تحلیل فضایی زیست‌پذیری در محیط‌های شهری/ اهمیت برنامه‌ریزی مشارکتی بر پایه نظر مردم
گروه استان‌های خبرگزاری آنا - احسان عربی مفرد؛ امروزه با گسترش و تشدید مشکلات جوامع انسانی و افت کیفیت زندگی ساکنان، قابلیت زندگی شهری به‌عنوان استاندارد سلامت، راحتی و شادی دغدغه اصلی در جغرافیا و سیاست شهری است. بر این اساس، مطالعه و ارزيابی محیط‌های شهری به‌عنوان ضرورتی اساسی در برنامه‌ريزی‌های مديريت و توسعه شهری مطرح است.
در این راستا، الهام آسیابانی‌پور نخستین دانش‌آموخته دکتری تخصصی رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی تبریز است که بهمن جاری با دفاع از رساله خود با عنوان «ارزیابی و تحلیل فضایی زیست‌پذیری در محیط‌های شهری (مطالعه موردی: مناطق دهگانه کلانشهر تبریز)» با کسب درجه عالی فارغ‌التحصیل شد.
از این رساله تاکنون سه مقاله با عنوان‌های؛ مقاله اول: (تأثیر فاکتورهای زیست‌پذیری شهری بر وضع موجود با استفاده از مدلسازی معادلات ساختاری با روش حداقل مربعات جزئی (مطالعه موردی: مناطق دهگانه کلانشهر تبریز)
مقاله دوم: سنجش و ارزیابی ابعاد عینی زیست‌پذیری شهری در مناطق دهگانۀ کلانشهر تبریز
مقاله سوم: سنجش و ارزیابی بعد ذهنی زیست‌پذیری شهری در بافت‌های شهری کلانشهر تبریز استخراج شده که مقاله سوم در دست داوری است.
و مقاله چهارم که به بررسی زیست‌پذیری در سطح محلات کلانشهر تبریز می‌پردازد در حال تدوین است.
آنچه از نتایج این پایان‌نامه برمی‌آید، اینکه از بین فاکتورهای اثرگذار بر وضع موجود زیست‌پذیری تبریز، فاکتورهای «خدمات و زیرساختهای شهری»، «محیط شهری»، «مدیریت شهری»، «تاریخ شهری» و «اجتماع شهری» بر وضعیت موجود زیست‌پذیری شهری تأثیر مستقیم و معناداری دارند که در این میان، بیشترین تأثیر را فاکتور «خدمات و زیرساختهای شهری» دارد که محرک و برانگیزاننده زیست‌پذیری در کلانشهر تبریز و جزء اولویت‌های اقدام در زیست‌پذیر کردن کلانشهر تبریز به شمار می‌رود.
زیست‌پذیری به مفهوم دستیابی به قابلیت زندگی است
آسیابانی‌پور درباره نتایج رساله دکتری خود به خبرنگار خبرگزاری آنا می‌گوید: «زیست‌پذیری در معنای اصلی و کلی خود به مفهوم دستیابی به قابلیت زندگی و درواقع همان دستیابی به کیفیت برنامه‌ریزی شهری خوب یا مکان پایدار است.»
وی می‌افزاید: «از یک دیدگاه، مفاهیم زیست‌پذیری و پایداری با هم تفاوت دارند. مثلا پایداری بر پایۀ سه فاکتور زیست محیطی، اقتصادی و برابری در مقیاس کلان و با تأکید بر نسل آینده است، در حالی که زیست‌پذیری بر کیفیت مطلوب زندگی، زمان و مکان حال حاضر تأکید دارد.»
دانش‌آموخته دکتری تخصصی رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی تبریز ادامه میدهد: «امروزه با گسترش و تشدید مشکلات جوامع انسانی و افت کیفیت زندگی ساکنان، بحث قابلیت زندگی شهری (زیست‌پذیری) به‌عنوان استاندارد سلامت، راحتی و شادی دغدغۀ اصلی در جغرافیا و سیاست شهری است.»
مطالعه محیط‌های شهری ضرورتی اساسی در برنامه‌ريزی‌های مديريت و توسعه
آسیابانی‌پور خاطرنشان می‌کند: «بر این اساس، مطالعه و ارزيابی محیط‌های شهری به‌عنوان ضرورتی اساسی در برنامه‌ريزی‌های مديريت و توسعه شهری مطرح است. پژوهش حاضر با هدف بررسی زیست‌پذیری محیط‌های شهری تبریز از لحاظ میزان برخورداری از شاخص‌های زیست‌پذیری و با هدف دستیابی به مدل مناسب زیست‌پذیری شهری گام به عرصه تحقیق نهاده است.»
وی یادآور میشود: در این رساله سعی شده ابعاد عینی و ذهنی زیست‌پذیری از دیدگاه متخصصان و مدیران شهری (دیدگاه برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری بررسی کیفیت محیط) «بعد عینی» و شهروندان (دیدگاه تحقیقات تجربی بررسی کیفیت محیط) «بعد ذهنی» به شیوه‌ای متفاوت بررسی شده و رابطه این دو بعد تبیین و در نهایت مدل مناسب برای سوق‌دادن محیط‌های شهری کلانشهر تبریز به سمت زیست‌پذیری ارائه شود.
به گفته دکتری تخصصی رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری در این رساله برای بررسی بعد عینی زیست‌پذیری (وضع موجود زیست‌پذیری مناطق دهگانه) و بررسی اثرگذاری فاکتورها بر وضع موجود (برای ارائه مدل مناسب) متخصصان و مدیران شهری در دسترس آشنای کامل با وضعیت هرمنطقه (به تفکیک مناطق دهگانه) و برای بررسی بعد ذهنی (میزان رضایت) ساکنین بافت‌های شهری قدیم و جدید (که تقسیم‌بندی بافت‌ها بر اساس شاخص تطور تاریخی و توسعه ادواری کلانشهر تبریز بوده است) مد نظر قرار گرفته‌اند و سپس رابطه بین بعد عینی و ذهنی به شیوه‌ای متفاوت بررسی شده است.
آسیابانی‌پور یادآور میشود: «در این رساله سعی شده وضع موجود زیست‌پذیری مناطق دهگانه (بعد عینی) و تأثیر فاکتورها بر وضع موجود از دیدگاه مدیران شهری بررسی شود. پس از بررسی و تجزیه تحلیل داده‌ها با آزمون‌های آماری مختلف و مدلسازی معادلات ساختاری با روش حداقل مربعات جزیی (PLS) نتیجه‌گیری شد.»
زیست‌پذیری شهر تبریز در 6 بعد از حد متوسط پایین‌تر بوده است
وی اضافه می‌کند: به‌طور کلی زیست‌پذیری شهر تبریز در 6 بعد (خدمات و زیرساختهای شهری، محیط شهری، مدیریت شهری، تاریخ شهری و اجتماع شهری) از حد متوسط پایین‌تر بوده و نتایج بررسی مدل نیز نشان داد از بین فاکتورهای اثرگذاری بر وضع موجود زیست‌پذیری از دیدگاه مدیران شهری، فاکتورهای «خدمات و زیرساختهای شهری»، «محیط شهری»، «مدیریت شهری»، «تاریخ شهری» و «اجتماع شهری» بر «وضعیت موجود زیست‌پذیری شهری» تأثیر مستقیم و معناداری دارند که در این میان، بیشترین تأثیر را فاکتور «خدمات و زیرساختهای شهری» دارد که محرک و برانگیزاننده زیست‌پذیری در کلانشهر تبریز و جزء اولویت‌های اقدام در زیست‌پذیرکردن کلانشهر تبریز به شمار می‌رود.
دانش‌آموخته دکتری تخصصی رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه آزاد اسلامی تبریز نتیجه‌گیری کرده است که هرگونه برنامه و اقدام برای سرآغاز و ارتقای وضع موجود زیست‌پذیری کلانشهر تبریز باید به نقش کلیدی و پایه‌ای این عوامل توجه کند.
آسیابانی‌پور یادآور میشود: «با توجه به اینکه بر اساس مفهوم زیست‌پذیری که جغرافیا به جغرافیا، منطقه به منطقه و ساکن به ساکن متفاوت است، این رساله سعی کرده مدل زیست‌پذیری را برای کلانشهر تبریز بر اساس وضع موجود فاکتورهای زیست‌پذیری و میزان اثرگذاری شاخص‌ها بر وضع موجود ارائه کند.»
به گفته وی در این مرحله نیز مناطق با بیشترین و کمترین زیست‌پذیری بر اساس نظر کارشناسان و مدیران شهری مشخص شد به طوری که مناطق پنج و دو به ترتیب با میانگین رتبه‌ای 10/71 و 33/69 زیست پذیرترین و منطقه هفت با میانگین رتبه‌ای 10/10 در رتبه آخر زیست‌پذیری بین مناطق دهگانه قرار گرفته است.
دکتری تخصصی رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری اظهار می‌کند: « منطقه پنج هم بر اساس یافته‌های پیشین در رده پایداری متوسط قرار گرفته؛ اما درعین حال رتبه نخست زیست‌پذیری را کسب کرده است که این امر به تفاوت دیدگاه پایداری و زیست‌پذیری برمی‌گردد که پایداری تأکید بر آینده داشته؛ اما زیست‌پذیری ابعاد عینی قابلیت زندگی اکنون را مد نظر قرار میدهد.»
آسیابانی‌پور با اشاره به مرحله دوم این تحقیق به آنا می‌گوید: «با توجه به اینکه اکنون شهرهای ايران از مسئله بی‌توجهی به بافت‌های شهری رنج می‌برند؛ از اين رو تعیین انواع بافت‌های شهری در يک شهر ضرورت پايه‌ای برای برنامه‌ريزی توسعه شهری محسوب میشود؛ بنابراین در این رساله بافت‌های شهری مورد توجه قرار گرفت و شاخص‌های شناسایی بافت‌های شهری قدیم، میانی و جدید تبیین شد.»
اهمیت برنامه‌ریزی مشارکتی بر پایه نظر مردم
وی با بیان اینکه برای بررسی بعد ذهنی میزان رضایت ساکنان بافت‌های شهری قدیم و جدید از ابعاد عینی مورد توجه قرار گرفت، ادامه میدهد: «این بافت‌ها بر اساس شاخص تطور تاریخی و بر اساس نقشه توسعه ادواری کلانشهر تبریز مرزبندی شده و برای همگنی داده‌ها، محلات برای هر دو بافت در سه رده برخوردار، نیمه برخوردار و کمتر برخوردار تقسیم‌بندی شده و نمونه‌گیری صورت گرفت که برای تجزیه و تحلیل اطلاعات در این مرحله از تحلیل واریانس چندمتغیری (MANOVA) استفاده شد که از جمله روش‌های آماری است که برای نخستین بار در این رشته تحصیلی مورد استفاده قرارگرفته است.»
دکتری تخصصی رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری اضافه می‌کند: «با توجه به نتایج تحلیل واریانس چندمتغیری مشخص شد میزان زیست‌پذیری شهری در انواع بافت‌های شهر تبریز متفاوت است به‌طوری که میزان زیست‌پذیری (بعد ذهنی) در بافت قدیم بیشتر از بافت جدید بوده است.»
آسیابانی‌پور خاطرنشان می‌کند: «در نهایت بعد از تهیه نقشه‌ها در محیط GIS برای هر دو بعد و پس از روی هم‌گذاری نقشه‌ها مشخص شد بین بعد عینی و ذهنی زیست‌پذیری رابطه‌ای برقرار نشد. همانگونه که یافته‌های محققان پیشین نیز به همین گونه بوده است. این نبود توافق اهمیت برنامه‌ریزی مشارکتی بر پایه نظر مردم را بیش از پیش نشان میدهد.
انتهای پیام/4062/
انتهای پیام/