و جغرافياي ايران و جهان، ايالت گرگان، ولايت گرگان، دشت گرگان، رود گرگان، سد گرگان، ديوار دفاعي گرگان، و خليج گرگان نيز وجود دارند. همچنين در اسناد متعدد تاريخي، دريايي که امروز از آن به عنوان درياي مازندران يا خزر ياد مي‌شود، در گذشته به نامهاي درياي طبرستان، درياي قزوين و درياي گرگان هم خوانده مي‌شده است.

گرگان، از شهرهاي شمالي کشور ايران، و داراي آب و هواي معتدل است. گرگان فعلي تا سال 1316 هجري شمسي به استرآباد يا استاره آباد موسوم بود. گرگان قديم که به عربي جرجان خوانده مي شد شهري آباد و مهم بود که در نزديکي گنبد امروزين قرار داشت. گرگان فعلي مرکز استان گلستان است. استان گلستان در سال 1376 با جدا و منتزع شدن بخش شرقي (حدود دوپنجم از خاک) استان مازندران ايجاد و تآسيس شد.
انتهای پیام/