سونامی ازدواج در سنین بالا

در سال گذشته 724 هزار و 324 ازدواج در کشور ما روی داده‌اند. با توجه به اینکه قسمت اعظمی از جمعیت ایران در حال حاضر در سنین ازدواج هستند و حتی سن بعضی از آنها از سن مناسب برای ازدواج هم بالاتر رفته است، به نظر می‌رسد که این آمار نمی تواند آمار قابل قبولی برای جامعه ما باشد و به‌ویژه دانستن این نکته که تعداد ازدواج های سال 92، 774هزار و 513 مورد بوده و ازدواج‌های سال 91، 829 هزار و 968 مورد بوده‌اند، موید این نکته می‌شود که میزان ازدواج انگار در یک تصاعد حسابی، با قدر نسبت منفی حدود 50هزار، کاهش می‌یابد.
از سوی دیگر افزایش آمار طلاق و ثبت 163 هزار و 569 طلاق در سال گذشته بر وخامت اوضاع می‌افزاید. تمایل جوانان به ازدواج کاهش یافته است و از سوی دیگر حتی در صورت ازدواج هم امکان جدایی آنها و تجرد مجدد وجود دارد. در کنار کاهش ازدواج یکی دیگر از مسائلی که که همواره مطرح می‌شود افزایش سن ازدواج است به حدی که شش ماه قبل معاون ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش و جوانان گفت: «سن ازدواج دختران و پسران در کل کشور نسبت به سابق بالاتر رفته و در کلان‌شهرها سن ازدواج پسران به بالای 30 سال و دختران به مرز 30 سال رسیده است.»
محمود گلزاری افزود: «هم‌اکنون بیش از 11 میلیون جمعیت در سن ازدواج مجرد داریم.» عدم رسیدگی به وضعیت 11 میلیون مجرد در سن ازدواج باعث می‌شود که بسیاری از آنها از سن مناسب ازدواج و باروری خارج شوند و یکی از پیامدهای این مسأله افزایش جمعیت تجرد قطعی در کشور است که در حال حاضر آماری حدود یک میلیون و 300 هزار نفر را شامل می‌شود. تمامی آمارهای ارائه شده از ازدواج می توانند بیانگر مسأله‌ای به نام ازدواج در سنین بالا باشند. به نظر می‌رسد با توجه به تغییراتی که در ساختار جامعه ما روی داده است ممکن است ازدواج در سنین بالاتر بیشتر از این هم شود. شاید در آینده‌ای نه چندان دور بتوان از سونامی ازدواج در سنین بالا سخن گفت.
نگاهی متفاوت به مجردهای سن بالا
یکی از دلایل مهمی که به ازدواج در سنین بالا منتهی می‌شود تغییراتی است که در بافت جامعه ایرانی روی داده‌اند. یکی از این اتفاقات مهمی که از تحولی بزرگ در جامعه ایران حکایت دارد افزایش مشارکت زنان در جامعه است. افزایش ورود دختران به دانشگاه‌ها و حتی پیشی گرفتن آنها از پسران در این زمینه و ورود آنها به محیط‌های شغلی و سایر فعالیت‌های اجتماعی می‌تواند از دلایل مهمی باشد که سن ازدواج در دختران را بالا ببرد. مریم 43 ساله حدود چهار سال است که ازدواج کرده است. او به «آرمان» می‌گوید: «مدرک کارشناسی‌ام را که گرفتم بعد از آن وارد محیط شغلی شدم و بعد از چند سالی هم تصمیم به ادامه تحصیل گرفتم. حجم بالای درس و کار باعث شد که در سن بالا ازدواج کنم.»
او از سختی ها ازدواج در سن بالا سخن می‌گوید: «در جامعه ما و به ویژه نسل من ازدواج در سن بالا خیلی رواج نداشت و نوع نگاه اطرافیان و سخنانی که آنها بر زبان می‌آوردند گاهی خیلی اذیتم می‌کرد. اگر دیر ازدواج کنی برخی فکر می‌کنند مشکلی داری.» او از مشکلات بعد از ازدواجش می‌گوید: «به نظرم ازدواج در سن بالا به حدی که برای زنان مشکل‌زاست برای مردان به این صورت نیست. همسرم هم مثل من تا قبل از ازدواج با من ازدواج نکرده بود اما مشکلات من را نداشت. وقتی هم در سن بالا ازدواج می‌کنی زود مجبور به بچه‌دار شدن می‌شوی و همین مشکلات را چند برابر می‌کند.» همان‌طور که مریم می‌گوید به نظر می‌رسد که ازدواج در سنین بالا به میزانی که برای دختران دردسرساز می‌شود برای پسران مشکل‌زا نیست.
آمارها نشان می‌دهند که هر چقدر هم سن ازدواج دختران بالاتر می‌رود شانس آنها برای ازدواج کاهش می‌یابد به حدی که زمانی که سن دختران به بالای 49 سال می رسد امکان تجرد قطعی آنها خیلی بالا می‌رود، ولی برای پسران شرایط به این صورت نیست و معمولا در سنین بالا هم شانس ازدواج دارند. حامد 45 ساله مجرد است و به «آرمان» می‌گوید: «دوستانم به من می‌گویند چون وسواسی‌ام نمی‌توانم ازدواج کنم ولی به نظرم اینکه نمی‌توانم با هر کسی ازدواج کنم نشانه وسواسی بودن نیست.» با لبخند از ید طولایش در خواستگاری می‌گوید و ادامه می‌دهد: «به نظرم هنوز هم دیر نشده است.» این جمله حامد به خوبی می‌تواند شرایط متفاوت ازدواج در سنین بالا برای زنان و مردان را نشان دهد.
ازدواج مجدد امکانپذیر است
مجردهای در سنین بالا را می‌توان در دو گروه دسته‌بندی کرد. یک گروه کسانی هستند که هیچ‌گاه ازدواج نکرده‌اند و گروه دیگر هم کسانی هستند یک بار ازدواج کرده‌ و به دلیل فوت یا طلاق همسرشان را از دست داده و دوباره مجرد شده‌اند. در این دسته دوم از مجردها که قبلا سابقه ازدواج داشته‌اند، گروهی از آنها به ازدواج مجدد مبادرت می کنند و گروهی دیگر برای همیشه مجرد می‌مانند. معمولا معیارهای فرهنگی و عرفی در جامعه ما باعث می‌شوند زنانی که همسرشان را از دست می‌دهند، کمتر تمایل به ازدواج مجدد داشته باشند، در حالی که برای مردان این شرایط برعکس است و برخی از آنها در فاصله کوتاهی بعد از فوت همسرشان دوباره ازدواج می کنند. محمد 56 ساله حدود پنج سال قبل همسرش را از دست داده و یک سال بعد از فوت همسرش دوباره ازدواج کرده است.
او می‌گوید: «وقتی همسرم فوت کرد دخترهایم ازدواج کرده بودند و پسرم هم نامزد داشت و بعد از مدتی که او هم ازدواج کرد من در خانه تنها شدم. دخترها مجبور بودند برای انجام دادن کارهای خانه هر روز مسافت زیادی را بیایند و همیشه هم نگران بودند و برای همین تصمیم گرفتم دوباره ازدواج کنم.»

او ادامه می‌دهد: «به نظر برای مرد و زن هیچ فرقی ندارد و هر فردی در زندگیش به یک همدم که او را بفهمد نیاز دارد و به همین دلیل به نظرم برای ازدواج بعد از مرگ همسر هیچ مانعی وجود ندارد.» حرف‌های محمد برای هر مخاطبی قابل قبول هستند ولی متأسفانه برخی معیارهای عرفی در جامعه جفای زیادی در حق زنان می‌کند و خیلی از آنها مجبور هستند بعد از فوت همسرشان تا موقع مرگ خودشان سالیانی طولانی را مجرد بمانند. نسرین 45 ساله دو سال قبل از همسرش جدا شده است.
او به «آرمان» می‌گوید: «بدبینی و سوءظن همسرم بعد از 25 سال زندگی خیلی خسته‌ام کرده بود. اگر هم این همه مدت دوام آوردم به خاطر بچه ها بود ولی در حال حاضر آنها به سنی رسیده‌اند که بتوانند از پس خودشان برآیند.» او ادامه می‌دهد: «من موقعی که ازدواج کردم 17 سال داشتم آن موقع معنی خیلی از چیزها را نمی فهمیدم ولی این اواخر دیگر نمی‌توانستم تحمل کنم.» یک سال بعد از طلاق از همسرش با نامزدش آرش آشنا می‌شود و تصمیم به ازدواج مجدد می‌گیرد: «آرش پسر خوب و منطقی بود ولی چون 10 سال از خودم کوچک‌تر بود خانواده‌ام به ازدواج ما رضایت نمی‌دادند. بعد از شش ماه وقتی اصرار من را دیدند مجبور به رضایت دادن شدند هرچند که هنوز هم یکی از داداش‌هایم سر این قضیه با من قهر است.»
ازدواج بر شور زندگی می‌افزاید
یک کارشناس مسائل اجتماعی با بیان اینکه باید به علل ازدواج در سنین بالا و اهداف آن توجه کرد، به «آرمان» می‌گوید: باید علل اینکه چرا افراد در سنین بالا ازدواج نکرده‌اند مورد بررسی قرار داد که یکی از دلایل اصلی آن روح حاکم بر زمان است. جوانان امروزی تا زمانی که به استقلال نسبی از نظر اقتصادی نرسند و نتوانند از پس اداره زندگی مشترک برآیند ازدواج نمی کنند. حسن عشایری ادامه می‌دهد: هدف از ازدواج در سنین بالا می‌تواند داشتن فرزند یا داشتن یک همسفر برای ادامه زندگی باشد.
او با اشاره به اینکه ازدواج در سنین بالا می‌تواند عوارضی هم داشته باشد، می افزاید: کاهش جمعیت و افزایش سن باروری از جمله پیامدهای ازدواج در سنین بالا هستند که پیامدهای اقتصادی و اجتماعی را به دنبال دارند. او با بیان اینکه خانواده سالم زیربنای جامعه سالم است، تصریح می کند: با وجود مشکلاتی که ازدواج در سنین بالا دارد اما روانشناسی اجتماعی ازدواج در این سن را هم توصیه می‌کند، زیرا ازدواج بر شور زندگی می افزاید.