بررسی نقش کلیدی ژورنالیسم علم در ارتقا سطح دانش عمومی/ تلاش برای گسترش روزنامه‌نگاری علمی در ایران
به گزارش خبرنگار حوزه علم، فناوری و دانش‌بنیان گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، تحقیقات گسترده در سراسر جهان نشان می‌دهد ژورنالیسم علم نقش کلیدی در ارتقاء دانش عمومی و آگاهی اقشار مختلف یک جامعه از علوم و فناوری‌های مختلف دارد. روزنامه‌نگاران و خبرنگاران فعال در این حوزه رسانه‌ای می‌توانند نقش بسیار مؤثری در رشد گروه‌های مختلف یک جامعه داشته باشند.
به‌طورقطع افزایش اطلاعات عمومی در میان افراد مختلف هر کشور منجر به ارتقاء دانش و آگاهی کلی آن جامعه و حرکت روبه‌جلو می‌شود. از در دسترس‌ترین و تأثیرگذارترین ابزارهای ممکن برای بالا بردن سطح علمی هر جامعه‌ای، مقاله‌ها و گزارش‌هایی است که در حوزه ژورنالیسم علم منتشر می‌شود.
مردم با خواندن گزارش‌هایی جذاب از آخرین یافته‌های علمی و دستاوردهای فناوری، ناخودآگاه به مطالب علمی علاقه‌مند شده و حتی بعضاً خود به دنبال تحقیق در آن زمینه می‌روند.
ژورنالیسم علم، نگاه از پشت شیشه
روزنامه‌نگاران برای کسب اطلاعات در مورد آخرین تحقیقات دانشمندان، بیشتر مواقع با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند و باید برای ارتباط با منابع قابل استناد علمی، تلاش بسیار زیادی کنند. این موضوع سبب می‌شود که فعالان حوزه ژورنالیسم علم گزارش‌های خود را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که به گفته خودشان، نوعی نگاه از پشت شیشه را به کاربران ارائه دهد.
خبرنگاران رسانه‌های مختلف در جهان چشم‌انداز متغیری را برای آینده روزنامه‌نگاران علمی ترسیم می‌کنند و در سال‌های اخیر برای تعامل هرچه بیشتر با دانشمندان و نخبگان علمی اجلاس‌های متعددی را برگزار کرده‌اند. دریکی از آخرین همایش‌های ژورنالیسم علم که در لندن برگزار شد؛ روزنامه‌نگاران سه سؤال مهم را مطرح کردند: اول اینکه آیا خبرنگاران باید به تبیین قوانین علوم در مقالات خود بپردازند یا تنها راوی خبرهای علمی باشند؟ دوم، آیا روزنامه‌نگاران باید از رسالت کاری خود فاصله گرفته و مفاهیم علمی را با زبان تخصصی برای اقشار تحصیل‌کرده و خاصی از جامعه بیان کنند؟ و سوم، آیا کیفیت‌سنجی بر اساس نظرهای خوانندگان، اقدامی درست است یا خیر؟
در ادامه این گزارش تلاش می‌کنیم تا علاوه بر ارائه پاسخی مناسب برای سؤال‌های بالا، مشکلات موجود در حوزه ژورنالیسم علم به‌عنوان زمینه‌ساز تحولات بزرگ علمی در طیف‌های بزرگی از اقشار مختلف مردم را مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم.
روزنامه‌نگاران فعال در ژورنالیسم علم باید صبور باشند
روزنامه‌نگارانی که دارای تجربه طولانی در برقراری ارتباط با محققان دانشگاه‌ها و مراکز علمی مختلف جهان هستند، بارها به خبرنگاران و افرادی که قصد فعالیت رسانه‌ای در حوزه ژورنالیسم علم دارند، توصیه کرده‌اند نهایت صبوری را در ارتباط‌های خود با دانشمندان و به‌طورکلی متخصصان علوم مختلف داشته باشند و هرگز با تحت‌فشار قرار دادن این افراد باعث ایجاد فاصله بین مردم و مراکز علمی نشوند.
بعضاً مشاهده‌شده است که تعامل نامناسب خبرنگار با گروهی از دانشمندان باعث دریافت اطلاعات ناقص شده و در نتیجه گزارش‌هایی حاوی اطلاعات نادرست منتشر می‌شود. این گزارش‌ها علاوه بر ضربه زدن به اعتبار علمی دانشمندان حیثیت کاری، رسانه منتشرکننده آن را زیر سؤال می‌برد و در بدترین حالت ممکن باعث انحراف و کج‌فهمی مردم از یک دستاورد علمی می‌شود.
ایوان دیویس (Evan Davis)، ویلیام کلرن بن (William Cullerne Bown)، جی روزن (Jay Rosen) و الوک جها (Alok Jha) ازجمله خبرنگارانی هستند که سابقه تقریباً طولانی در تهیه و تنظیم ژورنال‌های علمی دارند. این افراد تجربه‌های خود را با خبرنگاران جوان به اشتراک گذاشته‌اند و آن‌ها می‌خواهند گزارش‌هایی ساده و قابل‌فهم را به مردم ارائه دهند.
این گروه از روزنامه‌نگاران معتقدند که هر دستاورد علمی در ابتدا با نواقصی همراه است که به‌تدریج و پس از بررسی‌ها و آزمایش‌های مختلف این نواقص برطرف می‌شوند. بعضاً مشاهده می‌شود که برخی از خبرنگاران پیش از رفع شدن ابهام‌های موجود در مورد یک نظریه، مطالبی را در مورد آن منتشر می‌کنند. انتشار این مستندات ناقص می‌تواند مراحل تکمیل پروژه‌ای علمی را با مشکل مواجه کند و شاید حتی باعث وقفه‌هایی طولانی‌مدت در مسیر تحقیقاتی دانشمندان گردد.
مقالات منتشرشده تحت عنوان ژورنالیسم علم به دلیل شیوایی در بیان یک مطلب پیچیده تخصصی از سوی دانش‌آموزان، دانشجویان و سایر گروه‌های مختلف مردمی مورداستفاده قرار می‌گیرند. رعایت جامعیت در هنگام نگارش این مطالب منجر می‌شود که همه خوانندگان، بهترین درک ممکن را کسب کنند و آن را به‌عنوان راهنمایی مناسب در تحقیقات آینده به کار ببرند.
اهمیت نظارت بر کیفیت مقالات علمی
در میان تلاش‌های گسترده روزنامه‌نگاران متعهد و شناخته‌شده در جهان برای بالا بردن ارزش علمی گزارش‌های ژورنالیسم علم، متأسفانه شاهد آن هستیم که بعضاً افرادی با عناوین جعلی، مقاله‌هایی نادرست در زمینهٔ خاصی از علوم مهندسی، پزشکی و ... را در فضای مجازی منتشر می‌کنند. فقدان نظارت‌های دقیق و موشکافانه در فضای مجازی باعث باز شدن این مسیر برای سودجویان شده و درآمدهای سرشاری را نصیب آن‌ها می‌کند.
در این‌چنین شرایطی نهادها و دستگاه‌های مسئول باید نظارت خود را تقویت کرده و با ایجاد فیلترهایی پیش از انتشار گزارش‌های علمی، صحت آن‌ها را از هر نظر موردبررسی قرار دهند. در روزنامه‌نگاری علمی، روایان خبر فاکتورهای مورد نظر دانشمندان را در نظر گرفته و تلاش می‌کنند تا بهترین گزارش ممکن را منتشر کنند. قطعاً این صورت از اهتمام عملی از اقدام کلاه‌برداران جلوگیری می‌کند.
تلاش‌های سازمان‌یافته برای جلوگیری از انتشار ژورنال‌های علمی
دیگر مشکل موجود بر سر راه دانشمندان و خبرنگاران، محدودیت‌هایی است که از سوی نهادهای قدرتمند دولتی برای جلوگیری از انتشار برخی از مطالب به آن‌ها وارد می‌شود. به‌عنوان‌مثال نخبه‌ای جوان در یکی از مراکز دانشگاهی کشف جدیدی می‌کند که با استفاده از دستاوردهای آن می‌توان تحولاتی بزرگ در صنعت خودروسازی ایجاد کرد. تا این زمان همه‌چیز مطلوب به نظر می‌رسد ولی هنگامی‌که کار از این جلوتر رفته و صاحبان پروژه به دنبال تجاری‌سازی محصول و یا ایده خود می‌روند، مافیای موجود در آن بخش صنعتی به‌شدت به مقابله برخاسته و مانع از رشد ایده جدید می‌شود.
قدرت این مافیا که در بسیاری از کشورهای دنیا مورد حمایت دستگاه‌های دولتی قرار دارد تا حدی است که می‌تواند باعث فراموشی و نابودی کلی طرح‌های اقتصادی زود بازده شود.
اعمال محدودیت روی ژورنال‌های علمی باعث ایجاد موج بی‌اعتمادی مردم، به نهادهای دانشگاهی و خبری می‌شود. در کشورهایی که صاحبان قدرت فیلترگذاری‌های بسیاری روی نشریه‌های علمی می‌دهند، دانش‌پژوهان و محققان برای دسترسی به منابع تحقیقاتی قابل‌اعتماد با مشکلات زیادی درگیر هستند و در نهایت مجبور به استفاده از دانشنامه‌های خارجی بجای منابع داخلی می‌گردند.
وضعیت ژورنالیسم علم در جهان و ایران
هم‌اکنون بسیاری از کشورهای جهان به‌خصوص کشورهای توسعه‌یافته مبحث روزنامه‌نگاری علمی را به‌طور تخصصی دنبال می‌کنند و ژورنالیسم علم را در برنامه دروس دانشگاهی خود گنجانده و حتی در تعدادی از دانشگاه‌ها به‌صورت رشته‌ای جداگانه و مستقل تدریس می‌کنند. سیاست‌گذاران در این کشورها اهمیت ژورنالیسم علم را به‌عنوان یکی از معیارهای اصلی رشد آگاهی عمومی دریافته و در تلاش‌اند تا با پرورش روزنامه‌نگارانی توانا، آینده‌ای روشن را در زمینهٔ ارتباط رسانه و دانشگاه ترسیم کنند.
کشورهای در حال توسعه نیز با الگوبرداری از جوامع صاحب‌نام در حوزه ژورنالیسم علم در تلاش هستند تا گام‌های بلندی را برای رسیدن به اهداف سازنده و تأثیرگذار این بخش تخصصی از فعالیت رسانه‌ای بردارند. در جهانی که سطح مطلوبی علم و آگاهی برای همه مردم امری ضروری است، خبرنگاران با فعالیت مؤثر خود می‌توانند چراغی را در پیش‌روی عموم مردم قرار دهند.
روزنامه‌نگاری علمی در ایران تقریباً عنوانی نوپا است و با اینکه سال‌ها است نشریاتی به‌صورت تخصصی در زمینهٔ تهیه و تنظیم خبرهای علمی تلاش می‌کنند ولی فعالیت رسانه‌ای در قالب ژورنالیسم علم از یک دهه گذشته در کشور آغاز شده است.
بدون شک رشد سطح کیفی این شاخه از روزنامه‌نگاری در شرایطی که جمعیت جوان ایران به‌طور گسترده‌ای از ظرفیت‌های موجود در فضای مجازی استفاده می‌کنند، اطلاعات تک‌تک افراد جامعه در مورد، نحوه رفتار صحیح در این فضا و چگونگی بهره‌برداری مناسب از جهان بیکران اینترنت را افزایش می‌دهد.
ارتباط مستقیم و مستمر صنایع مختلف ایرانی با نهادهای علمی و دانشگاهی داخل کشور بخش عظیمی از نیازمندی‌های بازوهای اجرایی کشور را تأمین می‌کند و به معنای واقعی کلمه چرخ صنعت را به گردش درمی‌آورد. در این میان روزنامه‌نگاری علمی پلی مستحکم برای ارتباط این دو بخش ضروری، برای رشد و پیشرفت کشور است. خوشبختانه کارشناسان برای گسترش این علم در کشور تلاش خود را چند برابر گذشته کرده و امید به آینده‌ای روشن را در دل همه جوانان کشور روشن ساخته‌اند.
کارشناسان معتقدند که ایران امروز نیاز دارد که تمامی خبرگزاری‌ها و مراکز آموزش روزنامه‌نگاری، به تدریس ژورنالیسم علم بپردازند و به‌منظور افزایش اطلاعات عمومی در این زمینه تلاش کنند. خبرنگاران پرورش‌یافته در زمینهٔ روزنامه‌نگاری علمی باید قادر باشند با نخبگان و دانشمندان کشور ارتباط گرفته و آخرین یافته‌های آنان را به زبانی ساده و قابل‌درک برای اقشار مختلف مردم بیان کنند.
تجربه سال‌ها تحقیق گسترده از سوی بزرگ‌ترین خبرگزاری‌ها مطرح جهان نشان می‌دهد، کیفیت‌سنجی ژورنال‌های علمی بر اساس آرای عمومی به هیچ عنوان صحیح نیست و باید از متخصصان امر و روزنامه‌نگاران با تجربه برای تعیین سطح کیفی خبرها و گزارش‌های منتشرشده در این زمینه نظرسنجی شود.
انتهای پیام/4133
انتهای پیام/