فرقانی: روز سقوط خرمشهر ۱۱8 بار تیتر نوشتیم/ رضاییان: نمی‌خواهم روزنامه‌نگاران به نخواندن متهم شوند
به گزارش خبرنگار فرهنگی آنا، نشست نقد و بررسی کتاب «تیترنویسی» نوشته مجید رضاییان، بعد از ظهر چهارشنبه ۲۹ مهرماه با حضور محمدمهدی فرقانی، یونس شکرخواه، فرید قاسمی، مجید رضائیان و مهدی منتظرقائم در سرای اهل قلم مؤسسه خانه کتاب برگزار شد.
محمدمهدی فرقانی رئیس پژوهشکده ارتباطات و عضو هیات علمی دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه در این نشست با اشاره به اینکه امروز شاهد تولید کتاب‌های بسیاری در حوزه دانشگاهی هستیم گفت: «با این حال بسیاری از این آثار فاقد ارزش علمی هستند و ناشرانی پیدا می‌شود که هر کتابی را چاپ می‌کنند و این کتاب‌ها با ورود به بازار به منابع درسی اضافه می‌شوند.»
وی نقد کتاب‌های علمی و آکادمیک در ایران را نیازمند رواج بیشتری دانست و گفت: «در عین حال باید در زمینه نقد، تعارف را کنار بگذاریم و این سنتی است که غرب آن را اجرایی کرده و حاصل آن را می‌بینیم. این اتفاق باعث رشد علمی می‌شود و به دنبال خود سکوت یا سقوط یا نزول علمی را به دنبال ندارد. همه باید خود را در معرض نقد قرار دهیم. امروز روزنامه‌نگاران جوان ما باید خود را در معرض نقد و آزمون قرار دهند تا ایراد کار را بفهمید و آن را برطرف کنند و در عین حال از نقد کردن دیگران هم بیاموزند.»
عضو هیات علمی دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه به موضوع تیترزنی در رسانه‌ها اشاره کرد و گفت: «فضاهای مجازی نیز برای خودشان تیتر دارند، اما همنشینی و ساختار آن‌ها با هم متفاوت است. وقتی کتاب آقای رضاییان را دیدم به این فکر کردم که ما سال‌هاست تیتر می‌زنیم اما اینکه یک مقوله ظاهرا کوچک را این قدر تئوریزه کنید، متوجه شدم دکتر رضاییان کار بسیار باارزشی انجام داده‌اند. ما ساختارهایی را در روزنامه‌نگاری داریم که در کنار هم معنا پیدا می‌کند. یک مصاحبه در کنار یک عکس و شرح عکس خوب معنا پیدا می‌کند.»
فرقانی در ادامه به آسیب‌های این روزهای رسانه‌ها پرداخت و گفت: «یک سری اصول اخلاقی و حرفه‌ای در رسانه‌های ما نقد می‌شود. مثلا در روزهای اخیر متنی در یکی از رسانه‌های ما منتشر شد که وقتی به تیتر آن اعتراض کردیم با این جواب مواجه شدیم که تیتر برای رسانه است. این در حالی است که محتوای تیتر متعلق به متن است و تیتر باید به متن وفادار باشد. هنر تیتر زدن این است که نکته کلیدی متن را استخراج کنیم اما امروز چیزهایی می‌بینیم که ارتباطی با متن ندارند.»
وی با تاکید بر این که همه افتخار روزنامه‌نگاری سنتی و حرفه‌ای این است که سازوکاری داریم که در آن اخلاق، صحت، امانت و دقت را رعایت می‌کنیم، گفت: «این اصول در فضای مجازی متولی ندارد اما در سیستم روزنامه‌نگاری سنتی متولی دارد. در این صورت باید مو را از ماست کشید و نگذاریم این ارزش‌ها خدشه‌دار شود. تیتر بیرون از خبر نیست و از آسمان نمی‌آید. هر رسانه‌ای به اقتضای سیاست و خط و مشی خود زاویه‌ای از متن را انتخاب می‌کند که باعث تنوع و جذابیت خبرها می‌شود.»
فرقانی: برای خبر سقوط خرمشهر، 118 بار تیتر انتخاب کردیم
فرقانی این با بیان به این که نظریه‌های مختلفی در مورد کارکرد تیتر در حوزه ارتباطات وجود دارد، گفت: «نظریه برجسته سازی در مورد نقش تیتر است و نظریه تزریقی به عنوان اولین نظریه بنیادی ارتباطات کمابیش ریشه در کارکرد تیتر دارد. چون اگر قرار است پیامی گلوله ای باشد این گلوله همان تیتر است. به دلیل همه این کارکردها و بار معنایی که تیتر دارد کار دکتر رضاییان کار باارزش و مهمی است و قطعا مورد استفاده همه روزنامه‌نگاران به خصوص روزنامه‌نگارانی که در فضای حرفه‌ای کار می‌کنند قرار می‌گیرد. ارزش و فایده علم در این است که تجربه را قابل انتقال می‌کند و ما این اتفاق را در کتاب آقای رضاییان می‌بینیم.»
وی افزود: «ما بسیاری از قواعد تیترزنی را در عمل رعایت می‌کنیم به طوری که روز اشغال خرمشهر وقتی می‌خواستیم تیتر بزنیم در اتاق خبر کیهان مانده بودیم که چگونه تیتر بزنیم که هم خبر سقوط خرمشهر را بدهیم هم از نظر عاطفی مردم را دچار شکست نکنیم و هم اخبار و اطلاعاتی را به دشمن ندهیم. بنابراین ۱۱8 تیتر در اتاق خبر توسط هشت نفر نوشته شد و در آخر تیتر «خونین شهر با آخرین فشنگ‌ها هنوز مقاومت می‌کند» انتخاب شد. با این تیتر ما خبر سقوط را ارائه کردیم اما لفظ سقوط را در آن به کار نبردیم. در تک تک این واژه‌ها بار معنایی هم در نظر گرفته شده بود. ما با سقوط به طور حماسی برخورد کردیم. به نظر من این تیتر، تیتر قابل ملاحظه ای در تاریخ مطبوعات ماست. ما حتی گروه مشاوری دعوت کردیم تا روزهایی که ایران زیر بمباران دشمن قرار دارد چگونه خبررسانی کنیم و تیتر بزنیم تا شهر را فراری ندهیم و در عین حال پیش مردم هم دروغگو از آب در نیاییم. این اتفاقات مسئولیت سنگینی است. یک کلمه می‌تواند بسیاری از موازنه‌ها را تغییر دهد.»
عضو هیات علمی دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه دز انتهای صحبت‌های خود گفت: «ما به طور طبیعی و غریزی بسیاری از موارد را در تیتر زدن رعایت می‌کنیم. حسن کتاب آقای رضاییان این است که تجربه‌های زیادی را منتقل کرده و تلاشی است که اهل رسانه‌ها قدر آن را خواهند دانست.البته این کار هم مثل هر کار تولیدی هم ممکن است ضعف هایی داشته باشد. مثلا اگر مقداری از فضای بعد از انقلاب ما در روزنامه‌نگاری را مورد توجه قرار می‌داد کتاب بومی‌تر می‌شد. علی رغم این که مثال‌های داخل این کتاب داخلی هستند، اصول و قواعد جهان شمولی را در بر می‌گیرد که در همه دنیا تدریس می‌شود. اگر کتاب به ویراست بعدی برسد قطعا بی اشکال تر خواهد شد و بعضی از موارد و مشکلات آن برطرف خواهد شد و اگر با نمونه‌های ملموس، تجربی و عینی همراه شود آموختنی تر می‌شود.»
استاد قاسمی: جای نمونه تیترهای ایرانی در این کتاب خالی است
فرید قاسمی پژوهشگر روزنامه‌نگاری و ارتباطات نیز در این نشست با بیان اینکه ما چهار دوره آموزش روزنامه‌نگاری را پشت سر گذاشته ایم که تیترنویسی محصول دوره چهارم است، گفت: «دوره اول ۱۱۸ سال طول کشید که من نامش را می‌گذارم دوره بی کتابی. دوره دوم ۴۲ سال بود که باید نام آن را بگذاریم کلی گویی در عرصه آموزش روزنامه‌نگاری. ۲۰ سال است که وارد دوره سوم و ۱۰ سال است که وارد دوره چهارم شده‌ایم. این دو دوره به موازات هم پیش می‌روند. دقت کنید که من گفتم کتاب آموزش روزنامه‌نگاری، نگفتم متن درسی، زیرا از ۱۵ سال قبل ما جزوه نویسی در این عرصه را داشتیم.»
وی ادامه داد: «چاپ اول این کتاب در سال ۹۲ و چاپ دوم در سال ۹۴ منتشر شد. من برای چاپ اول نقدی نوشتم که در مجله مدیریت ارتباطات و پس از آن به لطف دکتر شکرخواه در همشهری آنلاین بازنشر شد. در اینجا بیشتر به تفاوت این دو چاپ می‌پردازم. چاپ اول با ۱۹۲ صفحه رقعی منتشر شد و چاپ دوم با ۲۳۲ صفحه در قطع وزیری انتشار پیدا کرد. طرح جلد همان است اما رنگ آن تغییر کرده است. روی جلد کتاب نوشته شده چاپ دوم، ویراست دوم که به نظرم این اشتباه است، زیرا این کتاب با تعریف ویراست همخوانی ندارد. باید نوشته می‌شد چاپ دوم با افزوده‌های جدید.»
این پژوهشگر رسانه تاکید کرد: «یکی از افزوده‌های کتاب، فصل چهاردهم است که در این فصل نمونه تیترهایی از ۱۲ نشریه خارجی آمده و در میان آن ۱۲ نمونه از تیترهای خود رضاییان در روزنامه جام جم، ولی اشاره ای به این موضوع نمی‌بینیم. یکی از دیگر از افزوده‌های کتاب مبحث تیترهای بین متنی است. همچنین فونت کتاب نسبت به قبل درشت تر شده و این خوب است. یکی دیگر از ویژگی‌های این چاپ مقدمه ای است که دکتر رضاییان نوشته است. همچنین جای منابع، اصلاح شده است.»
قاسمی با تاکید بر اینکه با تعریف امروزی از تیتر نباید تیترهای گذشته را بررسی کنیم، گفت: «هر دوره تیتر خاص خودش را دارد. ما که کتاب سیر تحول تیترنویسی در ایران را نوشتیم بخیه به آب نزدیم. ما سیری در تیترنویسی داریم که یا نباید به این موضوع بپردازیم یا اگر هم چنین فصلی را می‌آوریم باید آن را درست انجام بدهیم و از زحمات دیگران هم استفاده کنیم. برخی از موارد دیگر از جمله نادرستی‌های حروف‌نگارانه در چاپ دوم اصلاح شده است اما بعضی از مطالب کتاب کم مثال و گاهی بی مثال هستند.»
وی در ادامه گفت: «روزنامه‌نگاران ما اهل خاطره‌نویسی از خودشان نیستند و خاطرات دیگران را می‌نویسند. مانند همان مثالی که سلمانی‌ها وقتی بیکار می‌شوند سر یکدیگر را می‌تراشند. در کشور ما نیز اگر روزنامه‌نگاری به سراغ همکارش برای مصاحبه برود می‌گویند بیکار شده‌ای که سراغ من آمده‌ای. مواردی که دکتر فرقانی و دکتر شکرخواه در مورد تیترنویسی و همان مثال ۱۱۸ تیتر برای خرمشهر را اشاره کردند تا به حال هیچ کجا ثبت نشده است. ما در سالگرد خرمشهر چرا سراغ این افراد نمی‌رویم؟ هیچ کدام نیامده‌ایم تجربیات‌مان را بنویسیم.»
دکتر شکرخواه: تیتر نه از عکس نشات می‌گیرد و نه از متن
یونس شکرخواه مدرس ارتباطات و سردبیر همشهری آنلاین نیز در این نشست گفت: «برای من هم این کتاب سخت بود، حالا برای یک دانشجو که تازه می‌خواهد یاد بگیرد و یا اصلا تاکنون شانس تیترزنی را پیدا نکرده است، چگونه می‌تواند کاربردی باشد. چند جایی از کتاب برای من قابل هضم نیست و اگر صد بار دیگر هم با مجید بنشینم روی حرفم می‌ایستم. یکی از آن‌ها این موضوع است که در این کتاب آورده شده تیتر از عکس الهام می‌گیرد یا متن. اما من می‌گویم از هیچ کدام. البته تیتر باید از محتوای گزارش اطلاع بدهد اما نحوه روایت ما گونه‌ای دیگر است. پاسخ من این است که تیتر از دو جای اساسی ریشه می‌گیرد، جای اول کلمات کلیدی موجود در خبر است. به عنوان مثال ماجرای بحران اروپا را نگاه کنید ما هنوز در تیترهایمان از کلمه‌های آوارگان، پناهندگان و غیره استفاده می‌کنیم. اما برخی دیگر برای گفتمان سازی می‌گویند فلسطینی‌های جدید. بنابراین اولین چیزی که برای تیتر زدن باید به آن فکر کنیم کلمات کلیدی رخ داده است.»
وی تاکید کرد: «من به عنوان یک حرفه ای صحبت می‌کنم و نه معلم. ما در کلاس یک نوع تعریف از خبر داریم اما در تحریریه می‌گوییم خبر چیزی است که بتوان پشت آن آگهی چاپ کرد زیرا زندگیمان به آن گره خورده است البته نه به این معنی که بگوییم باید مخاطب را گول بزنیم. باید به رخدادهای موجود در اتفاق برای تیترزنی توجه کرد. به عنوان مثال اگر من بخواهم برای برنامه امروز تیتر بزنم می‌نویسم تیتر دوم برای تیتر رضاییان.»
شکرخواه ادامه داد: «به هیچ وجه نمی‌توانم با موضوع تیترزدن برای گونه‌های مختلف روزنامه‌نگاری کنار بیایم. ما در دنیای حرفه ای تعارف نداریم و حرفه ای‌ها بر جزئیات تکیه می‌کنند. ممکن است چند نفر برای یک موضوع گزارش بنویسند اما گزارش فردی مورد توجه قرار می‌گیرد که جزئیات را مدنظر قرار داده باشد بنابراین در کار تعارفی با رضاییان نداریم. در همین اتاق تیتری که در روزنامه کیهان بود به واقع ژنرال‌ها می‌نشستند، منصور سعدی، مهدی فرقانی و فریدون صدیقی بودند که ترکیبی جادویی را ایجاد کرده بودند.»
مهدی منتظر قائم استاد دانشگاه نیز در این مراسم در سخنانی گفت: «مخاطب این کتاب مشخص نیست؛ این کتاب مخصوص متخصصان این گروه است یا کتابی برای دانشجویان رشته ارتباطات، با این حال کتاب تیترنویسی استخوان بندی خوبی دارد ولی مشخص نیست که به نظریه‌های تیترنویسی پرداخته است یا کتابی آموزشی برای تیترنویسی است.»
دکتر رضاییان: تعمدا در این کتاب به نظریه نیز پرداخته ام
مجید رضاییان نویسنده کتاب تیترنویسی نیز با تشکر از اظهارات منتقدان گفت: «بدون اشاره به مبانی و نظریه‌های هر علمی پرداختن به آن ممکن نیست و براین باورم که باید در ابتدای هر کتابی به نظریه‌های مطرح شده درباره آن اشاره کرد تا محدوده بحث مشخص شود.«
این روزنامه‌نگار خاطرنشان کرد سعی خواهد کرد مباحث نظری را در آینده به زبانی ساده تر برای دانشجویان مطرح کند.
رضاییان در واکنش به اینکه منتقدان گفتند مخاطب این کتاب مشخص نیست، گفت: «من اصرار دارم که روزنامه‌نگاران متهم نشوند که مفاهیم و تئوری‌ها را نمی‌دانند و تیترنویسی نخوانده‌اند.»
وی درباره دو جلدی شدن این کتاب نیز گفت: «چنین طرحی را دارم و امیدوار هستم که کار را به شکل تاریخی تقسیم‌بندی کنیم؛ با این حال معتقدم که این کتاب همچنان کتاب تیترنویسی است.»
انتهای پیام/