ابن‌رُقیقه و شیوه منحصر به‌فرد درمان آب‌مروارید

به گزارش خبرنگار حوزه آیین و اندیشه گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ، روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب«تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابوالثناء سدیدالدین محمود بن عمر بن محمد بن ابراهیم بن شجاع شیبانی حانوی (564-635ق)  ملقب به ابن‌رُقیقه طبیب و شاعر اهل دیار بکر است.

در منابع شهرت او را «ابن زُقیقه»، «ابن دقیقه» و «ابن رُقیقه» نیز آورده‌اند. او در شهر حینی (حانی) از توابع دیار بکر به دنیا آمد و همانجا نزد فخرالدین ماردینی طب و حکمت آموخت و آن‌چنان در طب و به‌ویژه کحّالی (چشم‌پزشکی)، تبحر یافت که ماردینی معالجه چشم نورالدین بن محمد، حاکم ناحیه را به او سپرد و ابوالثناء نیز به خوبی از عهده این کار برآمد.

ابن رقیقه زادگاه خود را در جوانی و احتمالاً با همراهی استاد ترک کرد و مدتی طولانی در مَیّافارقین اقامت کرد و همان‌جا با شیخ اشراق، شهاب‌الدین سهروردی، ملاقات کرد.

او سال‌های آخر عمر را در خدمت حکمران ایوبی، الملک الاشرف مظفرالدین موسی، در دمشق بود و همان‌جا درگذشت. فرزند وی ابوالعباس احمد، راوی حدیث و برادرش معین‌الدین نیز ادیب و نحوی متبحری بود. مذهب ابن رقیقه به‌درستی مشخص نیست، اما بررسی اشعارش نشان می‌دهد که برای اهل بیت احترام قائل بوده و حتی شعری بر اساس یکی از گفته‌های حضرت علی(ع) سروده است.

ابن اصیبعه در سال‌های 632 تا 634ق در بیمارستان نوری دمشق با ابن رقیقه همکار بود به همین سبب کتاب او موثق‌ترین منبع برای شرح حال ابن رقیقه به شمار می‌آید. او علت برتری ابن رقیقه بر پزشکان هم‌زمان خود را گردآوری آرای پراکنده پزشکان پیشین دانسته است. در این کتاب به اعمال جراحی ابن رقیقه روی چشم و معالجات مؤثر او در مورد آب‌مروارید اشاره شده است. او از روش مکیدن، که با ابزاری ویژه به‌نام «مِقدح» صورت می‌گرفته، استفاده می‌کرده است و در این کار مقدح مخصوص به خود را به کار می‌برده که ظاهراً کارآمدتر بوده است. بغدادی ابن رقیقه را «رئیس‌الاطباء» دمشق خوانده است. ابن رقیقه در نجوم و حدیث نیز دست داشت و بنا بر گفته خودش آلات نجومی نیز ابداع کرد، اما در منابع اطلاعاتی در این مورد وجود ندارد. ابن ابی اصیبعه 230 بیت از اشعار ابن رقیقه را عیناً نقل کرده و تبحر وی را در به نظم در آوردن کتب طبی بی‌نظیر دانسته است.

مضمون اشعار ابن رقیقه به‌جز طب، حدیث نفس، حکمت، نصیحت، زهدیات، مدح، مرثیه و تغزل را نیز شامل می‌شود. از اشعار او کرامت نفس و روحیه زهدگرای او به خوبی جلوه‌گر است.

بیشتر تألیفات ابن رقیقه در پزشکی بوده است که اکنون هیچ یک از آنها، جز دیوان شعر او، در دست نیست. برخی از تألیفات او عبارت‌اند از:

1. ارجوزة فی الفصد؛

2. الغرض المطلوب فی تدبیر المأکول و المشروب؛

3. الفریدة الشاهیة و القصیدة الباهیة؛

4. قانونجة فی الطب؛

5. قانون الحکماء و فردوس الندماء؛

6. موضحة التشباه فی ادویة الباه؛

7. مسائل و اجوبة فی الحمیّات.

ظاهراً ابن رقیقه مسائل حنین بن اسحاق و کلیات قانون ابن سینا را با عنوان لطف المسائل و تحف السائل به نظم در آورده و حاشیه‌ای نیز بر قانون نوشته است.

 انتهای پیام/4104/پ