مسئولان هنوز متوجه بحران آب در کشور نیستند/ موضوع محیط زیست بیش از حد سیاسی و جناحی شده است

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری آنا، این همایش برای اولین بار و از سوی انجمن جامعه‌شناسی ایران آغاز به کار کرده است. هدف از برگزاری این همایش ایجاد گفت‌وگوی ملی در بین نهادهای تاثیرگذار در منابع طبیعی، آب و محیط زیست است.

مسئولان هنوز متوجه بحران آب در کشور نیستند

محمد بهشتی رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در اولین همایش ملی جامعه، منابع طبیعی، آب و محیط زیست گفت: وقتی شنیدم بحران آب کشور تا سال 1420 ادامه دارد خیلی خوشحال شدم از این جهت که اگر بحران آب کشور یک ساله، چهار ساله و یا هفت ساله بود باز ما این بحران را از سر می‌گذراندیم و به مسیر قبلی خود ادامه می‌دادیم اما آنقدر طول این بحران ادامه دارد که ما را ناگزیر از تغییر روند و رویکرد می‌کند.

وی افزود: خبر بحران آب را از مسئولان نمی‌شنویم و حتی امروز ابعاد واقعی این بحران را نمی‌دانیم بلکه این اخبار را از کسانی که مسئولیت رسمی در این مورد ندارند می‌شنویم و حتی هنوز به درستی در این زمینه توضیحی داده نشده است.

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ادامه داد: با توجه به اینکه برنامه ششم توسعه را در پیش داریم بروز این بحران باید در رفتار همه دستگاه‌های اجرایی کشور تأثیر بگذارد در حالی که وقتی که در جلسات حاضر می‌شویم هنوز یچ تغییری ایجاد نشده است.

وی با انتقاد از اینکه در طول این سال‌ها که بحران آب و سایر بحران‌های محیط زیستی اتفاق می‌افتد از حضور و صحبت‌های جامعه‌شناسان و متخصصان استقبال نمی‌شد، افزود: متأسفانه در زمانی که دانشگاهیان و افراد متخصص در این زمینه نگرانی‌های خود را مطرح می‌کردند صحبت‌های آنان از سوی مسئولان شنیده نمی‌شد و حتی از این افراد به عنوان مجانین یاد می‌کردند بنابراین بهتر است به جای پیدا کردن مقصر اصلی بحران در کشور به فکر راه حل باشیم زیرا ما بسیاری از فرصت‌های لازم را از دست داده‌ایم بنابراین نباید برای پیدا کردن مقصر اصلی، وقت باقیمانده را به هدر دهیم.

بهشتی یادآور شد: بحران آب در تمام کمربند بیابانی جهان اتفاق افتاده است و این بحران مانند بیماری مرض قند است که به مرور زمان اثرات خود را نمایان می‌کند و ما می‌بینیم که امروز داعش و بهار عربی محصول این بحران است.

وی ادامه داد: امروز در جنوب کالیفرنیا پارک‌ها را خشک می‌کنند و چمن‌ها را برچیده و به جای آن از رنگ سبز استفاده می‌کنند این در حالی است که ما امروز در حال گسترش دادن چمن و برگزاری جشن درختکاری هستیم گویا ما هنوز متوجه بحران آب در کشور نشده‌ایم.

بهشتی یادآور شد:‌ امروز باید در سرزمینمان از قوه به فعل درآوردن منابع را داشته باشیم. الگوی زیست در اروپا الگوی شکارگری است یعنی مهارت شکار چیزی که خودشان در شکل‌گیری و پیدایش آن نقشی نداشته‌اند که اگر این الگو نبود امروز اروپا قابل زیست نبود. در حالی که در کشور ما الگوی زیست الگوی پرستاری بوده است که متأسفانه در دهه‌های اخیر و از زمانی که پول نفت وارد چرخه زندگی شد همه از الگوی پرستاری به الگوی شکارگری روی آوردند. به عنوان مثال رفتار با منابع زیرزمینی آب در الگوی پرستاری یعنی ایجاد قنات در حالی که در الگوی شکارگرانه یعنی حفر چاه‌های عمیق.

وی تأکید کرد:‌ در کشورهای اروپایی باید با اکوسیستم مراعات کنند در حالی که ما باید در سرزمینمان شرایط زیست را مبتنی بر اکوسیستم در نظر بگیریم.

حکمرانی آب کشور به کنشگرانی غیر از حکومت نیاز دارد

محمدرضا خباز معاون سابق امور تقنینی معاونت پارلمانی ریاست جمهوری نیز در ادامه این همایش گفت: در بیانیه­ هزاره ملل متحد، حکمرانی خوب به عنوان شرط اصلی دستیابی به توسعه مطرح است. بررسی‌های گسترده اخیر در سطح جهانی نشان داده که کاستی‌های حکمرانی آب، نیازهای انسان و محیط زیست را مختل و عملکرد و اثربخشی را کم کرده و رشد اقتصادی را کاهش داده و سرمایه‌گذاری در بخش آب را با دلسردی مواجه کرده است.

وی ادامه داد: در مقابله با مشکلات و چالش‌های این چند دهه همفکری و مشارکت عمومی و تکاپو در شبکه‌های اجتماعی از سهم ناچیزی برخوردار است. حکمرانی به معنی تنظیم روابط دولت و بخش خصوصی و نهادهاست. همچنین حکمرانی به معنی نحوه تعامل و ارتباط سازمان‌های اجتماعی با شهروندان و نحوه اتخاذ تصمیمات است.

وی گفت:‌ حکمرانی آب کشور به کنشگران دیگری به جز حکومت نیاز دارد تا گره‌هایی از مشکلات کشور را باز کنند.

وی افزود:‌ اصلاح سیاست ها و باز تعریف نقش‌ها و توزیع مجدد اقتدار ضروری است. برای ترسیم حکمرانی خوب باید مشارکت‌جویی و اجتماع‌محوری، پاسخگویی، شفافیت سیاست‌گذاری، انصاف، اثربخشی و قانون‌مداری مورد توجه قرار گیرد و برای تأمین زیرساخت‌های تشکیل یک حکمرانی خوب باید روابط بر ساختارهای نهادهای رسمی چون حکومت قوانین حاکم نظام حقوقی آزادی مدنی و سیاسی و روابط غیر رسمی و محلی باید مورد توجه قرار گیرد.

نابودی محیط زیست نشانه ناتوانی حاکمیت در حفظ منافع بین‌نسلی است

حسین راغفر عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا در خصوص اقتصاد و زمینه‌سازی بحران‌های زیست محیطی، گفت: مفهوم توسعه پایدار مفهوم پیچیده و متناقضی است و حتی برای فقرا عملی کردن این مفهوم مشکلات جدی به همراه دارد به طوری که فقر، افراد را در آینده تنزیل می‌کند که نیازهای خود را از محیط زیست تأمین کنند.

وی ادامه داد: بحرا‌ن‌های زیست‌محیطی علاوه بر عوامل طبیعی ناشی از فعالیت‌های انسانی است و همچنین مشکلاتی از قبیل آلودگی هوا، گرم شدن زمین و سیل نیز آسیب‌های بیشتری را متوجه فقرا می‌کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا ادامه داد:‌ برخی از کشورها برای حل معضلات زیست‌محیطی دستور کار قهوه‌ای را مقابل دستور کار سبز در پیش گرفتند بر همین اساس دستور کار قهوه‌ای بر محیط زیست شهری و آلودگی زیست‌محیطی تأکید دارد.

وی ادامه داد:‌ با برنامه‌ریزی و مدیریت مناسب می‌توان از بروز فجایع و مصائب زیست‌محیطی پیشگیری کرد. همچنین طبقه اجتماعی افراد، توزیع درآمد، دارایی،‌ کیفیت تقسیم شغل، تأمین معیشت خانواده، وضعیت زنان، وضعیت تغذیه، جنسیت افراد و نقش دولت‌ها و حمایت‌های حقوقی نیز در بروز مصائب زیست‌محیطی مؤثر است.

راغفر ادامه داد: فعالیت‌های اقتصادی در ایران در بروز آسیب‌های زیست‌محیطی بسیار مؤثر است به طوری که دولتی شدن منابع طبیعی عمومی آسیب‌های بسیاری به همراه دارد یعنی استفاده از منابع مشاع باعث می‌شود افراد به صورت رقابتی از این منابع طبیعی استفاده کنند بنابراین حضور دولت و دولتی شدن منابع طبیعی پیامدهای خاص خود را به همراه دارد. از جمله بحث استفاده قدرت و اصحاب قدرت از منابع عمومی برای منافع شخصی که به عنوان رانت مطرح می‌شود می‌تواند بحران‌های زیست‌محیطی را به همراه داشته باشد.

وی ادامه داد: در کشور برخی مسئله توسعه را مترادف با عمران و ساخت و ساز در نظر گرفته‌اند به طوری که کارخانه ساختن را مترادف با توسعه می‌دانند در حالی که بسیاری از این کارخانه‌ها با 20 درصد ظرفیت فعالیت می‌کنند زیرا محور برنامه‌ها منافع شخصی افراد قدرتمند در کشور است. به عنوان مثال هفت کارخانه ذوب آهن در خراسان رضوی با 20 درصد ظرفیت مشغول به کار است که آسیب‌های جدی و فراوانی به محیط زیست وارد می‌کند.

راغفر یادآور شد: زمانی که کشور کره همزمان با ایران تولید صنعتی فولاد را آغاز کرد به ساخت ورقه‌های فولادی اکتفا کرد این در حالیست که امروز برای همه مردم کره جنوبی، مسکن وجود دارد در حالی که مردم کشور ما امروز با مشکلات مسکن روبرو هستند.

عضو هیئت علمی الزهرا ادامه داد:‌ نگاه حاکمیت بازار بر پدیده‌های زندگی و حیات اجتماعی حاکم شده است و این در حالی است که مناسبات غلط، شکل گرفته و فساد در جامعه به وجود می‌آید.

وی ادامه داد: روز گذشته رسانه ملی خبری از پخش روزانه 30 تن زباله در جنگل‌های مازندران اعلام کرد و آنچه که به عنوان دلیل ارائه می‌شود ناتوانی مدیران و مسئولان در کنترل و نظارت بر این موضوع است. یعنی دفن زباله در مازندران نشانه ناتوانی دولت و حاکمیت در اداره مصالح عمومی و منافع بین‌نسلی است.

وی ادامه داد: دغدغه امروز حکومت باید تهیه آب شرب برای مردم باشد زیرا 312 هزار چاه عمیق و نیمه عمیق در کشور وجود دارد که بسیاری از آنها غیر قانونی حفر شده‌اند و بر اساس مصوبه مجلس اجازه حفر به این چاه‌ها داده شده است.

راغفر تأکید کرد: اگر قیمت آب به تناسب تنظیم شود در رفتار مصرف کننده و جلوگیری از اتلاف آب تأثیرگذار است همچنین باید برای افرادی که محیط زیست را آلوده می‌کنند مالیات ویژه‌ای در نظر گرفته شود و همچنین با تنظیم قوانین و مقررات کشور می‌توانند تا حد بسیاری از بروز تخلفات زیست‌محیطی جلوگیری کنند.

وی تأکید کرد:‌ مسئله اصلی در روابط قدرت است و سیاست‌های اقتصادی در کشور انعکاسی از منافع گروه‌های قدرت و ثروت است.

در کشور شورای آب و منابع طبیعی ایجاد شود

محمد جعفری رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران در ادامه این همایش ملی گفت: در طول 50 سالی که می‌گذرد مسئولانی که در رأس محیط زیست هستند از بین افراد غیر متخصص و غیرعلمی انتخاب شده‌اند و حتی نمایندگانی که وارد کمیسیون محیط زیست مجلس شده­‌اند افرادی بودند که در کمیسیون‌های دیگر مجلس جایی نداشتند و وقتی ظرفیت سایر کمیسیون‌ها تکمیل بوده است و ناگزیر به این کمیسیون وارد شده‌اند در حالی که وقتی افراد غیر متخصص و غیر دانشگاهی در حوزه محیط زیست وارد می‌شوند مشکلات بسیاری را برای منابع طبیعی و محیط زیست کشور ایجاد می‌کند.

وی با با بیان اینکه بیش از حد سیاست‌زده شده‌ایم، افزود: متأسفانه امروز در کشور منابع طبیعی را فدای مسائل سیاسی کرده‌ایم. در دوره ریاست جمهوری خاتمی زمانی که قرار بود یک جاده از تالاب انزلی بگذرد حدود 40 نامه جمع کردیم و مانع احداث جاده در این مسیر شدیم در حالی که امروز مسئولان توجهی به ایجاد بحران‌های زیست‌محیطی ندارند.

جعفری ادامه داد: متأسفانه مدیریت دریاچه ارومیه را به یک فرد غیر متخصص واگذار کرده‌اند در حالی که اگر یک کارشناس محیط زیست یا یک متخصص زیست‌محیطی را در سمت وزارت راه و شهرسازی منصوب می‌کردند غوغا می‌شد و بسیاری از مردم و رسانه‌ها نسبت به این انتصاب واکنش نشان می‌دادند در حالی که واگذاری مدیریت منابع طبیعی به افراد غیر متخصص چنین بازتاب‌هایی را در کشور ندارد.

وی ادامه داد:‌ در حالی که امروز عنوان می‌کنند 70 درصد آب در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود دانشگاه بیرجند طرحی را برای کاهش آب مصرفی در کشاورزی ارائه کرده که مورد بی‌توجهی مسئولان واقع شده است.

وی یادآور شد: کسی که در رأس کمیسیون محیط زیست مجلس، سازمان جنگل‌ها و مراتع و سازمان حفاظت از محیط زیست قرار می‌گیرد باید از بین افراد متخصص، علمی و دانشگاهی انتخاب شود اما متأسفانه در واقعیت چنین نیست و تا وقتی این مشکل از بین نرود ما به جایی نخواهیم رسید.

جعفری یادآور شد:‌ تا زمانی که جایگاه بحث مالکیت در محیط زیست و منابع طبیعی مشخص نشود ما همواره با مشکل برخورد می‌کنیم. متأسفانه امروز در کشور تخریب محیط زیست بیداد می‌کند.

وی پیشنهاد کرد: شورای آب و منابع طبیعی باید ایجاد شود و بالاترین مقام رسمی کشور ریاست آن را به عهده گیرد.

جعفری گفت:‌ در حالی که ما امروز با تعداد زیادی از فارغ التحصیلان بیکار مواجه هستیم چطور می‌شود که یک فرد فوق دیپلم مکانیک عهده‌دار مدیریت محیط زیست می‌شود؛ با این وضعیت ما برای نسل‌های آینده حرفی برای گفتن نداریم زیرا به منابع طبیعی به دید حریصانه نگاه کرده‌ایم در حالی که اگر بتوانیم از منابع طبیعی به خوبی حفاظت و نگهداری کنیم بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی، بحران آب و مسئله ریزگردها حل خواهد شد.

موضوع محیط زیست بیش از حد سیاسی و جناحی شده است

هادی خانیکی عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی به نقش ارتباطات، رسانه و محیط زیست اشاره کرد و گفت: اصحاب رسانه دچار ضعف‌های علمی و دانشی هستند و همچنین جای رشته ارتباطات محیط زیست در این میان خالی است به طوری که داشته‌های ما در حوزه ارتباطات محیط زیست و تعداد پایان‌نامه‌ها و رساله‌های فارغ التحصیلان دانشگاه محدود شده است که این ناشی از گسست ارتباطات از سازمان‌ها و نهادهای مسئول در حوزه‌های محیط زیست است.

وی ادامه داد: تاکنون به یاد ندارم از سوی هیچ نهاد رسمی برای صحبت راجع به ارتباطات محیط زیست دعوت شده باشم که این ناشی از گسست نهادهای اجرایی و رسانه‌ها است.

خانیکی ادامه داد: رسانه‌ها در بحران‌های زیست محیطی می‌توانند نقش مؤثری ایفا کنند زیرا در برجسته کردن بحران‌های محیط زیستی، آگاهی‌بخشی به مردم،‌ فرهنگ محیط زیست، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی در این حوزه‌ها توانا هستند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: مسئله محیط زیست صرفاً تخصصی و غیر سیاسی نشان داده می‌شود و گویا طرفداران و فعالان محیط زیست از روی بیکاری به این امر تزئینی می‌پردازند در حالی که در واقعیت چنین نیست و یک نگاه جناحی و سیاسی در محیط زیست حاکم است.

وی ادامه داد:‌ براساس تحقیقی که در سال 87 تا 91 بر روی موضوع ریزگردها صورت گرفت مشخص شد در سال‌های87 تا 91 منشأ بروز ریزگردها در رسانه‌ها، کشورهای همسایه، دولت‌های بیگانه صدام و آمریکا بودند در حالی که در همین موضوع در سال 92 و 93 مقصر اصلی دولت و سازمان محیط زیست معرفی شد. این تحقیق نشان می‌دهد موضوع محیط زیست بیش از حد جناحی و سیاسی شده است.

خانیکی یادآور شد: بسیاری از مسائل محیط زیست مانند گازهای گلخانه‌ای در رسانه‌های ما منعکس نشده است و زمانی به موضوع ریزگردها می‌پردازیم که گرد و غبار و ریزگردها از اهواز به سمت تهران حرکت کند بنابراین نزدیک شدن نخبگان و نهادهای مدنی به دولت در مورد بحران‌های حاد است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: براساس تحقیقی که در افکار عمومی صورت گرفت مشخص شد آلودگی هوا پس از موضوعات هسته‌ای و رشد سرطان، توجه مردم را به خود جلب کرده و همچنین آب و خشکسالی دیگر موضوعات مورد توجه مردم در حوزه محیط زیست است.

خانیکی تأکید کرد: باید به نقش رسانه‌ها توجه بیشتری داشته باشیم و کمپین‌هایی برای طراحی محتوای رسانه‌ای در حوزه مسائل زیست محیطی ایجاد شود زیرا هنوز در کمپین‌ها مسائل زیست‌محیطی مورد توجه قرار نگرفته است. همچنین شبکه‌های اجتماعی و سایت‌ها در موضوعات محیط زیستی ساماندهی نشده‌اند.

عضو هیئت علمی علامه طباطبائی یادآور شد: صدا و سیما در اطلاع‌رسانی مسائل زیست‌محیطی وضعیت مناسبی ندارد. همچنین رسانه‌های مکتوب از داشتن روزنامه نگاران ورزیده محروم هستند بنابراین توصیه می‌شود انجمن‌های علمی برای روزنامه نگاران حوزه‌های محیط زیست کارگاه‌های علمی و آموزشی برگزار کنند زیرا روزنامه نگاران کنشگر ضعیف عمل می‌کنند. به عنوان مثال در حوزه میراث فرهنگی روزنامه نگاران کنشگر وجود دارند در حالی که جای این افراد در حوزه محیط زیست خالی است.