میرزا ابراهیم اصفهانی؛ شاعر خوشنویس و صاحب فرهنگ جهانگشا

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا ـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ، روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

میرزا ظهیرالدین ابراهیم اصفهانی، شاعر، فرهنگ‌نویس، ادیب و خوشنویس دوره صفوی است. ابراهیم اصفهانی، فرزند میرزا شاه حسین بود و در اصفهان متولد شد. سال تولد وی مشخص نیست. میرزا شاه حسین، وزیر شاه اسماعیل اول صفوی بود و در 929ق کشته شد و دو فرزند وی، میرزا ابراهیم و میرزا اسماعیل، مدتی در اصفهان با تنگدستی زندگی می‌کردند.بنابراین ابراهیم تصمیم گرفت اصفهان را ترک کند.

وی حدود چهل سال در قزوین ساکن بود. ابتدا ناشناخته و با پریشانی و تنگدستی زندگی می‌کرد اما بعد از مدتی، با توجه به اشعار لطیفش، کم‌کم توجه امرا و شاعران را به خود جلب کرد، به‌طوری که در مجلس او فضلا، شعرا و بزرگان رفت و آمد می‌کردند.

برخی مورخان، از جمله کاشانی، نوشته‌‌اند که ابراهیم اصفهانی در زمان سلطنت ابوالمؤید سلطان محمد خدابنده در قزوین درگذشته است، اما مورخان دیگری مانند اوحدی ذکر کرده‌اند که وفات ابراهیم در اصفهان و در زمان سلطنت شاه تهماسب بوده است.

ابراهیم اصفهانی در زمینه‌هایی مانند خوشنویسی، شعرشناسی، تتبع لغات و فرهنگ‌نویسی مهارت داشت. به گفته مورخان، وی مردی وارسته و بلندطبع بود و چون مدتی از عمرش را با تنگدستی سر کرده بود، به مال و مقام اعتنایی نداشت.

او نستعلیق را خوش می‌نوشت. فرهنگ معروفی هم تألیف کرد که به نام‌های فرهنگ میرزا ابراهیم، نسخه میرزا و فرهنگ جهانگشای شناخته شده است. این فرهنگ که شامل لغات فارسی و عربی و ترکی است، بعد از مدت کوتاهی در میان ادیبان و شاعران معروف شد.

بسیاری از فرهنگ‌نویسان از این فرهنگ استفاده کردند؛ از جمله انجوی شیرازی در تألیف فرهنگ جهانگیری و سروری در تألیف مجمع‌الفرس. ابن یوسف شیرازی دو فرهنگ شرفنامه منیری و فرهنگ میرزا ابراهیم را با هم مقایسه کرده و با ذکر شواهدی گفته است که فرهنگ میرزا ابراهیم رونوشتی از شرفنامه منیری است. چند نسخه از فرهنگ اصفهانی در کتابخانه‌های دهخدا، عارف، حکمت، شورای ملی، دانشکده ادبیات تهران و سپهسالار نگه‌داری می‌شود.

از دیوان شعر و نمونه خطابراهیم اصفهانی چیزی باقی نمانده، اما چند بیت از او در برخی تذکره‌ها آمده است.

انتهای پیام/4104/