اعمال ویژه شب و روز عاشورا چیست؟

به گزارش خبرنگار حوزه معارف اسلامی گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، سه‌شنبه نوزدهم شهریور مصادف با دهم ماه محرم سال ۱۴۴۱ و روز عاشوراست. روز عاشورا که روز شهادت امام حسین(ع) و یاران با وفاى اوست، روز اندوه و غم و مصیبت ائمّه اطهار(ع) و شیعیان آن‌هاست. در این روز بر انجام اعمال و رعایت امورى تأکید شده است.

یکی از آداب اولیه ماه محرم خصوصاً روز عاشورا داشتن حزن و اندوه است. شایسته است شیعیان در این روز دست از کسب و کار بکشند و نیازهاى خانه را امروز تهیّه و ذخیره نکنند و به عزادارى و نوحه‌سرایى بپردازند و هم‌چون کسانى که عزیزترین افراد خویش را از دست داده‌اند، غم‌زده و اندوهگین باشند.

امام على بن موسى الرّضا(ع) فرمود: هر کس در روز عاشورا، دست از تلاش براى دنیا بردارد، خداوند حاجت‌هاى دنیوى و اخروى او را برآورده مى‌سازد، و هر کس که روز عاشورا، روز اندوه و غم و گریه‌اش باشد، خداوند روز قیامت را روز سرور و شادى او قرار دهد و در بهشت با دیدار ما، چشمش روشن مى‌شود و هر کس که روز عاشورا را برای خود روز برکت بداند و در آن روز براى منزل خویش اموالى را ذخیره سازد، آن اموال براى او برکتى نخواهد داشت.(1) البته واضح است، کسانى که با مسائل بسیار ضرورى مردم سر و کار دارند مانند اطباى کشیک و امثال آن‌ها از این امر مستثنا هستند.

در روایت دیگرى ابن‌عبّاس مى‌گوید: در منطقه «ذیقار» خدمت امیرمؤمنان(ع) رسیدم، صحیفه و نوشته‌اى را بیرون آورد که به خط مبارک او و املاى رسول خدا(ص) بود. امام(ع) آن صحیفه را بر من خواند که در آن نوشته بود، امام حسین(ع)چگونه شهید مى‌شود و چه کسى او را مى‌کشد و چه کسانى وى را یارى مى‌کنند و چه کسانى با وى به شهادت مى‌رسند، امام(ع) وقتى آن را خواند گریه شدیدى نمود و من هم گریان شدم.(2)

هم‌چنین در این روز از لعن و بیزارى جستن از قاتلان آن حضرت غافل نشوند و بر این امر تأکید کنند.

امام باقر(ع) فرمود: شیعیان در این روز به یکدیگر تسلیت بگویند و چه بهتر که با این جمله‌ها باشد: «عَظَّمَ اللّهُ أُجُورَنا بِمُصابِنا بِالْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلامُ، وَ جَعَلَنا وَ إِیّاکُمْ مِنَ الطّالِبِینَ بِثارِهِ، مَعَ وَلِیِّهِ الاِْمامِ الْمَهْدِىِّ مِنْ آلِ مُحَمَّد عَلَیْهِمُ السَّلامُ».(3) بزرگ گرداند خدا پاداش ما را در سوگواریمان بر حسین(ع) و قرار دهد خداوند ما و شما را از خون خواهانش به همراه ولیش امام مهدى از خاندان محمّد(ع).

مرحوم «ابن قولویه»(رحمه الله) مطابق روایتى مى‌گوید: کسى که در روز عاشورا کنار قبر امام حسین(ع) باشد و زائران را کمک کند و آب دهد، مانند کسى است که لشکر آن حضرت را سیراب کرده باشد و گویا با آن حضرت در کربلا حاضر بوده است.(4)

هزار مرتبه بر قاتلان آن حضرت لعنت کند و بگوید: اَللّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ الْحُسَیْنِ(ع).(5) خواندن هزار مرتبه سوره «توحید» در این روز فضیلت فراوانى دارد. امام صادق(ع) فرموده است: هر کس در روز عاشورا هزار مرتبه سوره «توحید» را بخواند، خداوندِ رحمان به وى نظر (رحمت) افکند و هر کس را که خداوندِ رحمان (با دیده رحمت) نظر کند، وى را مجازات نخواهد کرد.(6)

در روز عاشورا شایسته است که از خوردن و آشامیدن - بدون قصد روزه - خوددارى نمایند تا این که وقت عصر فرا رسد و از غذا و آب مختصرى (که مصیبت زدگان استفاده مى‌کنند)، تناول نمایند.(7) مرحوم «علاّمه مجلسى» در کتاب «زاد المعاد» گفته است که بهتر است روز نهم و دهم ماه محرّم را روزه نگیرند، زیرا بنى امیّه این دو روز را براى برکت و شکر بر قتل امام حسین(ع) (به عنوان ظاهرسازى) روزه مى‌گرفتند; از طریق اهل بیت(ع) احادیث فراوانى در مذمّت روزه این دو روز، مخصوصاً روزه روز عاشورا نقل شده است. هم‌چنین در این روز، از مزاح و خنده و دیگر سرگرمى هاى مسرّت بخش دنیوى خوددارى نمایند.(8)

سزاوار است هنگام غروب روز عاشورا، به یاد مصائب فرزندان و اطفال و زنان حرم امام حسین(ع) باشند، زیرا آن هنگام از سخت‌ترین لحظات حرم آل پیامبر(صلى الله علیه وآله) بود. دشمنان سرمست از باده پیروزى، و اجساد شهیدان روى خاک کربلا، و زنان و کودکان نالان و گریان و پریشان بودند; در همان زمان دستور غارت و آتش زدن خیمه‌ها صادر شد. اطفال یتیم، زنان بى‌سرپرست و کودکان تشنه، هر کدام به سویى مى‌دویدند و در آن میان، زینب و زین‌العابدین و امّ کلثوم(ع) پناهگاه این مصیبت دیدگان بودند و همه غم‌ها را به دل و جان مى‌خریدند و همه دشوارى‌ها را بر خویش هموار مى‌ساختند، تا دیگران را آرام کنند.

در آن غروب، مصائبى بر خاندان رسول اللّه(صلى الله علیه وآله) رفت که قابل تصوّر نیست و اندوهى بر آنان فرود آمد که قابل بیان کردن نمى‌باشد; مصائبى که اشک‌ها را از دیده‌ها سرازیر مى‌سازد و اعماق روح و جان را آزار مى‌دهد.

سیّد بن طاووس در کتاب «اقبال» براى این شب دعاها و نمازهاى بسیار با فضیلت‌هاى فراوان روایت کرده، از جمله صدر رکعت نماز که در هر رکعت پس از سوره حمد سه مرتبه سوره توحید خوانده، و بعد از پایان صد رکعت هفتاد مرتبه بگوید: «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ» «منزّه است خدا، و سپاس خداى را، و نیست معبودى جز خدا، و خدا بزرگ‌تر است، و جنبش و نیرویى نیست مگر به خدای برتر بزرگ». و در روایت دیگر پس از العلى العظیم استغفار هم ذکر شده است.

و نیز چهار رکعت نماز در آخر شب که در هر رکعت پس از سوره حمد، هرکدام از آیة الکرسى و سوره‌هاى توحید و فلق و ناس را 10 مرتبه بخواند، و پس از سلام صد مرتبه سوره توحید را قرائت کند. و دیگر چهار رکعت نماز، در هر رکعت سوره حمد و 50 مرتبه سوره توحید و این نماز برابر است با نماز امیرالمؤمنین(ع) که فضیلت بسیار دارد، و فرموده: پس از نماز، بسیار ذکر خدا کند، و صلوات بسیار بر رسول خدا(صلى اللّه علیه و آله) فرستد، و هرچه می‌تواند بر دشمنان ایشان لعن کند.

در فضیلت احیا این شب روایت کرده: مانند آن است که عبادت کرده باشد به عبادت جمیع فرشتگان، و عبادت در آن، برابر 70 سال عبادت است، و اگر کسى را توفیق دست دهد، در چنین شبى در کربلا باشد، و امام حسین(ع) را زیارت کند و نزد آن حضرت تا صبح بیتوته کند، خدا او را آغشته به خون امام حسین(ع) در زمره شهدا با آن حضرت محشور فرماید.

سزاوار است عاشقان و علاقه‌مندان مکتب سالار شهیدان امام حسین(ع) در روز عاشورا برخیزند و بر رسول خدا و علىّ مرتضى و فاطمه زهرا و حسن مجتبى و سایر امامان از ذریّه آن حضرت(ع) سلام کنند و آنان را در این مصیبت‌هاى بزرگ، با دلى سوزان و اشکى روان تسلیت گویند و این زیارت را بخوانند:

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ ادَمَ صَفْوَةِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ نُوح نَبِىِّ

سلام بر تو اى وارث حضرت آدم برگزیده خدا سلام بر تو اى وارث حضرت نوح پیامبر

اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ اِبْراهیمَ خَلیلِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ

خدا سلام بر تو اى وارث ابراهیم خلیل خدا سلام بر تو اى وارث

مُوسى کَلیمِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ عیسى رُوحِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ

موسى هم گفتار خدا سلام بر تو اى وارث حضرت عیسى روح خدا سلام بر تو

یا وارِثَ مُحَمَّد حَبیبِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ عَلِىٍّ اَمیرِ الْمُؤْمِنینَ،

اى وارث حضرت محمّد حبیب خدا سلام بر تو اى وارث على امیر مؤمنان

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا وارِثَ الْحَسَنِ الشَّهیدِ سِبْطِ رَسُولِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ

سلام بر تو اى وارث حسن آن امام شهید و نوه رسول خدا سلام بر تو

یَابْنَ رَسُولِ اللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ الْبَشیرِ النَّذیرِ، وَابْنَ سَیِّدِ الْوَصِیّینَ،

اى فرزند رسول خدا سلام بر تو اى فرزند مژده دهنده و ترساننده و پسر آقاى اوصیا

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ فاطِمَةَ سَیِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَبا

سلام بر تو اى فرزند فاطمه بانوى زنان جهانیان سلام بر تو اى

عَبْدِاللهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا خِیَرَةَ اللهِ وَابْنَ خِیَرَتِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا ثارَ اللهِ

اباعبدالله سلام بر تو اى برگزیده خدا و فرزند برگزیده او سلام بر تو اى خون خدا

وَابْنَ ثارِهِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الْوِتْرُ الْمَوْتُورُ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الاِْمامُ

و فرزند خون خدا سلام بر تو اى کشته مظلومى که انتقام خونت گرفته نشد سلام بر تو اى امام

الْهادِى الزَّکِىُّ، وَعَلَى الاَْرْواحِ الَّتی حَلَّتْ بِفِنآئِکَ، وَ اَقامَتْ فى جِوارِکَ،

راهنماى پاک و بر آن ارواحى که به آستان تو فرود آمدند و در جوارت رحل اقامت افکندند

وَ وَفَدَتْ مَعَ زُوّارِکَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ مِنِّى ما بَقیتُ وَ بَقِىَ اللَّیْلُ وَ النَّهارُ،

و با زائرانت ورود کردند سلام من بر تو تا زنده ام من و برپاست شب و روز

فَلَقَدْ عَظُمَتْ بِکَ الرَّزِیَّةُ، وَ جَلَّ الْمُصابُ فِى الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُسْلِمینَ،

که براستى بزرگ شد به تو مصیبت و گران شد سوگوارى در میان مؤمنان و مسلمانان و

وَفى اَهْلِ السَّمواتِ اَجْمَعینَ، وَ فى سُکّـانِ الاَْرَضینَ، فَاِنّا للهِِ وَاِنّا اِلَیْهِ

در میان ساکنین آسمانها همگى و در میان ساکنین زمینها «انا لله و انا الیه

راجِعُونَ، وَ صَلَواتُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ وَ تَحِیّاتُهُ عَلَیْکَ وَ عَلى ابآئِکَ

راجعون» درودهاى خدا و برکاتش و تحیتهایش بر تو و بر پدران

الطّاهِرینَ الطَّیِّبینَ الْمُنْتَجَبینَ، وَ عَلى ذَراریهِمُ الْهُداةِ الْمَهْدِیّینَ، اَلسَّلامُ

پاک و پاکیزه و برگزیده ات و بر فرزندان راهنماى راه یافته شان باد سلام

عَلَیْکَ یا مَوْلاىَ وَ عَلَیْهِمْ، وَ عَلى رُوحِکَ وَ عَلى اَرْواحِهِمْ، وَ عَلى

بر تو اى سرور من و بر ایشان و بر ارواح ایشان و بر

تُرْبَتِکَ وَ عَلى تُرْبَتِهِمْ، اَللّـهُمَّ لَقِّهِمْ رَحْمَةً وَ رِضْواناً وَ رَوْحاً وَ رَیْحاناً،

تربت تو و بر تربت ایشان خدایا ببار بر ایشان رحمت و خشنودى و روح و ریحانى

اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مَوْلاىَ یا اَبا عَبْدِاللهِ، یَا بْنَ خاتَمِ النَّبِیّینَ، وَ یَا بْنَ سَیِّدِ

سلام بر تو اى سرور من اى ابا عبدالله اى فرزند خاتم پیمبران و اى فرزند آقاى

الْوَصِیّینَ، وَ یَا بْنَ سَیِّدَةِ نِسآءِ الْعالَمینَ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا شَهیدُ یَا بْنَ

اوصیا و فرزند بانوى زنان جهانیان سلام بر تو اى شهید (راه حق) و اى پسر

الشَّهیدِ، یا اَخَ الشَّهیدِ، یا اَبَا الشُّهَدآءِ، اَللّـهُمَّ بَلِّغْهُ عَنّى فى هذِهِ السّاعَةِ

شهید و اى برادر شهید و اى پدر شهیدان خدایا برسان به او از جانب من در این ساعت

وَ فى هذَا الْیَوْمِ، وَ فى هذَا الْوَقْتِ وَ فى کُلِّ وَقْت، تَحِیَّةً کَثیرَةً وَسَلاماً،

و در این روز و در این وقت و در هر وقت تحیتى زیاد و سلامى بسیار

سَلامُ اللهِ عَلَیْکَ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُهُ یَا بْنَ سَیِّدِ الْعالَمینَ، وَ عَلـَى

سلام خدا بر تو و رحمت خدا و برکاتش اى فرزند آقاى جهانیان و نیز بر

الْمُسْتَشْهَدینَ مَعَکَ سَلاماً مُتَّصِلاً مَا اتَّصَلَ اللَّیْلُ وَ النَّهارُ، اَلسَّلامُ عَلَى

شهید شدگان با تو سلامى پیوسته به پیوستگى شب و روز سلام بر

الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِىٍّ الشَّهیدِ، اَلسَّلامُ عَلى عَلِىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ الشَّهیدِ، اَلسَّلامُ

حسین بن على شهید (راه حق) سلام بر على بن الحسین آن شهید (عالى قدر) سلام

عَلـَى الْعَبّاسِ بْنِ اَمیرِ الْمُؤْمِنینَ الشَّهیدِ، السَّلامُ عَلَى الشُّهَدآءِ مِنْ وُلْدِ

بر عباس فرزند امیرمؤمنان آن شهید (والا مقام) سلام بر فرزندان شهید

اَمِیرِ الْمُؤْمِنینَ، اَلسَّلامُ عَلَى الشُّهَدآءِ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ، اَلسَّلامُ عَلَى

امیرمؤمنان سلام بر فرزندان شهید حسن سلام بر

الشُّهَدآءِ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ، اَلسَّلامُ عَلَى الشُّهَدآءِ مِنْ وُلْدِ جَعْفَر وَ عَقیل،

شهیدان از فرزندان حسین سلام بر شهیدان از فرزندان جعفر و عقیل

اَلسَّلامُ عَلى کُلِّ مُسْتَشْهَد مَعَهُمْ مِنَ الْمُؤْمِنینَ، اَللّـهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد

سلام بر هر شهیدى که با ایشان بود از مؤمنان خدایا درود فرست بر محمّد و

وَآلِ مُحَمَّد، وَ بَلِّغْهُمْ عَنّى تَحِیَّةً کَثیرَةً وَ سَلاماً، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا رَسُولَ

آل محمّد و برسان به ایشان از جانب من تحیتى زیاد و سلامى بسیار سلام بر تو اى رسول

اللهِ، اَحْسَنَ اللهُ لَکَ الْعَزآءَ فى وَلَدِکِ الْحُسَیْنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکِ یا فاطِمَةُ،

خدا نیکو کند خداوند صبر تو را در سوگوارى فرزندت حسین سلام بر تو اى فاطمه

اَحْسَنَ اللهُ لَکِ الْعَزآءَ فى وَلَدِکِ الْحُسَیْنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَمیرَ

نیکو کند خداوند صبر تو را در سوگوارى فرزندت حسین سلام بر تو اى امیر

الْمُؤْمِنینَ، اَحْسَنَ اللهُ لَکَ الْعَزآءَ فِى وَلَدِکَ الْحُسَیْنِ، اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَبا

مؤمنان نیکو کند خدا صبر تو را در مصیبت فرزندت حسین سلام بر تو اى ابا

مُحَمَّد الْحَسَنَ، اَحْسَنَ اللهُ لَکَ الْعَزآءَ فى اَخیکَ الْحُسَیْنِ، یا مَوْلاىَ یا اَبا

محمّد حسن (مجتبى) نیکو گرداند خدا صبر تو را در مصیبت برادرت حسین اى مولاى من اى ابا

عَبْدِاللهِ، اَنـَا ضَیْفُ اللهِ وَضَیْفُکَ، وَجارُ اللهِ وَجارُکَ، وَلِکُلِّ ضَیْف وَجار

عبدالله من میهمان خدا و میهمان توام و در پناه خدا و پناه توام و براى هر میهمان و پناهنده اى

قِرىً، وَقِراىَ فى هذَا الْوَقْتِ اَنْ تَسْئَلَ اللهَ سُبْحانَهُ وَتَعالى، اَنْ یَرْزُقَنى

حق پذیرایى است و پذیرایى من در این وقت این است که از خداى سبحان بخواهى که روزیم گرداند

فَکاکَ رَقَبَتى مِنَ النّارِ، اِنَّهُ سَمیـعُ الدُّعـآءِ، قَریبٌ مُجیبٌ.(9)

آزادى از آتش دوزخ را که براستى او شنواى دعا و نزدیک و اجابت کننده است.

خواندن زیارت امام حسین(ع) معروف به «زیارت عاشورا» در این روز ثواب فراوانى دارد. این زیارت را مى‌توان از راه دور یا نزدیک خواند و بسیار بافضیلت و یکى از کیمیاهاى سعادت است.

1. همان مدرک، صفحه 578. (مرحوم علاّمه مجلسى در کتاب «زاد المعاد»، صفحه 372 مى گوید: بنى امیّه براى برکت، آذوقه یکساله خود را در روز عاشورا، ذخیره مى‌کردند).
2. بحارالانوار، جلد 28، صفحه 73، حدیث 32 و کتاب سلیم بن قیس، صفحه 916.
3. زاد المعاد، صفحه 374.
4. کامل الزیارات، باب 71، صفحه 174، حدیث 5.
5. زاد المعاد، صفحه 372.
6. اقبال، صفحه 577.
7. زاد المعاد، صفحه 372.
8. زاد المعاد، صفحه 372 .
9. بحارالانوار، جلد 98، صفحه 222، حدیث 34.

انتهای پیام/4072/4028/