ساقط شدن هواپیماهای مسافربری؛ از مدال افتخار ناخدای وینسنس تا عذرخواهی رئیس‌جمهور

به گزارش خبرنگار گروه سیاسی خبرگزاری آنا، بامداد امروز ستاد کل نیروهای مسلح اعلام کرد سقوط هواپیمای مسافربری شرکت اوکراینی که به کشته شدن 176 نفر از هموطنان ایرانی و اتباع سایر کشورها انجامید، با اشتباه انسانی پدافند ایران صورت گرفته است. اشتباهی که با عذرخواهی مقامات ارشد کشوری از جمله رئیس جمهور و وزیر امور خارجه همراه بود.

این عذرخواهی اگرچه درمقابل فاجعه پیش آمده، کوچکترین اقدام ممکن است؛ اما بررسی حوادث مشابه در جهان، حکایت از آن دارد که ایران تنها کشوری است که در مقابل چنین حادثه‌ای و بلافاصله پس از روشن شدن نتیجه بررسی‌ها، حقیقت را اعلام و اقدام به عذرخواهی کرده است.

سقوط هواپیمای شماره 17 مالزی با موشک زمین به هوا

یکی از نمونه‌های این اتفاق، پرواز شماره 17 مالزی بود که از آمستردام هلند به سمت کوالالامپور مالزی در حال حرکت بود. این پرواز در میان راه در مرز روسیه و اوکراین در اثر شلیک یک موشک زمین به هوا سرنگون شد. گزارش‌های اولیه حکایت از مرگ 298 مسافر در این پرواز داشت که در پی آن  دولت اوکراین و جدایی‌طلبان طرفدار روسیه یکدیگر را به سرنگونی این هواپیما متهم کردند.

هواپیما در استان دونتسک در شرق اوکراین سقوط کرد که در آن زمان شاهد درگیری سنگین بین شورشیان طرفدار روسیه و دولت مرکزی اوکراین بود و هواپیماهای نیروی هوایی اوکراین پیشتر در آن فعالیت داشتند. در زمان سقوط هواپیما، دولت اوکراین با استناد به استراق سمع مکالماتی که گفته می‌شد بین فرماندهان شورشی صورت گرفته، اعلام کرد که هواپیما هدف اصابت موشک زمین به هوای پیشرفته‌ای قرار گرفته که روسیه در اختیار شورشیان قرار داده بود.

اختلاف‌ها؛ بی‌نتیجه در پذیرفتن مسئولیت

منابع غربی در آن مقطع  مدعی سرنگونی هواپیما در نتیجه اصابت موشک زمین به هوا شدند. شورشیان اوکراینی و دولت روسیه این نظریه را رد کردند و در هر حال، دولت اوکراین را به دلیل تلاش برای مقابله نظامی با جدایی‌طلبان، مسئول نهایی هر گونه عملیات نظامی در منطقه دانستند. اما نکته قابل توجه این است که این حادثه در 14 جولای سال 2014 به وقوع پیوست و تاکنون هیچ کدام از طرفین حاضر به پذیرش مسئولیت آن نشدند.

فاجعه انهدام هواپیمای مسافربری ایران و اهداء مدال شجاعت!

پرواز شماره 655 ایران ایر از تهران به مقصد دوبی در تاریخ ۱۲ تیر ۱۳۶۷ (۳ ژوئیه ۱۹۸۸ میلادی) پس از توقف بین‌راهی در بندرعباس به سمت دوبی در حرکت بود که با شلیک دو موشک استاندارد از ناو یواس‌اس وینسنس متعلق به نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا در ارتفاع ۱۲ هزار پایی بر فراز خلیج فارس سرنگون شد و تمامی ۲۹۰ سرنشین آن که شامل ۴۶ مسافر غیر ایرانی و ۶۶ کودک (زیر ۱۳ سال) بودند، جان باختند.

با وقوع این جنایت توسط آمریکا نه تنها هیچ‌کدام از خدمه ناو وینسنس محکوم نشدند؛ حتی ویلیام راجرز، فرمانده ناو جنگی آمریکا در پایان خدمت خود مدال شجاعت گرفت و به درجات بالاتر ارتقا یافت و هیچ مقامی در دولت آمریکا حاضر به عذرخواهی نشد.

غیرنظامی بودن هواپیما مشخص بود

سرتیپ شهرام رستمی که در زمان وقوع این حادثه جانشین فرماندهی نیروی هوایی ارتش بود در این زمینه می‌گوید: در آن زمان هیچ تهدیدی متوجه ناو آمریکایی نبود. به گفته رستمی ارتش آمریکا قبل از شلیک مکالمه‌ای با خلبان ایرباس داشته است. ابعاد ایرباس ای۳۰۰ بی۲ معادل ۵۳متر طول در ۵ متر عرض به استثنای ۴۵ متر تیغه بال و ابعاد اف-۱۴ ۲۰ متر طول در ۳٫۵ متر عرض به استثنای ۲۰ متر تیغه بال است. بنابر این تمایز زیادی بین این دو هواپیما وجود دارد. اگرچه اشیاء در رادار بر اساس ابعاد واقعی‌شان دیده نمی‌شوند؛ اما این نوع ایرباس به دلیل سرعت بسیار کمتر نسبت به جنگده اف ۱۴ و گستره طول بسیار بیشتر و مقطع راداری زیاد، کاملا توسط اپراتور و سیستم آشکارساز قیاسی مشخص بوده است.

انهدام هواپیما با علم غیرنظامی بودن

گزارش تیم تخصصی ایکائو مشخص می‌کند که در دقایق آخر حمله به هواپیما، عده‌ای هواپیما را یک هواپیمای مسافری و عده‌ای دیگر یک هواپیمای جنگی مهاجم تلقی نمودند. دو دقیقه بعد کارکنان مرکز گزارشی را مبنی بر اینکه هواپیمای مزبور اف-۱۴ می‌باشد، دریافت کردند. در همین حال کارکنان ناو سایدز فریاد زدند: «هواپیما تجاری است، صبر کنید.» در همین زمان یکی از افسران وینسنس نیز گفته است که هواپیما احتمالاً تجاری است. در همان حالی که گفتگوهای میان ۳ ناو ادامه داشته، ویلیام راجرز، ناخدای ناو وینسنس در حالی تصمیم می‌گیرد که موشک خود را پرتاب کند که غیر نظامی بودن هواپیما تأیید شده بود.

واکنش رسانه‌ها

رابرت متیو انتمن، رئیس مؤسسه دیپلماسی همگانی و ارتباطات جهانی برای اولین بار به‌طور جدی چارچوب‌بندی خبری را وارد ادبیات مطالعات ارتباطی کرد. جالب اینجاست که اولین کار مهم او با این رویکرد، به ایران مربوط می‌شد.

 انتمن با تحلیل روزنامه‌های آمریکایی و توصیف آن‌ها از دو رویداد نسبتاً مشابه ساقط کردن هواپیمای مسافربری ایرانی به وسیله آمریکا و ساقط کردن یک هواپیمای کره‌ای به وسیله شوروی نشان داد که مقالات خبری با گفتن اینکه ساقط کردن یک هواپیمای ایرانی یک «مشکل فنی» بوده، با انتخاب مناسب عکس و توصیف، عامل و قربانیان این حادثه را کم‌اهمیت جلوه دادند، حال آنکه ساقط کردن یک هواپیمای کره‌ای به وسیله شوروی به عنوان یک عمل شنیع به تصویر کشیده شد!

داستان سرنگونی بوئینگ 727 لیبی

در فوریه ۱۹۷۳ نیز ایرباس خطوط هوایی لیبی به دلیل نزدیک شدن به تأسیسات نظامی واقع در صحرای سینا، هدف پدافند رژیم صهیونیستی قرار گرفت. در این سانحه ۱۰۸ نفر جان خود را از دست دادند.

نکته قابل توجه درباره فاجعه این بود که همزمان با پرواز هواپیمای مسافربری 727 لیبی در صحرای سینا، 2 هواپیمای فانتوم رژیم صهیونیستی از زمین بلند شده و علی‌رغم علم به غیرنظامی بودن، هواپیمای مذکور را در مقطعی اسکورت و سپس با شلیک به آن باعث سقوط هواپیما می‌شوند. اقدامی که به مرگ 108 سرنشین هواپیما در سال 1973 شد و تاکنون هیچ مقامی حاضر به عذرخواهی نشده است.

پرواز شماره ۰۰۷ هواپیمایی کره

پرواز شماره ۰۰۷ پروازی غیرنظامی متعلق به شرکت هواپیمایی کره در مسیر نیویورک به سئول بود که توسط نیروی هوایی شوروی در ۱ سپتامبر ۱۹۸۳ سرنگون و همه ۲۶۹ مسافر و خدمه آن کشته شدند.

پرواز شماره ۰۰۷  فرودگاه جان اف کندی نیویورک را ۳۵ دقیقه پیش از زمان برنامه‌ریزی شده (ساعت ۲۳:۵۰ روز ۳۱ اوت به زمان محلی) به مقصد سئول در کره جنوبی ترک می‌کند.

پس از سوخت‌گیری مجدد در فرودگاه بین‌المللی انکوریج در آلاسکا، هواپیما با ۲۴۰ مسافر و ۲۴ خدمه (ساعت ۱۳:۰۰ روز ۱ سپتامبر) عازم سئول شد. هواپیما به سمت غرب و سپس جنوب پرواز کرد تا در فرودگاه بین‌المللی گیمپو فرود آید، اما چرخش به سمت غرب بیش از مقدار معین بود و هواپیما به سمت آسمان شوروی منحرف شد و بر فراز آسمان جزیره کامچاتکا و حریم هوایی ممنوعه شوروی پرواز کرد. به علت اختلال در دستگاه‌های موقعیت‌یاب هواپیما، خلبان‌ها و برج کنترل پرواز از ورود هواپیما به حریم هوایی شوروی بی‌اطلاع بودند.

نیروی هوایی شوروی پس از بیش از یک ساعت تعقیب هواپیما روی رادار، دو فروند هواپیمای جنگنده سوخو-۱۵ را برای رهگیری پرواز ۰۰۷ به پرواز درآورد. مأموریت این هواپیماها رهگیری هواپیمای ناشناس، جمع‌آوری اطلاعات، اخطار به خلبان و اسکورت هواپیما به خارج از حریم هوایی شوروی بود. این دو جنگنده با پرواز در نزدیکی بوئینگ-۷۴۷ اقدام به شلیک نمادین مسلسل کردند تا توجه خلبان‌های هواپیمای کره‌ای را جلب کنند که موفقیتی در پی نداشت.

در همین حال خلبان هواپیمای مسافربری برای صرفه‌جویی در مصرف سوخت پس از تماس با برج مراقبت توکیو اقدام به کاهش سرعت و افزایش ارتفاع پرواز کرد. این اقدام که باعث خروج هواپیمای کره‌ای از مسیر اسکورت جنگنده‌های سوخو گردید از دید خلبانان شوروی عملی تحریک‌آمیز تلقی شد و بر احتمال نظامی بودن آن افزود.

عدم موفقیت در شناسایی و تماس با هواپیما و عبور هواپیمای مسافربری از حریم هوایی ممنوعه کامچاتکا و استان ساخالین در شوروی، از دید مرکز فرماندهی پایگاه شرق دور در نیروی هوایی شوروی دلیل کافی برای نظامی یا تحریک آمیز بودن پرواز قلمداد شد. در پی این نتیجه‌گیری، یکی از جنگنده‌های سوخو دو موشک هوا-به-هوای کالینینگراد آر-۸ به سمت بوئینگ-۷۴۷ پرتاب کرد که باعث انفجار، سقوط و کشته شدن تمامی سرنشینان و خدمه پرواز شد. حادثه‌ای که مسئولیت آن را نه تنها کسی به عهده نگرفت بلکه عذرخواهی نیز صورت نپذیرفت.

انتهای پیام/4082/پ