جای خالی فناوری نانو در طب سنتی/تحول عظیم داروسازی در راه است

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا-زهرا جعفری اردکان؛ مطلب پیش رو ترجمه و بازنویسی ژورنالیستی از متن کامل یک مقاله علمی پژوهشی ISI حوزه دارویی تحت عنوان «اثر نانوتکنولوژی بر گیاهان دارویی» یا Influence of nanotechnology on herbal drugs است که توسط  اس.اچ انصاری نوشته شده و در سال 2012 در مجله «تکنولوژی و تحقیقات پیشرفته دارویی» یا journal of advanced pharmaceutical technology and research  منتشر شده است و برای نخستین بار در ایران منتشر می‌شود. انصاری یکی از محققان مرکز تحقیقات دارویی دانشگاه جامعه همدرد در دهلی نو، هند است.

در مقاله قبل به بحث در مورد فناوری نانو و تاریخچه آن و ارتباط آن با علوم پزشکی و دارویی به‌خصوص طب سنتی پرداختیم در این مطلب با توجه به اهمیت موضوع و خالی بودن جایگاه آن در طب سنتی ایرانی به ترجمه و بحث در مورد این مقاله با موضوع اثر نانوتکنولوژی بر گیاهان دارویی می‌پردازیم.

از زمان‌های بسیار قدیم، داروهای گیاهی و محصولات طبیعی برای درمان بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. برخلاف سیستم آلوپاتی (علمی که براساس طب مدرن شکل گرفته است) که به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد، داروهای گیاهی از هزاران ماده تشکیل‌ شده که به طور هم‌زمان در برابر بیماری‌ها به‌کار می روند. فیتوتراپی(گیاه درمانی) برای افزایش انطباق دارو با بیمار و جلوگیری از تجویز مكرر  به روش علمی نیاز دارد تا مواد دارویی را به‌صورت پایدار به بدن تحویل دهد.

این امر می‌تواند با طراحی سیستم‌های دارویی جدید برای داروهای گیاهی به‌صورت (NDDSها) حاصل شود. NDDSها (سیستم‌های جدید انتقال دارو  یا دارو‌رسانی) نه تنها تجویز مکرر را برای غلبه بر عدم موفقیت در درمان کاهش می‌دهند بلکه با کاهش سمیت و افزایش دسترسی فراهمی زیستی و ... باعث افزایش ارزش درمانی می‌شوند.

هموستاز یا فراهمی زیستی عبارت است از تناسب و تعادل میان مواد داخل و خارج سلول که منجر به حفظ و بقای سلول و عملکرد صحیح آن می‌شود.

ترکیب عصاره‌های گیاهی در سیستم‌های فرمولاسیون جدید دارای برخی مزایای خاص است که عمده‌ترین مشکل آنها مانند دوز زیاد و جذب کمتر را برطرف می‌کند، این ویژگی به شدت مورد توجه شرکت‌های بزرگ دارویی قرار گرفته است.

فناوری نانو زمینه‌ای از علوم و فناوری کاربردی است که هدف آن توسعه دستگاه‌ها و فرم‌های دوز در دامنه یک تا 100 نانومتر (ترکیبات دارویی در حالت طبیعی برحسب میکرومتراست) است. به تازگی کاربردهای فناوری نانو برای معالجه، تشخیص، نظارت و کنترل سیستم‌های بیولوژیکی تحت عنوان نانوپزشکی خوانده می‌شود. این نانوحامل‌ها از مواد ایمن از جمله پلیمرهای تخریب پذیر مصنوعی، لیپیدها و پلی ساکاریدها ساخته می‌شوند.

فعالیت داروهای گیاهی به عملکرد کلی انواع اجزای فعال آن‌ها بستگی دارد زیرا همه ترکیبات، عملکرد هم‌افزایی را ارائه می‌دهند و در نتیجه ارزش درمانی را تقویت می‌کنند. هر ترکیب فعال نقش مهمی را ایفا می‌کند و همه آنها به یکدیگر مرتبط هستند. با این حال، بسیاری از داروهای با منشائ گیاهی دارای ویژگی نامحلول هستند که منجر به دستیابی به فراهمی زیستی کمتر و افزایش ترشح سیستمیک می‌شود (باعث کاهش جذب و افزایش دفع آنها می‌شود) که نیاز به تجویز مکرر یا دوز بالاتر دارد. این امر باعث می‌شود این دارو گزینه ضعیفی برای استفاده درمانی در نظر گرفته شود.

در تحقیقات فیتوفرمولاسیون (فرموله کردن مواد گیاهی برای تجویز موثرتر)، تولید نانوذرات دوز دارویی، مزایای زیادی برای داروهای گیاهی از جمله افزایش حلالیت و دسترسی به فراهمی زیستی دارد. محافظت در برابر سمیت، تقویت فعالیت دارویی، تقویت پایداری، بهبود توزیع ماکروفاژهای بافتی، تحویل پایدار دارو، محافظت در برابر تخریب فیزیکی و شیمیایی و... از جمله مزایای آن است.

بنابراین سیستم‌های دارویی گیاهی با اندازه نانو نه‌تنها آینده روشنی دارند بلکه در افزایش فعالیت و غلبه بر مشکلات مرتبط با داروهای گیاهی نیز موثر واقع خواهند شد.

از این رو، ادغام نانوذرات به عنوان NDDS در سیستم طب سنتی برای درگیری بیشتر بیماری‌های مزمن مانند آسم، دیابت، سرطان و سایر موارد ضروری است. بنابراین داروهای گیاهی در سیستم‌های دارویی با ابعاد نانو دارای آینده‌ای روشن برای افزایش فعالیت و غلبه بر مشکلات مرتبط با داروهای گیاهی هستند.

تاریخ و توسعه

از زمان‌های قدیم، محصولات طبیعی  از جمله گیاهان اساس درمان بیماری‌های انسانی بوده‌اند. اساس مفهوم توسعه پزشکی مدرن ریشه در طب سنتی و روش‌های درمانی دارد. در نقاط مختلف جهان مانند چین باستان، مصر، آفریقا، آمریکا و هندوستان گیاهان مدت‌ها قبل از تاریخ ثبت شده، برای اهداف دارویی استفاده می‌شدند. تجزیه و تحلیل شیمیایی برای اولین بار در اوایل قرن نوزدهم انجام شد که استخراج و اصلاح ترکیبات گیاهی در دسترس قرار گرفت، مانند استانداردسازی، استخراج و شناسایی اجزای دارویی جداگانه در سیستم‌های پیچیده چندگیاهی. با این حال، تحقیقات مدرن فیتودارویی نیازهای علمی به داروهای گیاهی را در پزشکی مدرن برطرف می‌کند و این امر باعث می‌شود تا فرمول‌های جدیدی از قبیل نانوذرات، میکرومولسیون‌ها، سیستم‌های ماتریکس، پراکندگی‌های جامد، لیپوزوم ها ، SLNها و ... ایجاد شوند.

امروز سیستم نانو سلولی، نانوتیوپ‌ها و نانوژل‌های کلوئیدی ایجاد شده است که کورکومین (یکی از اجزای زردچوبه که آنتی اکسیدان قوی بوده و برای درمان سرطان استفاده می‌شود) به تنهایی و همچنین در ترکیب با سایر داروهای شیمی‌درمانی مانند پاکلیتاکسل (داروی ضد سرطانی که باعث جلوگیری از تقسیم سلول‌های سرطانی می‌شود) مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نیاز به سیستم تحویل دارویی جدید نانو حامل‌ها برای درمان گیاهی

قبل از رسیدن به خون، بسیاری از ترکیبات داروهای گیاهی در pH بسیار اسیدی معده خرد می‌شوند و سایر ترکیبات ممکن است توسط کبد متابولیزه شوند.  در نتیجه مقدار بهینه داروهای گیاهی ممکن است به خون نرسد. اگر دارو به مقدار بهینه به منطقه آلوده در حداقل سطح مؤثر نرسد، دیگر هیچ ابزاری برای نشان دادن اثر درمانی دارو وجود نخواهد داشت. نانوساکرهای اعمال شده به داروهای گیاهی با استفاده از تمام موانع از قبیل pH اسیدی معده، متابولیسم کبد و افزایش گردش طولانی مدت دارو به خون به دلیل کوچک بودن، مقدار بهینه دارو را به محل عمل خود منتقل می‌کنند. داروهای گیاهی به دلیل خواص زیر به عنوان گزینه دارویی امکان‌پذیر جهت انتقال با فرمولاسیون خاص و از طریق سیستم انتقال نانو انتخاب شدند:

1- عصاره‌های مورد استفاده در داروهای گیاهی موجود در بازار کلروفرم، بنزن، استون و متانولی موثری هستند که ممکن است برای انتقال مناسب نباشند.

2. این داروها به‌صورت عمده و فله‌ای هستند، بنابراین کاهش دوز در نظر گرفته شده است.

3. فرمولاسیون موجود در بازار فاقد ویژگی خاص برای بیماری‌های مزمن است.

4- برخی از عوارض جانبی دیگر به دلیل فرمولاسیون موجود در بازار است.

5- عدم رعایت بیمار به دلیل دوزهای زیاد و اثربخشی کمتر فرمولاسیون موجود در بازار.

استراتژی‌های نانوتکنولوژی به عنوان سیستم جدید دارورسانی

سیستم دارورسان(NDDS) نانو یک رویکرد جدید برای غلبه بر اشکالاتی در سیستم‌های دارورسانی سنتی است. سیستم دارورسانی در ابعاد نانو به دلایل زیر انتخاب شده است:

• به نظر می‌رسد آنها به دلیل اندازه بی‌نظیر و ظرفیت بارگذاری بالا، قادر به حمل غلظت بالایی از داروها به اندام‌های بیمار هستند.

• اندازه کوچک دارو باعث شده به سرعت در خون حل شود و نیز دارو به‌صورت اختصاصی به تمام سطح ناحیه مورد نظر برسد.

• به نظر می‌رسد غلظت در مناطق بدن برای دوره‌های طولانی‌تر ادامه داشته باشد.

• اثرات EPR  افزایش نفوذ و ماندگاری را نشان می‌دهد، یعنی نفوذ در سدها و موانع به دلیل کوچک بودن و نگهداری به دلیل زهکشی ضعیف لنفاوی مانند تومور، افزایش یافته است.

• هدف قرار دادن دقیق  محل عمل بيماری بدون افزودن هر گونه ماده ليگاند(حامل دارویی) خاص.

• کاهش عوارض جانبی.

• کاهش دوز فرمولاسیون دارو

اما در مقابل این توضیحات گروهی از اطبای سنتی معتقدند داروهای تجویز شده در طب گیاهی به دلیل طبیعی بودن ذات مواد استفاده شده و بهره‌گیری از عصاره گیاهانی که به طور طبیعی و بدون مواد هورمونی و کودهای شیمیایی به عمل آمده و همچنین بدون عملیات پاستوریزاسیون و روش‌های شیمیایی به بازار عرضه می‌شوند، بدون عوارض جانبی بوده و برای بدن مفید هستند. لذا استفاده از روش‌های فناوری نانو برای فرآوری داروهای گیاهی آنها را از ماهیت اصلی خود دور می‌سازد.

 این مناظرات نه تنها در ایران بلکه در اکثر کشورهایی که دارای تاریخچه و مکتبی برای طب سنتی هستند همواره وجود داشته و هر دو فرضیه طرفداران خاص خود را دارد.

انتهای پیام/4138/