صادقی: متأسفانه نگاه دانشگاه به تولید علم کمی است نه کیفی/ خلیلی: نشریات علمی - پژوهشی در دانشگاه‌ها انبار می‌شوند!
به گزارش خبرنگار حوزه تشکل‌های دانشگاهی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، با توجه به اهمیت نقش دانشجویان در توسعه علم کشور و عدم توجه کافی نهادهای متولی در پیش‌گیری از پرداخت سطحی به ترویج و توسعه علم در جایگاه حقیقی آن، خبرگزاری آنا را بر آن داشت تا در راستای سیاست ذاتی خود در سلسله گفتگوهایی پای صحبت دانشجویان و نخبگان بنشیند و با ارائه راهکارهایی به مسائل و چالش‌های انجمن‌های علمی در دانشگاه‌ها بپردازد.
در این گفتگو میزبان دو تن از دانشجویان فعال در حوزه انجمن‌های علمی هستیم، امین صادقی دبیر دبیران سابق انجمن‌های علمی دانشگاه تهران و علی‌اصغر خلیلی دبیر اتحادیه انجمن‌های علمی دانشجویی علوم دامی و صنایع غذایی کشور؛ که در ادامه مشروح گفتگوی خبرگزاری آنا با شرکت‌کنندگان در این نشست را می‌خوانید.
بیشتر بخوانید:
حمایت مالی مهم‌ترین چالش انجمن‌های علمی دانشجویی است
آنا: به نظر شما چقدر دانشجویان می‌توانند در توسعه علم نقش داشته باشند و الان از چه جایگاهی برخوردار هستند؟
صادقی: به نظرم اول باید به تعریفی درست از توسعه علمی برسیم چراکه معمولاً مفهوم توسعه علمی را با مفهوم رشد علمی یا رشد فناوری اشتباه می‌گیرند، درحالی‌که توسعه علمی تنها ناظر به فناوری و صرفاً علم نیست بلکه جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی را هم دربرمی گیرد که با هدایت درست آن‌ها می‌توانیم به رشد علمی ازنظر کمی برسیم. در این راستا انجمن‌های علمی دانشجویی از پتانسیل و ظرفیت انسانی، اجتماعی خوبی برخوردار هستند که با فعالیت در دانشگاه و دیگر نهادهای آموزشی خارج از دانشگاه می‌توانند به مفهوم توسعه علم کمک کنند.
همین‌که انجمن‌های علمی ذیل معاونت فرهنگی دانشگاه هستند یعنی اینکه کار ما بیشتر فرهنگ‌سازی است. تحصیل در مقطع کارشناسی در دانشگاه دو هدف را دنبال می کند، که یکی آشنایی با روشمندی علمی و دوم تقویت ارتباطات اجتماعی است که در بعد دوم مدل‌های فکری و توانمندی‌های مختلفی در دانشگاه وجود دارد که در فعالیت‌های انجمن علی بیشتر بروز پیدا می‌کند و حضور دانشجویان در این فعالیت‌ها تقویت ارتباطات اجتماعی را رقم میزند فکر می‌کنم این حلقه مفقوده این جریان عدم ارتباط دانشگاه با صنعت باشد که متأسفانه همچنان به‌خوبی شکل نگرفته است.
خلیلی: دانشجویان در کنار اساتید در مجموعه‌ای که دانشگاه در نظر بگیریم، نقش کلانی در این مسئله‌دارند به‌خصوص امروزه که تعداد دانشجویان و افراد تحصیل‌کرده زیاد شده است و باید در نظر بگیریم هرکدام از این افراد چقدر با بدنه جامعه در ارتباط هستند و می‌توانند هرکدام از طریق فضای مجازی خود به‌عنوان یک رسانه عمل کنند و تأثیرگذاری زیادی داشته باشد.
همچنین اگر بتوانیم بستری را آماده کنیم که دانشجویان علوم کاربردی کسب کنند تا جامعه آن را لمس کند خیلی می‌شود روی جامعه تأثیر گذاشت. ببینید ما الآن تولید علم داریم که مقاله‌ای تألیف می‌شود و یکی دیگر تولید دانش داریم که مشکلی را از جامعه حل می‌کنیم؛ اگر دانشگاه به سمت تولید دانش برود دیگر نیازی به نهادهای موازی با دانشگاه برای گسترش و توسعه علم، دانش و فناوری نداریم. اگر این روش را اصولی، حرفه‌ای و منطقی کارکنیم وضعیت اقتصادی و فرهنگی جامعه ما خیلی بهتر می‌شود.
آنا: موانع و مشکلات دانشجویان در فعالیت‌های علمی دانشجویی چیست؟
صادقی: متأسفانه نگاه دانشگاه به تولید علم کمی است نه کیفی، سال 1997 تولید سالانه ما 1000 مقاله در سال بود این رقم امروزه به 50 هزار مقاله افزایش‌یافته است. این در حالی است که تولید مقالات در دنیا متناسب با رشد کشور بوده ولی آیا از سال 1997 تا به الآن به این میزان تولید مقاله کشور به توسعه رسیده است یا خیر؟ حتی یکسری سیاست‌ها وجود دارد که این روند را تقویت می‌کند، آن‌هم این است که امتیاز و سطح‌بندی دانشجویان و اساتید بر همین اصل تنظیم‌شده است. این نگاه هم به دانشگاه و هم به فعالین فرهنگی دانشگاه ضربه میزند که نیاز است اصلاح شود.
همچنین با همان تعریف اشتباه از توسعه علم رشته‌های علوم انسانی را به حاشیه رانده‌اند و بیشتر به رشته‌هایی که تولید فناوری می‌کنند توجه می‌کنند که باید فضا را به این سمت ببریم که تولید علم را با تولید با فناوری اشتباه نگیریم. متأسفانه مشکلات اقتصادی کشور هم به این اتفاق دامن میزند که بیشتر به تولید فناوری توجه شود چون ببینید در غرب زمانی به مباحث نظری مثل فلسفه علم و کنجکاوی‌های علمی که عموما غیراربردی بودند روی آوردند که قبل از آن به دوران شکوفایی اقتصادی و صنعتی رسیده بودند. بدنه دانشگاهی و مسئولان باید توجه کنند که با شتاب‌زدگی توسعه علمی را با رشد علمی و تولید فناوری اشتباه نگیریم چرا که حتما به مباحث نظری و بنیادین نیاز داریم.
مانع دیگر معضلات اقتصادی است که وجود دارد. الآن در کشور حدود 10 هزار انجمن علمی و حدود 2600 دانشگاه داریم و بودجه سال 93 حدود 1 میلیارد به انجمن‌های علمی اختصاص داده‌شده بود. خب آیا واقعاً این تعداد انجمن های علمی در سطح کشور ضروری است؟ همچنین از سال 92 و 93 به بعد با رشد قارچ گونه انجمن علمی‌ها مواجه شدیم که حمایت و پشتوانه‌ای هم نداشتند. واقعاً سیاستی از جانب سیاستمداران را نمی‌بینیم که قرار است این انجمن‌ها به چه سمتی هدایت شوند؟ و آن حمایتی که ما انتظار داشتیم پشت سر تشکل‌ها نمی‌بینیم.
به نظرم باید از کارهای نمایشی نیز فاصله گرفت یک طرحی قرار بود در دانشگاه تهران اجرا شود که یک برج ساخته و شرکت‌های دانش‌بنیان در آن مستقر شوند تا ارتباط دانشگاه با صنعت برقرار شود ولی خب تا الآن کدام محصول در طبقه 33 برج تولیدشده است؟ من درک می‌کنم که در مشکلات اقتصادی بخواهند با این طرح‌ها بودجه‌های کلان وارد دانشگاه کنند اما خب هدف را نازل می‌کند و نگاه جامعه به دانشگاه عوض می‌شود؛ و در آخر ما متأسفانه در جانمایی دانشگاه‌ها هم دچار مشکل هستیم برخی دانشگاه‌ها را وسط اتوبان احداث کرده‌اند که هیچ ارتباطی با محیط پیرامون خود ندارد این خوب نیست چراکه خود دانشگاه می‌تواند تأثیر خوبی در صنعت محیط اطراف خود داشته باشد مثل دانشگاه تهران که باعث شده اطراف آن کتاب‌فروشی باشد.
خلیلی: جدای از مشکلات اقتصادی در دانشگاه همان بودجه‌ای هم که وجود دارد درست مدیریت نمی‌شود. مثلاً گاها بودجه را قطره‌چکانی به فعالان فرهنگی می‌دهند که دانشجو را بی‌انگیزه می‌کنند و در آخر بیشتر بودجه دست‌نخورده باقی‌مانده است. اگر مدیریت درستی صورت گیرد در همین اوضاع اقتصادی می‌شود بهترین فعالیت‌ها صورت گیرد.
مانع دیگر عدم همراهی اساتید در کنار دانشجویان است، ما دو دسته استاد داریم یک عده به دنبال کارهای پژوهشی خود هستند و چون وقت ندارند با انجمن‌های علمی همکاری نمی‌کنند. یک دسته دیگر هم به دنبال فعالیت‌های اقتصادی، صنعت و کارهای اجرایی خود هستند و یادشان رفته دانشگاه و کلاس درسی هم دارند. این باعث تنهایی دانشجویان شده که خود مانع بزرگی است؛ البته اساتیدی هم داریم که دانشجویان را در این فعالیت‌ها دلسوزانه همراهی می‌کنند اما تعدادشان کم است.
بحث دیگر اینکه همیشه می‌بینیم اعضای یک انجمن علمی با یک انتخابات تغییر می‌کنند و تجربه‌ای هم انتقال پیدا نمی‌کند، کسی هم در دانشگاه یا سطح وزارت علوم این را در نظر نگرفته است که سیستمی طراحی شود تا این زنجیره بین اعضای سابق و جدید انجمن علمی باقی بماند.
این اتفاق باعث می‌شود هر نفر با سیاست خود فعالیت کند و بعد فرد جایگزین با یک نگرش دیگری انجمن علمی را جلو می‌برد. ولی اگر فعالیت‌ها هدفمند باشد و فعالین انجمن علمی را آگاه کنند که دقیقاً چه‌کاری باید انجام دهند، قطعاً نتیجه بهتری خواهد داشت. الآن ما می‌بینیم از جشنواره حرکت اسناد و اطلاعاتی از فعالیت‌ها روی سایت قرار می‌گیرد اما بعد از مدتی یا لینک آن کار نمی‌کند یا از سایت برداشته می‌شود اگر این‌ها را به‌صورت بایگانی قرار دهند می‌توانیم از تجربیات دیگران استفاده کنیم.
آنا: راهکار شما برای ترویج بهتر و عمومی شدن علم در دانشگاه و افزایش نقش انجمن‌های علمی در این زمینه چیست؟
صادقی: بنده یک سالی که در بحث ترویج علم فعالیت می‌کنم باید اعتراف کنم که متأسفانه بیشتر از دانشجویان تعریف درستی از مفهوم علم ندارند، چراکه هیچ آموزشی هم به این افراد داده نشده ما در بسیاری از دانشگاه‌های دنیا واحدی بنام فلسفه علم‌داریم که اصلاً چرا این رشته را بخوانیم و روشمندی آن چیست، اما در دانشگاه‌ها از قبل هیچ اطلاعات و آموزشی دانشجویان نداده‌اند که اصلا علم چیست و روشمندی علم چیست. شاید روش تحقیق داشته باشیم اما تعریفی از روشمندی علم نداریم.
مسئله بعدی این است که هنوز هیچ مکانیسمی برای دیده شدن فعالان انجمن علمی وجود ندارد و هنوز در بین قشر دانشگاهی غریب هستند. بنده آمری دارم که کمتر از 10 درصد دانشجویان دانشگاه تهران در فعالیت‌های فرهنگی دخیل هستند، خب بخش زیادی از عدم علاقه به فعالیت به خاطر عدم شناخت از پتانسیل‌های فعالیت علمی است.
این نقص سه بخش دارد که یکی از آن سیاست‌گذاری بود که در موردش صحبت کردیم، بخشی دیگر هم مشکلات درون دانشگاهی است ولی یک بخش آن‌هم دانشجویان هستند. هر ورودی جو و بافت خاص خود را دارد اما مسئولان دانشگاهی آشنایی با آن‌ها ندارند سال 78 که شروع فعالیت انجمن‌های علمی بود همچنان همان ساختار پابرجاست و متأسفانه فضای علمی هم که در دانشگاه وجود دارد ناخودآگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی را وارد گرداب تولید مقاله می‌کند.
بحث دیگری که وجود دارد ما وقتی صفحه اساتید دانشگاهی را اگر رصد کنیم و نگاهی به مقالات چندساله گذشته آن‌ها کنیم متوجه می‌شویم هیچ نظام‌بندی خاصی ندارد یعنی مقالاتی با موضوعات و روش‌های متفاوت تولید کرده‌اند. برخی دانشجویان گلایه می‌کنند که استاد راهنمای وی در پایان‌نامه کمک چندانی به او نکرده خب این مقصر استاد نیست چراکه هر عضو هیئت‌علمی روی موضوع خاص تخصص دارد و باید هم‌روی همان موضوع تمرکز کند تا خروجی بهتری هم داشته باشد به نظر من در فعالیت‌های پژوهشی باید مسئله محور کارکرد.
خلیلی: ما هرمی متشکل از دانشگاه، صنعت و دولت داریم؛ ارتباط دانشگاه و صنعت و همچنین دولت و صنعت دوطرفه است اما ارتباط دانشگاه با دولت یک‌طرفه است آن‌هم محدود می‌شود به بودجه دادن دولت به دانشگاه درنتیجه ما نه در دولت می‌توانیم سهیم باشیم که اظهارنظر کنیم، دانشمندان ما نیز در میزهای تصمیم‌گیری جایگاهی ندارند. پس درنتیجه دانشگاه هم در تصمیم‌گیری دولت نقشی ندارد این باعث می‌شود وقتی در تصمیم‌گیری جایگاهی نداریم با صنعت هم در ارتباط نیستیم درنتیجه اشتغال دانشجویان و سرمایه‌گذاری‌های دوطرفه شکل نمی‌گیرد و در آخر باعث دلسردی بین دانشجویان می‌شود.
همچنین ببینید شخصیت دانشجو در سال اول شکل می‌گیرد اما دروس سال اول بیشتر پایه و عمومی هستند که هیچ شناخت و آگاهی از رشته به دانشجو نمی‌دهند؛ که باعث دلسردی می‌شود بنابراین برخورد درست با دانشجویان در سال اول مهم است.
آنا: به نظر شما از سوی نهادهای دولتی و وزارت علوم چه دیدی نسبت به علمی‌های علمی دارند؟ و چقدر تا به الآن از فعالین این عرصه در ساختار تصمیم‌گیری استفاده‌شده است؟
خلیلی: مواردی مثل دانشگاه فردوسی مشهد را دیدم که نهادهای استانی مثل شهرداری، استانداری و... از ظرفیت دانشجویان استفاده کرده‌اند و خود آن‌ها گفتند همکاری با دانشجویان حداقل هزینه و بهترین بازدهی را برای ما داشته است. مدیران ما دودسته‌اند برخی فقط در حد امضا کردن هستند، اما برخی نوآوری و تغییر هم ایجاد می‌کنند؛ من معتقدم فعالین انجمن علمی اگر وارد نهادها و سازمان‌ها شوند، جزو دسته دوم خواهند بود و باعث ارتقا سیستم می‌شوند یا حتی اگر مسئولیتی به دست نگیرند، حداقل از ظرفیت آن‌ها باید استفاده شود.
صادقی: اولین نکته این است این ارتباط سیستماتیک نیست مثلاً شما ببینید دانشجویان سه دسته هستند برخی که بعد از مدتی می‌بینند علاقه‌ای بر رشته خود ندارند و مسیرشان عوض می‌شود برخی هم بیشتر نگاه پژوهشی دارند اما دراین‌بین برخی هم به دنبال فعالیت‌های فرهنگی هستند اما خب اینکه مدیر از میان این دانشجویان کدام را انتخاب کند بسته به سلیقه او دارد که این نشان از سلیقه‌ای بودن مدیریت است نه سیستماتیک.
همچنین در ابتدای صحبت‌ها گفتم که میان رشته‌ها تبعیض قائل می‌شوند خب این باعث شکاف میان بدنه دانشگاهی می‌شود. درصورتی‌که ما به همه علوم نیاز داریم مثلاً در ساخت هواپیما بسیاری از علوم نظری به‌کاررفته است اگر رشته‌های علوم پایه و علوم انسانی تقویت نشود قطعاً به علوم کاربردی هم نخواهیم رسید این علوم مثل پازل هستند که در کنار هم باید قرار گیرند.
آنا: چرا انجمن‌های علمی و فعالیت‌های علمی برای دانشجویان جذابیتی ندارند؟ راهکار شما برای تغییر این وضع چیست؟
صادقی: یک بخش عدم شناخت حتی فعالان انجمن علی از پتانسیل و امتیازات انجمن علمی است. من خیلی از مهارت‌هایی که سازمان یونسکو از سواد اشاره می‌کند را در انجمن علمی می‌بینم که با کنش بین دانشجویان در کارهای تیمی رقم می‌خورد. من می‌بینم برخی حتی از جشنواره تیتر یا حرکت اطلاعی ندارند درصورتی‌که هرکدام از این‌ها پتانسیل خوبی برای دیده شدن و رشد است. یک بخش دیگر به نگاهی است که به انجمن‌های علمی دارند، حتی مدیرانی در سطح معاونین فرهنگی دانشگاه ها نیز دید فرهنگی به انجمن علمی ندارند.
همچنین جامعه ما سطحی‌نگر و سلبریتی پسند شده است که می‌توانیم نمود آن را در شبکه‌های اجتماعی ببینیم. خب دانشجویان نیز از همین جامعه وارد دانشگاه شده‌اند. بحث بعدی ما حتی در تشکل‌ها نیز می‌توانیم ببینیم فرم و شیوه فعالیت‌ها برای 10 سال پیش است درحالی‌که اگر در فعالیت نوآوری شود قطعاً با استقبال همراه خواهد شد.
خلیلی: من فکر می‌کنم مسئولان باید دید بهتری نسبت به بودجه داشته باشند؛ این بودجه هدر رفتن پول نیست بلکه سرمایه‌گذاری است چراکه اگر قرار باشد دانشجویان دیده شوند باید هزینه کرد اما جالب است که هزینه چندانی هم نمی‌شود اتفاقاً. حتی باوجود این بودجه‌های کلان بازهم بودجه چندانی به انجمن علمی تعلق نمی‌گیرد. همچنین شناخت دانشجویان از انجمن علمی خیلی مهم است، دانشجو نباید فکر کند انجمن علمی جایی برای کار اجرایی است بلکه انجمن علمی محلی برای رشد و ارتقا یک دانشجو است که باید بداند اصلاً برای چه وارد تشکل شده که باید به آن آموزش داد.
همین‌طور باید این دید را داشته باشیم که ما وارد انجمن علمی و دیگر تشکل‌ها شده‌ایم تا کار اجرایی، تیمی، مدیریت بحران و... را یاد بگیریم و برای ورود به جامعه آماده شویم نه اینکه به دنبال سابقه علمی باشیم یا مثلاً درزمینه نشریات این‌طور نباشد که بگویند شما فلان امتیاز علمی پژوهشی و... را بدهید تا چاپ کنیم. نشریات دانشجویی باید محلی برای قلم‌زدن و آزمون‌وخطا باشد تا دانشجو بتواند مهارت کسب کند، الآن فایده نشریات علمی پژوهشی که در دانشگاه انبار می‌شود و کسی هم نمی‌خواند چیست؟ حتی برخی اساتید هم از فواید فعالیت دانشجویان در نشریات و انجمن‌های علمی آگاه نیستند درنتیجه این عدم اطلاع‌رسانی باعث آشفتگی دلسردی دانشجو می‌شود. درصورتی‌که اگر کسی بخواهد در رشته خود به‌جایی برسد بهترین جا برای او انجمن علمی است.
آنا: به نظر شما ساختار مشکل دارد که جامعه سطحی شده یا کم‌کاری از دانشگاه و دانشجویان بوده است؟
صادقی: ببینید چه بخواهیم چه نخواهیم دانشگاه یک مدل غربی است که وارد ایران شده و برعکس غرب زمانی در ایران تأسیس شد که کشور دچار تلاطم‌های اقتصادی بود همچنین مدل ارتباطی در ایران یک‌طرفه است یعنی بیشتر جامعه روی دانشگاه تأثیر می‌گذارد، پس نمی‌توان از دانشجو و دانشگاه انتظار زیادی داشت. باید فکر این حلقه گمشده کجاست آموزش‌وپرورش، سیاست‌گذار، صداوسیما و... هرکدام مقصر هستند. الآن برنامه‌های علمی در صداوسیما چقدر جایگاه دارند؟ اما برنامه‌هایی بی‌محتوا ولی چون سلبریتی دارند پرطرفدار هستند.
وظیفه من آگاهی سازی است باید اصلاً فارغ از فعالیت‌های دانشگاهی دورهم جمع‌شویم و در حد خودمان اثرگذار باشیم در دنیا برخی از دانشمندان فقط وظیفه ترویج علم و آگاهی سازی عمومی را دارند که این مورد جدا از بحث پژوهشی است و این نقش در بین دانشجویان و اساتید ما در جامعه کمرنگ است و باید توجه بیشتری شود.
همچنین الآن اساتیدی که نظر می‌دهند به دلیل اینکه برخی فکر می‌کنند وظیفه این‌ها فقط کار علمی است دید منفی علیه آن‌ها است همین‌طور حضرت علی حدیثی دارند که می‌فرمایند انظر اِلي ما قالَ و لا تنظُرْ الي مَنْ قال یک اصول استدلالی است یعنی کاری نداریم مقاله را چه کسی نوشته‌اند ما همان مقاله و پژوهش را باید بررسی کنیم.
خلیلی: به نظر بنده دانشگاه سهم خود را که حداقل می‌توانست از اوضاع نابسامان و اثر مخرب آن جلوگیری کند انجام نداده است؛ مثلاً ما کی به‌عنوان متخصص دانشگاهی برای گران شدن مرغ نظر داده‌ایم؟ یا در بسیاری از اتفاقات دیگر. اگر نظر دهیم حتی دیده هم نشود ولی به‌مرور وقتی مردم می‌بینند که نظر درست را دانشگاه داده است، اعتماد مردم جلب می‌شود. الآن اساتید اقتصادی دانشگاه ما کجا هستند؟ هرچند بگوییم در میزهای تصمیم‌گیری از آن‌ها استفاده‌نشده است ولی خب نظری هم نداده‌اند.
انتهای پیام/4133
انتهای پیام/