شاید با اهدای سلول‌ بنیادی بتوانید جان یک بیمار را نجات دهید/ اهدای سلول‌های بنیادی به سادگی اهدای خون است

سارا امیری- گروه اجتماعی: برای اهدای سلول‌های بنیادی و عضو شدن در بانک اهداکنندگان سلول‌های بنیادی به بیمارستان شریعتی رفتم. بانک اهداکنندگان سلول‌های بنیادی در انتهای حیاط بیمارستان واقع است که در سر در ورودی آن ویژگی افرادی که می‌توانند عضو شوند، ذکر شده است. وارد سالن که می‌شوی ابتدا فردی درباره نحوه اهدا و ممنوعیت‌هایی که وجود دارد برایت توضیح می‌دهد. برای مثال از شما سوال می‌شود آیا سابقه زندان، بیماری خاص، بستری، تزریق خون و غیره را داشته‌ اید یا خیر. تمام این سوال‌ها برای دستیابی به خون سالم انجام می‌شود. بعد از توضیح از نحوه دریافت نمونه و چگونگی اهدا اگر فرد رضایت کامل داشته باشد باید فرم اطلاعات شخصی را تکمیل کنند.

در این پرسشنامه شرایط عمومی فرد اهداکننده ذکر شده است. او باید بین 18 تا 55 ساله باشد. مبتلا نبودن به سرطان، نداشتن سابقه بیماری قلبی، آلودگی به ویروس HIV و هپاتیت، بیماری‌های اتوایمیون و ابتلا به آسم شدید از دیگر شرایط است.

بعد از اتمام سوال‌ها و تکمیل پرسشنامه یک شیشه آزمایشگاهی برای دریافت نمونه به فرد می‌دهند. روی این شیشه یک کد 5 رقمی که نشان دهنده شماره عضویت است، درج شده است.

در اتاق کناری، پزشکی آماده دریافت نمونه اهدایی است. پزشک با دادن آرامش و نشاندن فرد داوطلب بر روی صندلی 10 سی‌سی خون را از فرد دریافت می‌کند. نمونه بر خلاف باور عمومی مردم از طریق خون‌گیری دریافت می‌شود که نیاز به هیچ گونه جراحی و شکاف مغز استخوان ندارد.

در ابتدا از فرد داوطلب نمونه خون گرفته می‌شود و بر روی نمونه دریافتی آزمایش تعیین HLA (نقشه ژنتیکی) انجام می‌‌شود. پس از تعیین HLA، نتیجه آزمایش فرد دواطلب در بانک ذخیره می‌شود و برای بررسی سازگاری با HLA بیماران نیازمند مورد جست‌و‌جو قرار می‌گیرد. در صورتی که بین فرد داوطلب و فرد نیازمند پیوند، سازگاری وجود داشته باشد از فرد دواطلب برای اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز مجدد دعوت می‌شود.

زمانی که فرد مناسب برای بیماری انتخاب شد و برای اهدا مراجعه کرد، ابتدا آزمایش‌های لازم برای تایید سلامت انجام می‌شود و سپس برای چند روز داروی G-CSF به صورت زیرپوستی به فرد تزریق می‌شود. این کار برای افزایش تعداد سلول‌ها و تسهیل در جمع‌آوری سلول‌های بنیادی است که هیچ گونه مضرات و عوارضی را برای اهداکنندگان به همراه ندارد.

سپس در روز جمع آوری به مدت 3 تا 4 ساعت سلول‌های بنیادی توسط دستگاه جمع‌آوری می‌شود. در این روز دستگاهی همانند سرم به هر یک از دست‌های فرد اهدا کننده وصل می‌شود که یک دستگاه مسئول جمع آوری خون و دستگاه دیگر مسئول بازگرداندن خون به بدن شخص و استخراج سلول‌های بنیادی است. طی انجام این مرحله فرد کاملا به‌هوش و دراز کشیده بر روی تخت است و هیچ گونه دردی را احساس نخواهد کرد گویا شخص سرمی در دست دارد که تا اتمام آن باید صبر کند.

به گفته پزشک مسئول جمع آوری نمونه، اهدای سلول‌های بنیادی برای فرد اهداکننده هیچ عارضه‌ای را به همراه ندارد، زیرا سلول‌های برداشت‌شده طی چند روز توسط بدن جایگزین می‌‌شود.

روزانه به صورت میانگین 50 نفر برای عضو شدن در بانک اهدای سلول‌بنیادی مراجعه می‌کنند که گاهی تحت تاثیر برخی عوامل مانند مرگ هنرمندان و ورزشکاران به علت سرطان، حضور ستارگان در بیمارستان شریعتی برای اهدا و غیره این آمار چند برابر می‌شود.

البته این تنها میزان افرادی است که مراجعه می‌کنند، اما از آن مهمتر آمار افرادی است که در صورت کاندید بودند، مراجعه و در عمل سلول‌های بنیادی خود را اهدا می‌کنند. متاسفانه این آمار گویا بر خلاف آمارهای ثبت‌نامی پیش می‌رود. برای نمونه، مرگ مرتضی پاشایی، خواننده پاپ، موجب افزایش شمار عضویت در بانک اهدای سلول‌های بنیادی شد اما پس از کاندید شدن برخی از این افراد برای اهدا، تنها تعداد اندکی مراجعه کرده‌اند و ما بقی در هنگام تماس نارضایتی نشان دادند و علت تصمیم خود برای عضو شدن، تحت تاثیر قرار گرفتن اتفاق یا دوستان خود عنوان کردند.

زمانی که فردی برای اهدا مراجعه می‌کند به او می‌گویند که این کار معنوی است و هیچ اجر دنیوی ندارد و اگر حاضر به حضور برای مدت یک هفته برای تزریق دارو دریافت نمونه هستند، عضو شوند زیرا شیشه آزمایشگاهی که برای جمع آوری نمونه تهیه شده و آزمایشی که بر روی آن انجام می‌شود تقریبا 8 میلیون برای مرکز هزینه در بر دارد. یعنی اگر شخصی مراجعه کند و در صورت کاندید بودن اهدایی صورت نگیرد علاوه بر خدشه‌دار کردن احساسات بیمارانی که امیدوار به پیدا کردن فرد اهدا کننده مناسب شده‌اند، ضرر‌های مالی نیز برای مرکز ایجاد می‌کنند.

بر اساس این گزارش، سالانه هزاران نفر دچار بیماری‌های کشنده‌ای مانند سرطان خون می‌شوند، که برای تعداد زیادی از این بیماران تنها درمان نجات‌بخش، پیوند سلول‌های بنیادی است. پیوند سلول‌های بنیادی از فرد دهنده سالم و سازگار صورت می‌پذیرد ولی تنها 30 درصد بیماران در میان بستگان خود دهنده پیدا می‌کنند و برای بقیه تنها شانس برای زنده ماندن، دریافت پیوند از فردی است که با بیمار هیچ نسبت خویشاوندی نداشته باشد. بانک اهدای سلول‌های بنیادی بیمارستان شریعتی عضو بانک جهانی است یعنی اطلاعات مورد نیاز بیماران را در سطح بین‌الملل جست‌و‌جو می‌کند و در صورت یافتن نمونه مناسب در خارج از کشور اقدام به واردات نمونه می‌کند.

قشقایی، مسئول بین‌الملل بانک اهدای سلول‌های بنیادی بیمارستان شریعتی، به آنا می‌گوید: «75 کشور در این حوزه فعالیت ‌می‌کنند. که بر اساس آمار تا کنون ایران از 69 کشور نمونه مناسب را دریافت کرده است. بیشترین نمونه‌های دریافتی از کشور آلمان بوده است. اما متاسفانه به دلیل کوچک بودن دامنه عضویت در ایران و کم بودن ذخیره تاکنون تنها یک نمونه به خارج از کشور ارسال شده است.»

اهدای سلول‌های بنیادی هیچ گونه ارتباطی با گروه خونی افراد ندارد و نیاز نیست افراد در هنگام مراجعه برای عضویت ناشتا باشند.