امروزه در ساخت مسجد اصول شهرسازی نیز رعایت نمی شود/ جوهره وجود مسجد کارکرد اجتماعی اش است

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، بیستمین قسمت از برنامه «شب معماری» با موضوع اهمیت مسجد و حیات امروزه مسجد در شهر و حضور سیدامیر منصوری، رئیس پژوهشکده نظر و محمود روحانی، استاد دانشگاه چهارشنبه 27 آذر ماه روی آنتن شبکه چهارم سیما رفت.

توجه بیش از حد به معماری مساجد انحراف محسوب می شود

سیدامیر منصوری، رئیس پژوهشکده نظر در این مراسم درباره اهمیت مسجد در شهر اسلامی گفت: بعد از هجرت پیامبر از مکه به مدینه بر اساس پیمانی که بین او و قبایل ساکن در مدینه بسته شد در اولین اقدام مسجدی از سوی پیامبر در این شهر بنا نهاده شد و بعد از آن اقدامات زیادی در این شهر صورت گرفت تا جایی که اسم این شهر از یثرب به مدینه النبی تغییر یافت که البته نقطه آغاز همه این تغییرات نیز همان مسجد بوده است.

او ادامه داد: اقدام بعدی بعد از بنای مسجد انتقال بازارهایی بود که طوایف در حال جنگ در مدینه هر کدام در محل استقرار خود داشتند که پیامبر دستور داد این بازارها به اطراف مسجد منتقل شده و بعد نیز محل های اسکان مشخصی برای مهاجران در همان اطراف مسجد ایجاد کرد تا جایی که به تدریج شهر مدینه شکل گرفت. در اصل مسجد در آن دوران یک نهاد اجتماعی بوده و ابعاد عبادی آن در جایگاه های بعدی قرار داشت، در حالی که در معبد در ادیان دیگر محل مقدسی است که صرفا برای عبادت کاربر دارد. 

رئیس پژوهشکده نظر با بیان اینکه در مسجدی که پیامبر بنیان گذاشته جز برگزاری آیین های مذهبی، رابطه های بین انسان و اجتماع نیز شکل گرفته بود، گفت: معبد مسلمانان که همان مسجد است یک فضای جمعی و اجتماعی است. به عبارت دیگر مسجد صرفا یک بنا و معماری نیست، بلکه یک نهاد اجتماعی است که در آن اعمال دیگری نیز انجام می شود و وجه اصلی تاسیس آن برقراری پیوند بین مسلمانان و تقویت جامعه اسلامی است. 

منصوری گفت: احکامی که برای مسجد وضع شده نیز همگی حاکی از صحت همین پیوند بین مسلمانان است، آنچه در مسجد به عنوان سنت پیامبر باید دنبال کنیم، نهاد بودن مسجد است نه اینکه صرفا شکل ظاهری مسجد را در نظر بگیریم و حتی بیش از آنکه بر کالبد مسجد تاکید کنیم، باید بر روی نقش آن متمرکز شویم. باید جامعه اسلامی را یک سیستم اجتماعی بشناسیم که مسجد به عنوان یک نهاد در برقراری روابط صحیح بین اجزای این سیستم نقش منحصر به فردی دارد. 

رئیس پژوهشکده نظر گفت: برای ارزیابی مسجد امروز بایستی به این مسئله توجه کنیم که نقش مسجد آنچنان که پیامبر بنیانگذاری کرده در زندگی انسان امروزی تا چه میزان لحاظ می شود؟ در جواب به این سوال می توان گفت هر چند در برخی از مساجد ما، این حکم شمولیت ندارد، اما همچنان در ایران و در جهان اسلام مساجدی داریم که با همان نقش اولیه که پیامبر بنیان گذاشتند، فعال هستند، البته نباید این مسئله را نیز فراموش کنیم که در ساختارهای اجتماعی و سیاسی تغییراتی رخ داده که آنها ایفای نقش همه جانبه مساجد را تحمل نمی کنند.

او با بیان اینکه امروزه مساجدی را هم داریم که تنها یک معبد بوده و به محل نماز خواندن صرف تبدیل شده اند، اظهار داشت: مساجد ما در دوره طولانی از صدر اسلام تاکنون این خصوصیت را داشته اند که همیشه با شرایط روز اجتماع درگیر باشند و اینطور نبوده که مسجد مانند کلیساهای مسیحیان و یا معابد هندی و بودایی از زندگی روزمره افراد دور باشند، تا جایی که حتی شاهد هستیم که احکام ساخت مسجد نیز نکات ریزی درباره اهمیت همین مسئله وجود دارد. 

منصوری گفت: اساس مسجد یک فضای عبادی - اجتماعی و یک فضای اجتماعی برای عبادت است. در کنار آن مسجد دارای صفت های خاص به خودش است که معماری، نقشه اثرگذار در شهر، نقش فضای شهری و کارکرد تجاری مسجد در شهر و ... از جمله آنها است. اشکالی که در مساجدی که امروزه منتقد آن هستیم، رخ داده این است که برخی از این صفت بر جوهر اصلی مسجد غلبه کرده اند. به عبارت دیگر معماری مسجد یکی از صفت های مسجد است و چنانچه بخواهد این صفت بیشتر از حد پررنگ شود، مانع نقش اصلی مسجد می شود و مثال آن مساجد بزرگی است که برخی حکومت های اسلامی سعی می کنند با ساخت شان، آنها را به عنوان قدرت برتر به رخ دیگران بکشند.

رئیس پژوهشکده نظر تصریح کرد: امام (ره) بارها تاکید کردند که از زرق و برق مساجد اسلام امریکایی و یا مساجدی که ساخت معاویه و خاندان او بوده، پرهیز کنید، در حالی که امروزه به سمتی حرکت کرده ایم که یکی از انحرافات در بحث ساخت مسجد توجه بیش از حد به معماری و نمادین شدن مسجد است.

او خاطر نشان کرد: در دوران پیش از انقلاب اسلامی شاهد بودیم که بسیاری از اتفاقات اجتماعی مردم در مساجد رقم می خورد و حتی در این مکان نفت و مایجتاج ضروری مردم نیز توزیع می شد، چرا که این بنا تنها محل عبادت نبود، ولی به تدریج از کارکرد اجتماعی مسجد به صورت آن گرایش پیدا کرده ایم و به جایی رسیدیم که می بینیم مساجد حتی به فکر خودکفایی در تامین هزینه هایشان رسیده اند. 

برخی مساجد کارکرد تزئیناتی دارند

در ادامه محمود روحانی، استاد دانشگاه گفت: شرایط اجتماعی همان سنت ها و آداب و رسوم مردم است که در طول زمان تغییر می کند و در همین راستا طبیعی است که بتوان برخی از احکامی که برای ساخت مسجد وجود دارد را با توجه به شرایط روز زندگی تغییر داد. به طور مثال درباره ارتفاع مناره مسجد ما احکام خاصی داریم که همه آنها بر رعایت حفظ حریم شخصی همسایگان مسجد تاکید ویژه دارند. 

وی با بیان اینکه مساجد در محله های مختلف دارای نقش های مهمی هستند، تصریح کرد: البته در کنار مساجد محله ای، ما مساجد جامع و مصلی را نیز در شهرها داریم و طبیعی است که در گذشته مراجعه به مساجد به خاطر رفع نیازها و آسیب ها بوده و مساجد نیز در آن زمان با توجه به شرایط زندگی آن روزها بنا می شد، اما امروزه می بینیم با ورود خودرو و تکنولوژی به زندگی انسان، همچنان مساجد به همان شکل قبل بنا می شوند تا جایی که وقتی قرار به برگزاری مراسم ختم در مسجدی است، ترافیک شدیدی در آن نقطه ایجاد می شود که طبیعتا برای همسایگان آزاردهنده است. این اتفاق در حالی می افتد که قطعا در دین برای تک تک این مسائل احادیث و احکامی وجود دارد و حریم مسجد، مسجد جامع و مصلی مشخص شده که اگر به آنها توجه شود، شاهد وضعیت فعلی نخواهیم بود.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: امروزه با مسئله تجاری سازی مساجد نیز روبه رو هستیم، البته اینطور نیست که در گذشته اصلا چنین وضعیتی نبوده؛ چرا که از قدیم نیز بازارها در کنار مساجد ایجا می شدند، اما امروزه تجاری سازی شکل دیگری به خود گرفته و در ساخت مساجد تنها توجه مان به این مسئله است که بتوانیم اثری را از خود به جا بگذاریم و به همین دلیل شاهد هستیم که مسجد نه تنها دیگر جایگاه قبلی خود را ندارد، بلکه حتی اصول اولیه شهرسازی را نیز رعایت نمی کند. 

روحانی درباره راهکار مساجد در دنیای امروز گفت: زمانی که از جوهره مسجد که همان رفع نیاز روحی، معنوی و نیازهای شهروندی است دور شویم، ناخواسته در برابر ما بناهایی ظاهر می شود که هیچ شباهتی به مسجد حتی از لحاظ تزئینی ندارد. متاسفانه امروز برخی از مساجدی را داریم که علی رغم داشتن اصول اولیه مسجد اما ساختار تزئیناتی دارند، در مقابل نیز مساجدی داریم که حتی اصول اولیه را نیز رعایت نکرده اند، مثل مسجد ولیعصر که در اصل مسجد نیست و یک مرکز فرهنگی به شمار می رود. 

او گفت: ایت الله بروجردی می گفت تا این حد مسجد نسازید بلکه مساجد را آباد کنید و اگر مسجد بخواهد این نقش را ایفا کند که مخاطبان آن تنها به قشر خاصی برسد قطعا در آینده مشکل ساز خواهد شد.

انتهای پیام/4139/