«منظومه فکری امام خمینی (ره)» ؛ نقشه راهی برای شناخت مسیر انقلاب اسلامی و پیشبرد درست اهداف آن

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، مرکز نشر علمی و دانشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی در طول مدت زمان فعالیت خود کتب مختلفی را برای استفاده جامعه علمی کشور منتشر کرده است. خبرگزاری آنا قصد دارد برترین کتاب‌های این ناشر علمی را به مخاطبانش معرفی کند.

در این شماره، گزارشی از کتاب «منظومه فکری امام خمینی (ره)» را از نظر می‌گذرانید. اثری که عبدالحسین خسروپناه به همراهی جمعی از پژوهشگران آن را تدوین کرده است.

کلیات

اندیشه حضرت امام خمینی (ره) یکی از منابع اصلی و بالادستی برای شناخت مسیر انقلاب اسلامی است و پیاده کردن کامل اندیشه‌های ایشان در ابعاد خرد و کلان، و در همه عرصه‌های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی، بدون درکی کامل و جامع از منظومه فکری ایشان غیرممکن است. به همین علت است که تدوین منظومه فکری امام خمینی (ره) واجد اهمیت است و کتاب منظومه فکری امام خمینی (ره) با همین رویکرد نوشته شده است. دکتر عبدالحسین خسروپناه، مسئول علمی و اجرایی این مجموعه، بر این باور است که منظومه فکری امام خمینی (ره)، هم بیانگر گفتمان و جریان فکری ـ فرهنگی ویژه‌ای است و هم ادامه دهنده گفتمان فکری علمای گذشته چون شیخ مفید، شیخ طوسی، خواجه‌نصیرالدین طوسی، صاحب جواهر و سید عبدالحسین لاری. به باور او، حضرت امام خمینی (ره) با رویکرد اجتهادی به مسائل معاصر می‌پرداخت و از جریان‌ها و گفتمان‌های معاصری چون جریان سنتی بی‌توجه به دغدغه‌های انسان معاصر، جریان روشنفکری غرب‌زده و شرق زده، جریان روشنفکری دینی التقاطی، جریان تجدد ستیزی و سنت‌گرایی و جریان اَخباری نوین و ضد عقلانی متمایز بود و توحید در هسته مرکزی آن قرار داشت.

این کتاب با ترسیم چنین چشم‌اندازی بر آن است تا با مطالعه مجموعه مکتوبات، منشورات، بیانیه‌ها و سخنرانی‌های بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، هندسه و منظومه فکری ایشان را ارائه دهد. هدف از تدوین این منظومه این است تا مدیران و برنامه ریزان کشور بتوانند با استفاده از مبانی اعتقادی و جهان‌بینی نظام ارزشی و اجتماعی و اهداف جامعه اسلامی مطرح شده در این منظومه، به تدوین نقشه راهِ تمدن ساز نوین اسلامی دست یابند. علاوه بر آن تلاش نویسندگان این مجموعه بر آن است تا ضمن تبیین منظومه فکری حضرت امام خمینی (ره)، به مخاطب نشان دهد که منظومه فکری ایشان و مقام معظم رهبری از نظامی هماهنگ برخوردار است و حضرت آیت الله خامنه ای (مد ظله العالی) در ادامه منظومه فکری، اجتماعی و فرهنگی حضرت امام خمینی (ره) گام برداشته و همان را تکمیل کرده است.

پیکربندی و محتوی

این کتاب در چهار بخش تدوین ‌شده است؛ عبدالحسین خسروپناه در مقدمه‌ای تفصیلی فرایند تدوین این مجموعه را تشریح کرده و پس از بحثی روشی دراین‌باره، شیوه‌نامه نگارش این کتاب را توضیح داده است که دارای ویژگی‌های زیر است: گزارشی بودن، جامعیت آرا، پرهیز از نقل‌قول مستقیم، پرهیز از حاشیه‌پردازی، مستند بودن، منظومه وار بودن و اجتهادی بودن مطالب. سپس توضیحی درباره چیستیِ نظام و منظومه ارائه می‌دهد و نظام را مجموعه‌ای از اجزای به هم‌پیوسته می‌داند که به علت وابستگی حاکم بر اجزای خود، کلیت جدیدی را احراز و از نظم و سازمان خاصی پیروی می‌کند و برای تحقق هدفی معین، که دلیل وجودی آن است فعالیت می‌کند. خسروپناه در ادامه چکیده مطالب این مجموعه را در 18 صفحه بیان کرده است.

مطالعه این مجموعه به همه مسئولان نظام جمهوری اسلامی، پژوهشگران مطالعات دینی و فقهی و اندیشه حضرت امام خمینی (ره) و همچنین دانشجویان رشته‌های علوم سیاسی، مدیریت، علوم اداری، تاریخ و تمدن اسلامی و علوم اجتماعی پیشنهاد می‌شود.

نخستین بخش این مجموعه به «نظام‌های بینشی و نگرشی (جهان‌بینی اسلامی)» اختصاص یافته است و هفت فصل را شامل می‌شود. حسین پناهی، دکتری مبانی نظری اسلام و عضو هیئت علمی دانشگاه معارف در نخستین فصل این بخش به «منطق فهم اسلام» می‌پردازد؛ وی منطق فهم اسلام از دیدگاه حضرت امام خمینی (ره) را مقدمه ضروری برای راه‌یابی به اندیشه، مکتب و منظومه فکری ایشان بیان می‌کند و از آن با عنوان آغاز شناخت منظومه فکری حضرت امام خمینی (ره) نام می‌برد. پناهی در ادامه به چیستیِ منطق فهم اسلام می‌پردازد و آنگاه وارد بحث منطق فهم دین از دیدگاه ایشان می‌شود و فهم و تفسیر قرآن کریم را مصداقِ شاخصِ فهم دین از منظر حضرت امام خمینی (ره) معرفی می‌کند. سپس به بحث درباره روش اجتهادی بنیانگذار جمهوری اسلامی می‌پردازد و اجتهاد را از منظر ایشان، تفریع فروع از اصولِ بیان شده در کتاب و سنت معرفی می‌کند. پناهی در ادامه به بحث عقلانیتِ معرفت و عقلانیتِ معرفتِ دینی می‌پردازد و با استناد به سخنان و آثار حضرت امام خمینی (ره)، به این جمع‌بندی می‌رسد که ایشان معتقد به عقلانیت معرفتِ دینی و امکان ارزیابی آن با معیارهای عقلی و نقلی بودند. وی در بحث از گونه‌شناسی معرفت دینی، آن را به ترجمه، تفسیر و تأویل تقسیم می‌کند و آنگاه به آسیب‌شناسی معرفت از منظر حضرت امام خمینی (ره) می‌پردازد و تفسیر به رأی، تحریف و بدعت را ازجمله این آسیب‌ها برمی‌شمرد.

دومین فصل (فصل) این بخش را محمدحسن قدردان قراملکی، پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با عنوان «خداشناسی توحیدی» نگاشته است. قدردان قراملکی، در این فصل می‌کوشد با تبیین خداشناسی و براهین اثبات وجود خدا و یگانگی حق‌تعالی، نشان دهد که اندیشه اجتماعی و رفتاری حضرت امام خمینی (ره) مبتنی بر خداشناسی است. نویسنده، این بحث را با گفتاری درباره ضرورت شناخت خدا آغاز می‌کند و پاسخ به غریزه کنجکاوی، لزوم شکر منعم، لزوم دفع خطر و آسیب محتمل را سه انگیزه در سوق انسانِ عاقل به‌سوی مباحث خداشناسی بیان می‌کند. قدردان قراملکی در ادامه با استناد به آثار حضرت امام خمینی (ره)، به جایگاه خداشناسی و امکان یا استحاله شناخت ذات خدا در منظومه فکری ایشان می‌پردازد و سپس راه‌های شناخت خدا را برمی‌شمرد که عبارت است از راه عقلی، راه طبیعی و راه شهود و عرفان. وی در ادامه از براهین اثبات وجود خدا سخن می‌گوید و برهان امکان و وجوب (برهان خلف و برهان استقامت)، برهان صدیقین و برهان حدوث، فطرت و نفس، حرکت و برهان نظم را ازجمله این براهین می‌داند و با استناد به سخنان و آثار حضرت امام خمینی (ره)، به تبیین آن برهان‌ها می‌پردازد.

حسین روحانی نژاد، پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نویسنده سومین فصل این مجموعه با عنوان «ولایت‌شناسی» است. روحانی نژاد ولایت شناسی را مفهومی کلیدی در منظومه فکری حضرت امام خمینی (ره) بیان می‌کند و بر این باور است که ایشان در پرتو تبیین نبوت، امامت و انسان کامل، وارد بحث ولایت در اسلام می‌شود؛ به همین سبب روحانی نژاد ابتدا مفاهیمی چون ولایت، نبوت، وحی و الهام، خاتمیت پیامبر، مفهوم امامت و مفهوم انسان کامل را تعریف می‌کند و ضمن بحث درباره ضرورت وجود انسان کامل از نگاه حضرت امام خمینی (ره)، صفات انسان کامل را برمی‌شمرد که عبارت است از علم لدنی، معجزه و کرامت و عصمت. انواع ولایت، رسالت انسان کامل، حقانیت ولایت ائمه اثناعشر، مهدویت و درنهایت ولایت ‌فقیه دیگر قسمت‌های این فصل را تشکیل می‌دهد.

عنوان چهارمین فصلاین بخش، «اسلام‌شناسی» در منظومه فکری حضرت امام خمینی (ره) است. محمدتقی سهرابی‌فر، پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تنها دغدغه حضرت امام خمینی (ره) را اسلام می داند و به جریان‌شناسی شناخت اسلام از منظر ایشان می‌پردازد. از نظر سهرابی فر، تقسیم اسلام به دو اسلام ناب و آمریکایی، ازجمله ابتکارهای حضرت امام خمینی (ره) در بحث اسلام‌شناسی بود و سهرابی‌فر با استناد به سخنان ایشان، این دو مفهوم را تبیین می‌کند. حقانیت اسلام، منطق فهم اسلام، اهداف و مقاصد اسلام، قلمرو و جامعیت اسلام، جاودانگی و جهانی بودن اسلام، اسلام و تعقل، اسلام و تعلم، اسلام و خاتمیت و نقش اهل‌بیت، اسلام و عالمان دین، راهبردهای کلان اسلام و مبانی قیام حضرت امام خمینی (ره) دیگر قسمت‌های این فصل را تشکیل می‌دهد. ازنظر سهرابی فر، مبانی قیام عبارت است از ولایت‌فقیه، قدرت اسلام، روحیه شهادت‌طلبی، سیاسی بودن و حرکت آفرینی اسلام و فقه سنتی و پویا.

منظومه فکری امام خمینی (ره)، هم بیانگر گفتمان و جریان فکری ـ فرهنگی ویژه‌ای است و هم ادامه دهنده گفتمان فکری علمای گذشته چون شیخ مفید، شیخ طوسی، خواجه‌نصیرالدین طوسی، صاحب جواهر و سید عبدالحسین لاری.

بهروز محمدی منفرد، استادیار دانشگاه تهران دیگر نویسنده بخش اول است که فصل «جهان‌شناسی اسلامی» را نگاشته است. موضوع این فصل چیستی جهان و مراتب آن مبتنی بر اندیشه‌های حضرت امام خمینی (ره) است و محمدی منفرد بحث را با شناخت جهان هستی از منظر بنیانگذار جمهوری اسلامی آغاز می‌کند و بعد وارد بحث هدف‌داری خلقت از نگاه ایشان می‌شود. مراتب عالم (لاهوت، جبروت، ملکوت و ناسوت یا طبیعت) و ارتباط عوالم هستی دیگر بحث محمدی منفرد است. وی در ادامه به عالم آخرت از نگاه حضرت امام خمینی (ره) می‌پردازد و آنگاه در بحثی با عنوان نظام احسن جهان، به یکی از مهم‌ترین شبهات در مورد عالم هستی یعنی مسئله شر پاسخ می‌دهد.

ششمین فصل این بخش به «انسان‌شناسی اسلامی» اختصاص یافته است و رضا میرزایی، پژوهشگر مبانی نظری اسلام آن را نگاشته است. میرزایی پس از بحث درباره مفهوم انسان‌شناسی، به‌ضرورت شناخت انسان و جایگاه انسان‌شناسی در منظومه فکری و اجتماعی حضرت امام خمینی (ره) می‌پردازد و با استناد به باور ایشان بر خلیفه‌اللهی انسان بر زمین، آن را نشانه جایگاه رفیع انسان‌شناسی از نظر حضرت امام خمینی (ره) بیان می‌کند. حقیقت انسان و فطرت و ویژگی‌های انسان در نگاه حضرت امام خمینی (ره) دیگر محورهای این فصل را تشکیل می‌دهد. ویژگی‌های انسان‌شناسی اسلامی ازنظر ایشان دیگر قسمت این فصل است و این ویژگی‌ها عبارت است از رشد و تعالی معنوی، توجه به همه شئون حیات دنیوی بشر و تفاوت نگاه اسلام به علوم طبیعی. کارکردهای انسان‌شناسی اسلامی هم از منظر حضرت امام خمینی (ره) عبارت است از ظلم‌ستیزی و توجه به اقشار محروم و ایجاد امنیت روانی.

«جامعه اسلامی» آخرین فصلِ بخش اول است که فاضل حسامی، دکترای جامعه‌شناسی و پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، آن را نوشته‌شده است. حسامی در این فصل در پی تبیین جامعه مطلوب از منظر حضرت امام خمینی (ره) است و به همین علت پس از بحثی درباره جامعه مطلوب، به نگاه حضرت امام خمینی (ره) دراین‌باره می‌پردازد و سپس مبانی جامعه مطلوب را در منظومه فکری ایشان برمی‌شمرد و سعادت را محوری‌ترین عنصر مطلوبیت جامعه در این منظومه بیان می‌کند. اهداف جامعه مطلوب، ویژگی‌های جامعه مطلوب (عدالت، امنیت، قانون‌مداری، استقلال و آزادی، حاکمیت معنویت و اخلاق، پیشرفت پایدار، نخبه‌گرایی و تولی و تبری)، جایگاه حاکمان در جامعه اسلامی، خانواده در جامعه مطلوب و رسانه‌های جمعی، راهبردهای تحقق جامعه مطلوب و موانع رسیدن به جامعه مطلوب از منظر بنیانگذار جمهوری اسلامی دیگر محورهای این فصل است.

دومین بخش این مجموعه به «نظام‌های منشی، رفتاری اسلام (معنویت، اخلاق، تربیت و عبادات)» از نگاه حضرت امام خمینی (ره) اختصاص یافته است. محمدجواد رودگر پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در نخستین فصل این مجموعه با عنوان نظام معنویت اسلامی، پس از بحثی درباره چیستی معرفت، به تعریف این مفهوم در اندیشه حضرت امام خمینی (ره) می‌پردازد و بر این باور است که معنویت در اندیشه و انگاره ایشان، دارای جایگاه رفیع و منزلت منیع است به‌گونه‌ای که گرانیگاه و نقطه کانونی تعالی، تکامل و سیر و سلوک الی الله به شمار می‌رود. وی سپس وارد بحث درباره گونه شناسی و مبانی معنویت از منظر حضرت امام خمینی (ره) می شود و در ادامه درباره عوامل معنویت، کارکردها و موانع معنویت از نگاه ایشان بحث می کند.

محسن سادات کیایی، پژوهشگر اخلاق اسلامی، در فصل دوم این مجموعه، به «نظام اخلاق اسلامی» از منظر حضرت امام خمینی (ره) می پردازد. وی در قسمت نخست بحث، ذیل عنوان کلیات، مفهوم و علم اخلاق و ارتباط آن را با فقه، حقوق و عرفان می‌کاود و بعد وارد بحث درباره اهمیت و کارکردهای تهذیب نفس می‌شود. منابع نظام اخلاقی دیگر موضوعی است که سادات کیایی به‌تفصیل به بحث درباره آن می‌پردازد و آن را به دو دسته درونی (فطرت و عقل) و بیرونی (قرآن و سنت انبیا و معصومین (ع)) تقسیم می‌کند. در ادامه درباره مبانی و اصول نظام اخلاقی سخن می‌گوید و سپس به بحث درباره فضایل و رذایل اخلاقی، عوامل و موانع رشد آن‌ها می‌پردازد و در واپسین قسمت فصل، درباره اخلاق حرفه‌ای و کاربردی از منظر حضرت امام خمینی (ره) بحث می‌کند.

موضوع سومین فصلِ بخش دوم، «نظام تربیتی اسلام» از نگاه بنیانگذار جمهوری اسلامی است و علی همت‌بناری، پژوهشگر علوم تربیتی، آن را نگاشته است. همت‌بناری نخست درباره چیستی نظام تربیتی سخن می‌گوید و بعد مبانی معرفت‌شناختی، هستی شناختی و انسان‌شناختی تربیت را از نگاه حضرت امام خمینی (ره) می کاود. اهداف، اصول، روش‌ها، مراحل، ساحت‌ها، عوامل و موانع تربیت دیگر گفتارهایی است که همت‌بناری با استناد به سخنان و آثار حضرت امام خمینی (ره)، به بحث درباره آن‌ها می‌پردازد. وی از خداوند، انبیا، قرآن، ایام‌الله، خانواده، معلم، مدرسه و... به‌عنوان عوامل تربیت و از حب نفس، خودبینی و خودخواهی، حب دنیا، نفس اماره، شیطان، هم‌نشینی با اهل معصیت، طاغوت و... به‌عنوان موانع تربیت از نگاه حضرت امام خمینی (ره) نام می‌برد.

قاسم بابایی، کارشناس مسائل کلامی و اندیشه حضرت امام خمینی (ره)، چهارمین فصل این بخش را با عنوان «نظام عبادی اسلام» نگاشته است. بابایی نخست به بحث درباره عبادت و انواع آن می‌پردازد و بعد وارد بحث درباره ارکان عبادت از منظر حضرت امام خمینی (ره) می‌شود. جایگاه، مبانی، اهداف، آداب و ساختار فقه عبادت، موانع عبادت، عناصر و مصادیق نظام عبادی و نهادهای عبادی در اندیشه امام خمینی (ره) موضوعات دیگر گفتارهای این فصل است و بابایی در این گفتارها بحث را با استناد به سخنان و آثار بنیانگذار جمهوری اسلامی پی می‌گیرد و سپس فصل را با سفارش‌های ایشان به مسئولان حج، به‌عنوان یکی از مظاهر عبادت در اسلام، به پایان می‌برد.

هدف از تدوین این منظومه این است تا مدیران و برنامه ریزان کشور بتوانند با استفاده از مبانی اعتقادی و جهان‌بینی نظام ارزشی و اجتماعی و اهداف جامعه اسلامی مطرح شده در این منظومه، به تدوین نقشه راهِ تمدن ساز نوین اسلامی دست یابند.

موضوع سومین بخش این منظومه، «نظام اجتماعی اسلام» از نگاه حضرت امام خمینی (ره) است و علی ذوعلم، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نویسنده نخستین فصل این بخش با عنوان «نظام فرهنگ در اسلام»، پس از بحثی درباره چیستی فرهنگ، وارد موضوع اهمیت فرهنگ از منظر حضرت امام خمینی (ره) می‌شود و سپس بحث را با موضوعِ مبانی فرهنگ اسلامی از نگاه ایشان پی می‌گیرد. در ادامه به اهداف فرهنگ اسلامی می‌پردازد و توجه به ماوراء طبیعت، استقلال فکری و رشد عقلانیت، تقویت و تعمیق ایمان، اخلاق و تهذیب نفس، آگاهی و بصیرت و کار و خدمت را ازجمله این اهداف در منظومه فکری امام خمینی (ره) بیان می‌کند. آسیب‌ها و آفات فرهنگی، راهبردهای اصلاح و ارتقای فرهنگیِ ابزارهایِ فرهنگی و رسالت اصحاب و دستگاه‌های فرهنگ دیگر گفتارهای این فصل است و ذوعلم با استناد به سخنان و آثار حضرت امام خمینی (ره)، به تبیین این گفتارها می‌پردازد.

حسین صالحی مالستانی، محقق منظومه فکری حضرت امام خمینی (ره)، در دومین فصل این بخش، «نظام علمی اسلام» را از منظر حضرت امام خمینی (ره) بررسی می‌کند. صالحی مالستانی، پس از مقدمه ای درباره چیستیِ علم، به ویژگی‌های علم می‌پردازد و پس از بحثی کوتاه درباره اقسام علم، ویژگی‌ها و جایگاه عالم را برمی شمرد و سپس به بیان بایدها و نبایدها درباره حوزه‌های علمیه از منظر حضرت امام خمینی (ره) می‌پردازد. صالحی مالستانی دغدغه‌های ایشان را درباره حوزه‌های علمیه چنین برمی شمرد: گرفتاری در اختلاف‌های دنیایی، خطرآفرینی دشمنان حوزه و ایجاد اختلاف در حوزه‌ها، توطئه دشمنان اسلام برای انزوای روحانیت، تشریفات و تحجر. سپس در بحثی پیرامون دانشگاه اسلامی و آموزش‌وپرورش از نگاه حضرت امام خمینی (ره)، درباره اهمیت این دو نهاد علمی بحث می‌کند و آسیب‌ها و همچنین راهکارها را برای رفع این آسیب‌ها و رشد و ارتقای آن دو نهاد علمی برمی شمرد.

«نظام مدیریت اسلامی» ازنظر بنیانگذار جمهور اسلامی، سومین فصل بخش دوم است و به قلم علی آقاپیروز نگاشته شده است. آقاپیروز، پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی پس از بحثی درباره تعریف مدیریت اسلامی و جایگاه ولایت‌فقیه در مدیریت حضرت امام خمینی (ره)، به مبانی نظری مدیریت ازنظر ایشان می‌پردازد و در ادامه درباره سیره حضرت امام خمینی (ره) در برنامه‌ریزی بحث می‌کند. پیش‌بینی شکست شوروی سابق در افغانستان و فروپاشی کمونیسم و گرایش شوروی سابق به غرب، پیش‌بینی حمله عراق به کشورهایی مثل کویت، پیش‌بینی جنگ رژیم بعث با ایران، داشتن چشم‌انداز و طراحی بلندمدت و برنامه دقیق روزانه را از مصادیق برنامه‌ریزی حضرت امام خمینی (ره) برمی‌شمرد و به سیره ایشان در تصمیم‌گیری می‌پردازد. سیره حضرت امام خمینی (ره) در سازمان‌دهی، انگیزش و سیره ایشان در رهبری، نظارت و کنترل دیگر گفتارهای این فصل را تشکیل می‌دهد.

فصل چهارم این مجموعه را بهرام اخوان کاظمی، دانشیار گروه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز، با عنوان «نظام سیاست اسلامی» نگاشته است. اخوان کاظمی، ذیل کلیات، به جایگاه نظام سیاسی در منظومه فکری و اجتماعی حضرت امام خمینی (ره) می‌پردازد و از ایشان با عنوان احیاگر حکومت اسلامی نام می‌برد و آن را تبلور و تحقق اسلام راستین می‌داند. او در ادامه به بحث درباره مبانی نظام سیاسی از منظر حضرت امام خمینی (ره) می پردازد و سپس اهداف نظام سیاسی را ازنظر ایشان برمی‌شمرد که عبارت است از تربیت انسان الهی، تحقق عدالت، امنیت، تأمین آسایش و رفاه مردم، استقلال سیاسی، آزادی سیاسی و توسعه سیاسی. اصول ارزشی و اصول راهبردی نظامی سیاسی از منظر حضرت امام خمینی (ره)، ساختار نظام سیاسی، رفتارهای سیاسی حاکمان و دولتمردان، شهروندان، احزاب و گروه‌های سیاسی و نخبگان دیگر محورهای این فصل را تشکیل می‌دهد.

احمدرضا صفا، پژوهشگر اندیشه‌های اقتصادی حضرت امام خمینی (ره)، در پنجمین فصل این مجموعه با عنوان «نظام اقتصادی اسلامی»، به تبیین اندیشه‌های اقتصادی ایشان می‌پردازد. تعریف نظام و نظام اقتصادی و بحثی پیرامون نظام اقتصادی اسلامی، آغازین بحث‌های این فصل است و صفا، نظام اقتصاد اسلامی را مجموعه‌ای هماهنگ از رفتارها و روابط اقتصادی مبتنی بر مبانی و اصول راهبری اسلامی برای نیل به اهداف اقتصادی در حوزه‌های مختلف تولید، توزیع و مصرف تعریف می‌کند. مبانی نظام اقتصاد اسلامی، اهداف نظام اقتصادی، اصول راهبردی نظام اقتصادی، فقه و حقوق اقتصادی، اخلاق اقتصادی، رفتارها و نهادهای اقتصادی ازنظر حضرت امام خمینی (ره) دیگر گفتارهای این فصل است و نویسنده می‌کوشد با استناد به سخنان ایشان به‌ویژه در صحیفه امام، به تبیین موارد فوق بپردازد.

در ششمین فصل این بخش با عنوان «نظام حقوق اسلامی»، حجت‌الله فتحی، عضو پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تلاش می‌کند تا جایگاه نظام حقوقی از منظر حضرت امام خمینی (ره) را تبیین کند. او در ابتدا به چیستیِ نظام حقوقی می‌پردازد و آنگاه بحث را درباره مبانی، اهداف و منابع نظام حقوقی در اسلام از نگاه حضرت امام خمینی (ره) پی می‌گیرد و کتاب، سنت، اجماع و عقل را منابع حقوقی در باور ایشان می‌داند. اصول و قواعد کلی حقوقی، ساختار نظام حقوقی، حقوق و مسئولیت‌های مردم و دولت از نگاه حضرت امام خمینی (ره) دیگر گفتارهای این فصل است. فتحی در واپسین قسمت این فصل اهمیت و وظایف نهادهای قانون‌گذاری چون مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام را ازنظر بنیانگذار جمهوری اسلامی و با استناد به سخنان ایشان به‌خصوص در صحیفه امام بررسی می‌کند.

هفتمین فصل این بخش که ارتباط مستقیمی با موضوع فصل ششم دارد، «نظام قضایی در اسلام» است. سید احمد حبیب نژاد، استادیار حقوق پردیس فارابی دانشگاه تهران، در این فصل به‌صورت گزارشی، به بازخوانی افکار و اندیشه‌های حضرت امام خمینی (ره) درباره مؤلفه‌ها و عناصر نظام قضایی می‌پردازد. او در نخستین قسمت این فصل، پس از بحثی درباره اهمیت منصب قضا و قضاوت در اسلام، بیانات حضرت امام خمینی (ره) را دراین‌باره می‌آورد و آنگاه به اوصاف و شرایط قضا و قضاوت از نگاه ایشان می‌پردازد. اصول راهبردی قضاوت، آیین دادرسی منصفانه و نظارت بر قاضی و دستگاه قضایی دیگر قسمت‌های این فصل را تشکیل می‌دهد.

این مجموعه با وجود تکثر حوزه‌های مطالعاتی و همچنین نویسندگان متعدد، به‌صورت منسجم و با ساختاری یکدست نگاشته شده است. همچنین کثرت منابع مورد استفاده در این مجموعه موجب غنای آن شده است.

نظام امنیتی ـ دفاعی اسلام از نگاه حضرت امام خمینی (ره) آخرین فصل بخش سوم این مجموعه است و علی‌اصغر همتیان مدرس حوزه علمیه قم و کارشناس مسائل امنیت در اسلام آن را نوشته است. همتیان ابتدا به مفهوم‌شناسی امنیت و دفاع می‌پردازد و آنگاه درباره جایگاه نظام دفاعی- امنیتی در منظومه فکری و اجتماعی حضرت امام خمینی (ره) بحث می‌کند. وی در ادامه به بحث درباره مبانی نظام دفاعی و امنیتی ازنظر ایشان می پردازد و دفاع و جهاد بر اساس عقیده، وجوب عقلی و شرعی دفاع و عدل ملاک دفاع و ظلم ملاک حمله را ازجمله این مبانی می‌داند. اهداف نظام دفاعی ـ امنیتی از نگاه حضرت امام خمینی (ره) هم عبارت است از حراست از اسلام، امنیت کشورهای اسلامی، امنیت مسلمانان، حمایت از مظلوم و تبلیغ و معرفی صحیح اسلام. دیدگاه‌های ارزشی نظام دفاعی ـ امنیتی، تحلیل عملکرد دفاعی ـ امنیتی حضرت امام خمینی (ره) و ساختار نظام دفاعی ـ امنیتی دیگر گفتارهای این فصل است.

بخش چهارم این مجموعه به «اهداف اجتماعی اسلام» اختصاص یافته است و در 5 فصل تدوین شده است. سید مرتضی نبوی و صالح اسکندری، از کارشناسان اندیشه فکری و اجتماعی حضرت امام خمینی (ره)، در نخستین فصل این بخش با عنوان «استقلال اسلامی»، تلاش می‌کنند تا چیستیِ استقلال و جایگاه، انواع، مبانی و اهداف استقلال را در منظومه فکری و اجتماعی حضرت امام خمینی (ره) تبیین کنند. آنان پس از بحثی درباره چیستی استقلال و بررسی این مفهوم از نگاهِ نظریه‌پردازان و اندیشمندان مختلف، به بررسی این مفهوم از نظر حضرت امام خمینی (ره) می‌پردازند و عدم وابستگی، سرپیچی از تبعیت دیگران، نفی دخالت اجانب، قطع نفوذ بیگانگان و... را از وجوه استقلال از منظر ایشان می‌دانند. مبانی، اهداف (عزت ملی، قطع وابستگی، خودباوری ملی، استقلال نخبگی و...) و انواع استقلال (فکری و فرهنگی، علمی، سیاسی، حزبی، رسانه‌ای و اقتصادی) از دیگر گفتارهای این فصل است.

علی حسن‌زاده، کارشناس اندیشه‌های حضرت امام خمینی (ره)، در دومین فصل این بخش با عنوان آزادی اسلامی، درباره مفهوم آزادی از نگاه ایشان بحث می‌کند. حسن زاده نخست به بررسی مفهوم و چیستی آزادی ذیل محورهایی چون آزادی منفی، آزادی مثبت حداقلی و آزادی مثبت حداکثری می‌پردازد و آنگاه انواع آزادی از نگاه اسلام را برمی‌شمرد که عبارت است از آزادی فکری ـ اعتقادی، آزادی اخلاقی- گرایشی و آزادی فقهی- کنشی. حسن‌زاده در ادامه به جایگاه آزادی در منظومه فکری حضرت امام خمینی (ره) می‌پردازد و با تأکید بر این‌که در باور ایشان، آزادی حقِ اولیه بشر است، درباره نسبت آزادی با مفاهیمی چون معنویت و عدالت، امنیت و استقلال از نگاه حضرت امام خمینی (ره) بحث می‌کند. مبانی هستی شناختی، انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی آزادی، ملاک، اصول راهبردی، آفات و آسیب‌ها، عرصه‌ها و مصادیق آزادی از نگاه ایشان دیگر گفتارهای این فصل است.

«عدالت اسلامی» در منظومه فکری حضرت امام خمینی (ره)، موضوع سومین فصل این مجموعه است. سلیمان خاکبان و رقیه یوسفی، کارشناسان اندیشه اجتماعی حضرت امام خمینی (ره)، در این فصل نخست به چیستی عدالت می‌پردازند و آنگاه وارد بحث درباره اقسام عدالت (الهی و بشری) و اصول راهبری عدالت اجتماعی از منظر ایشان می‌شوند و عدالت فردی (اخلاق)، حکومت صالحان، برخورداری از قانون صحیح و اجرای آن، پیوند استوار دولت و مردم و نظارت اجتماعی را از مصادیق آن می‌دانند. در ادامه به گستره عدالت اجتماعی در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، قضایی و اداری می‌پردازند و سعی می‌کنند با استناد به سخنان حضرت امام خمینی (ره)، این مفاهیم را تبیین کنند. نسبت عدالت اجتماعی با امور دیگر، مبانی، موانع تحقق عدالت اجتماعی و پیامدهای عدالت اجتماعی دیگر مباحث این فصل  را تشکیل می‌دهد.

عطاءالله رفیعی آتانی، پژوهشگر علوم اقتصادی، در چهارمین فصل این بخش با عنوان «پیشرفت اسلامی»، به واکاوی این مفهوم در منظومه فکری حضرت امام خمینی (ره) می‌پردازد. به باور رفیعی آتانی، نظریه اسلامی پیشرفت از منظر ایشان دارای هسته سخت متغایر و متفاوتی با هسته سختِ نظریاتِ توسعه در چارچوب الگوی غربی توسعه است و با این ادعا، وارد بحثِ هسته سخت الگوی غربی و اسلامی توسعه می‌شود. وی پس از بحثی درباره هسته سخت الگوی توسعه غربی، بحث را درباره هسته سخت نظریه اسلامی پیشرفت از منظر حضرت امام خمینی (ره) پی می‌گیرد و تلاش می‌کند این نظریه را با استناد به آثار علمی و همچنین سخنان ایشان تبیین کند. به باور نویسنده، انسانِ در حالِ شدن و صیرورت به سمت کمال مطلق در هسته مرکزی نظریه حضرت امام خمینی (ره) درباره پیشرفت قرار دارد و نظام تعلیم و تربیت، مسئول پیشرفت و پسرفت انسان در زندگی فردی و اجتماعی است.

آخرین فصل این مجموعه با عنوان «تمدن اسلامی»، به قلم آقایان عبدالحسین خسروپناه پژوهشگر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مهدی شاهرخ اصفهانی، پژوهشگر اندیشه اسلامی است. در این فصل پس از بحثی کوتاه درباره چیستی تمدن، وارد بحثِ جایگاه تمدن در منظومه فکری و اجتماعی حضرت امام خمینی (ره) می‌شوند. از نظر نویسندگان، بنیانگذار جمهوری اسلامی بر این باور است که تمدن به‌عنوان روند رو به رشد جامعه، باید پایبند به اصول اسلامی باشد و در کل، روح خدامحوری را در جامعه حاکم کند و دارای سه رکن دین و سیاست و عقلانیت باشد. خسروپناه و شاهرخ اصفهانی با ارائه چنین تعریفی از تمدن، این ارکان را با استناد به سخنان و آثار امام خمینی (ره) به بحث می‌گذارند. شاخص‌های تمدن، انواع و فراورده‌های تمدن و همچنین آسیب‌شناسی تمدن غربی از منظر بنیانگذار نظام اسلامی دیگر محورهای این فصل است. نویسندگان در ادامه و در بحثی با عنوان عوامل انحطاط مسلمین، به این عوامل از نگاه امام خمینی (ره) می‌پردازند و آن را به دو دسته خارجی شامل ایجاد اختلاف و شکاف بین ملت‌ها، دور نگه‌داشتن مسلمین از اسلام واقعی، تبلیغات قدرت‌ها به ناتوانی ملت‌ها، القای اسلام خرافی، بزرگ جلوه دادن قدرت ابرقدرت‌ها و جلوگیری از رشد مملکت و عوامل داخلی چون احساس وابستگی و نژادپرستی حاکمان اسلامی تقسیم می‌کنند. راه‌های درمان عقب‌ماندگی هم از نگاه حضرت امام خمینی (ره) عبارت است از استقلال و رهایی از وابستگی، کمک رسانه‌ها به رشد نیروی انسانی، اصلاح مراکز علمی، وحدت مسلمانان، هوشیاری و بیداری ملت، توجه به معنویات، لزوم توجه همگانی در ترویج کشاورزی و توجه به خواسته‌های مردم.

چاپ ها، ملاحظات و پیشنهادها

این مجموعه که در بیستمین همایش کتاب سال حوزه، اثر برتر معرفی شد، با حمایت مالی مرکز بررسی استراتژیک ریاست جمهوری، نخستین بار به همت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در سال 1395 انتشار یافت و سازمان چاپ، انتشارات و امور رسانه‌ای دانشگاه آزاد اسلامی در سال 1397 برای پنجمین بار آن را تجدید چاپ کرد.

این مجموعه با وجود تکثر حوزه‌های مطالعاتی و همچنین نویسندگان متعدد، به‌صورت منسجم و با ساختاری یکدست نگاشته شده است. همچنین کثرت منابع مورد استفاده در این مجموعه موجب غنای آن شده است. اگر نویسندگان و تدوین‌کنندگان این مجموعه به‌جای عنوان کلی «منظومه فکری حضرت امام خمینی (ره)»، از عنوان «درآمدی بر منظومه فکری حضرت امام خمینی (ره)» یا «نگاهی به منظومه فکری حضرت امام خمینی (ره)» استفاده می‌کردند، مناسب‌تر بود.

مطالعه این مجموعه به همه مسئولان نظام جمهوری اسلامی، پژوهشگران مطالعات دینی و فقهی و اندیشه حضرت امام خمینی (ره) و همچنین دانشجویان رشته‌های علوم سیاسی، مدیریت، علوم اداری، تاریخ و تمدن اسلامی و علوم اجتماعی پیشنهاد می‌شود.

علاقه‌مندان می توانند برای تهیه این کتاب با شماره تلفن 02166348021 تماس حاصل نمایند.

انتهای پیام/4139/