جدایی ادبیات و ایدئولوژی، ذات نظام سرمایه‌داری است
به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، شانزدهمین قسمت از برنامه شب روایت با موضوع نسبت ادبیات و ایدئولوژی سه شنبه شب (21 آبان ) به روی آنتن رفت.
در این قسمت از برنامه سید حسین شهرستانی نویسنده و پژوهشگر در خصوص مفهوم و تعریف ایدئولوژی گفت: مفهوم ایدئولوژی وقتی در هر بحثی وارد می‌شود با خودش تنش و حرارت وارد می‌کند. خیلی نمی‌شود بر سر تعریف آن توافق کرد اما جزء واژگانی است که به نحو موافقانه و مخالفانه در حوزه علوم اجتماعی به کار می‌رود.
شهرستانی افزود: در دهه 40 و 50 ایدئولوژی آنقدر مقدس می‌شود که جای دین را می‌گیرد.
شهرستانی در خصوص تعریف دقیق ایدئولوژی اضافه کرد. یک تعریف دقیق از ایدئولوژی نمی‌توان ارائه داد اما تعاریف و انگاره‌های مختلف از ایدئولوژی وجود دارد. یک نظام منتظم و چارچوب بندی شده از اندیشه‌های و جزمیات است. یعنی اندیشه‌ای که به صورت یک جزم تبدیل شده و مبنای کنش و عمل انسان در مقیاس اجتماعی است که هدایتگر زیست اجتماعی انسان است این یک تعریف عام از ایدئولوژی است.
شهرستانی در پاسخ به این سؤال که طبق تعریف آیا ایدئولوژی با دین متفاوت است اظهار کرد: بستگی به تعریف دین از ایدئولوژی دارد. من منتقد این تعریف از دین هستم که دین را مجموعه‌ای از باورها و ارزش‌ها می‌دانند بلکه فراتر از آن است.
این پژوهشگر ادامه داد: تعریف مارکس از ایدئولوژی آگاهی کاذب طبقاتی است یعنی در واقع افیون توده‌هاست. که فرد مقید می‌شود تا جایگاه خودش را در جامعه بپذیرد و نسبت به آن معترض نباشد.
وی گفت: یک دیدگاه خیلی معروف وجود دارد که می‌گوید هنر و ادبیات فارغ از ایدئولوژی است و می‌کوشد بین آنچه که ایدئولوژی می‌نامد و ادبیات دیوار بلندی بسازد. این از موضع اصالت هنر و ادبیات بیان می‌شود و طرح خالص‌سازی ادبیات از عناصر ایدئولوژیک است. بخشی از مدعیان ادبیات و هنر این استقلال را قائل هستند و منظورشان از ایدئولوژی هر نوع تعهد و هر شکلی از ارزش است.
شهرستانی در پاسخ به این سؤال که چرا باید ادبیات و ایدئولوژی از هم جدا باشند در حالیکه بسیاری از آثار ماندگار ادبیات ایدئولوژیک هستند تصریح کرد: این اصرار خودش یک موضع ایدئولوژیک است. به یک معنای عام این جور تعهدزدایی اقتضای ذاتی نظام سرمایه‌داری و ساختارهای ذاتی نظام سرمایه‌دارانه است. منطق فرهنگ سرمایه‌داری در دوره متأخر این است که همه چیز از ریشه کنده شده است و این کاری است که پول با همه چیز می‌کند.
شهرستانی درباره اینکه آیا اساساً چنین چیزی ممکن است که یک اثر فارغ از نگاه ایدئولوژیک باشد گفت: این گفتاری است که بعضی از نویسندگان متعهد در پاسخ به آنهایی که به شعار «هنر برای هنر و ادبیات برای ادبیات» قائل هستند وجود دارد که می‌گویند هر نوع ادبیاتی واجد ایدئولوژی است و هر کسی ایدئولوژی دارد. بنابراین ادبیات فارغ از ایدئولوژی نیست و من منتقد دیدگاه دوم هم هستم.
وی اضافه کرد: اما اگر ایدئولوژی را به عنوان تعلق و تعهد به افراد فرادستی بگیریم هیچ شکلی از ادبیات فارغ از ایدئولوژی نیست. اما اگر ایدئولوژی را به مفهوم دقیق کلمه به معنی جزمیات ببینیم هنر و ادبیات باید از ایدئولوژی آزاد باشند.
مجری برنامه، مسعود دیانی در رابطه با رمان «1984» و «مزرعه حیوانات» گفت که این دو اثر بنا بر اعلام سازمان سیا یک اثر سفارشی برای تضعیف اندیشه‌های چپ در شوروی بوده است و یک نویسنده سرمایه‌دار این اثر را نوشته است و به آن رمان هم می‌گویند و جز آثار مشهور جهان است. این متر و معیار چگونه است که این‌ها رمان ادبی است اما اگر نویسنده مذهبی رمانی بنویسد رمان محسوب نمی‌شود.
شهرستانی در پاسخ گفت: این بر آشفتگی میدان است. اما اگر سفارش گرفته باشد و یا سفارشی نباشد در نهایت ما با یک اثر روبرو هستیم و در کلیت خودش یک شی واحد است و اگر واجد خصائص زیبایی شناسانه ادبی باشد یک اثر ادبی است. منظور این است هر نوع بیان تعهدی نمی‌تواند ادبیات باشد و هر نوع تعهد ادبی هم نمی‌تواند بیرون از ادبیات باشد. نه می‌شود گفت هرکس تعهد خودش را وارد ادبیات کرد ضرورتاً از قلمرو ادبیات بیرون است و نه می‌شود گفت ادبیات و هنر یکسره ایدئولوژی است این هر دو دیدگاه امروز آفت فضای روشنفکری است و یک دو قطبی بین ارزشی‌ها و روشنفکری‌ها به وجود آورده است.
انتهای پیام/4028/
انتهای پیام/