پاسخ به سوالات رایج درباره هوش/ تست‌های هوش چقدر قابل اعتماد است؟

از کجا باید فهمید که فرزند ما باهوش است یا خیر؟

قبل از آن باید از خودمان بپرسیم: چرا می خواهیم بدانیم فرزندمان باهوش است یا نه؟ تصورمان از هوش چیست؟ اگر تعریفمان از هوش، همان هوشِ کلاسیک یا IQ است، که خب تجربه نشان داده است به تنهایی باعث موفقیت و رضایت فرد نمی شود؛ اما اگر درباره هوش های چندگانه حرف می زنیم، باید بدانیم همه بچه ها در زمینه های گوناگون باهوشند و کافی است کمکشان کنیم تا رشد کنند و دیده شوند. منتها به طور کلی اگر فرزندمان از پسِ مسائل خودش برمی آید و به نسبتِ همسن و سالانش، تعامل بهتر و عمیق تری با محیط پیرامونش دارد، می توان گفت بچه باهوشی است.

کدام نوع هوش، به چه میزان، ژنتیکی است؟

همه انواع هوش، هم زمینه ژنتیکی دارد و به وسیله ژن های خانوادگی منتقل می شود و هم زمینه اکتسابی دارد و به وسیله محرک های محیط پیرامون مثل تربیت، آموزش، بازی و... پرورش می یابد.

تفاوت هوش و حافظه چیست؟

مغز ما ده ها کارکردِ عالی مثل حافظه قوی، توان حل مسئله، خودتنظیمی و... دارد که مجموعه این ها رابطه تنگاتنگی با انواع هوش دارد. حافظه قوی و توانِ به خاطر سپردن و به خاطر آوردن، از کارکردهای عالی مغز است که رابطه مستقیمی با IQ افراد دارد و معمولا افرادی با ضریب هوشی بالا، حافظه قوی دارند.

میزان هوش افراد قابل سنجش و اندازه گیری است؟

تنها مدلِ هوش که قابل سنجش و اندازه گیری به شکل استاندارد است، IQ است. از آنجا که توانایی های ذهنی و گستره انواع هوش، بسیار گسترده و پیچیده است، طراحی یک تست استاندارد برای تعیین میزان آن، تقریباً ناممکن است.

کی به تست هوش نیاز داریم؟

این روزها اغلب روانشناسان، مراجعانِ زیادی دارند که متقاضیِ تست هوش برای فرزندانشان هستند. پدر و مادرهای ذوق زده ای که احساس می کنند بچه شان نسبت به همسن و سال های خودش، بهتر و بیشتر می فهمد و به دنبال مستندات علمی برای تایید این حس و حدس هستند. یا خانواده هایی که از روی چشم و هم چشمی، دلشان می خواهد بدانند فرزند آن ها باهوش تر است یا بچه فلان فامیل. اما در واقع، تنها زمانی واقعا به تست هوش برای تعیین میزان IQ نیازمندیم که احساس کنیم کودکمان دچار عقب ماندگی جدی در زمینه رشد ذهنی و تحصیلی به نسبت کودکان هم رده خودش شده است و در عین حال، هیچ دلیل دیگری مثل نابسامانی های خانوادگی و اجتماعی و... برای این عقب ماندن پیدا نکنیم که در نهایت باید زیر نظر روانشناس برای انجام تست اقدام کنیم.

تست های IQ چگونه است؟

در حال حاضر، تست های استنفورد-بینه و وکسلر، دو تستِ استاندارد و معتبر است که میزانِ هوش بهر افراد را مشخص می کند. مثلا در تست وکسلر که تست کاملی هم هست، با انجام و تحلیل 15 خرده آزمون که به سه شکلِ شفاهی، ساختنی و قلم و کاغذی است و بین 50 تا 90 دقیقه طول می کشد، به پنج مدل هوش بهر یا نمره هوش، نسبت به رده سنی فرد می رسیم: هوش بهر درک کلامی، هوش بهر استدلال ادراکی، هوش بهر حافظه فعال، هوش بهر سرعت پردازش و هوش بهر کل. نمره هوش بهر کل، میزان IQ کودک را نشان می دهد. هوش بهر زیر 70، متعلق به افرادی با نیازهای ویژه است. هوش بهر بین 70 تا 90، یک هوش بهر مرزی است. هوش بهر 90 تا 110، میزان هوش آدم های معمولی است که تقریبا 90 درصد افراد جامعه را شامل می شود و هوش بهر 120 به بالا، متعلق به افراد باهوش است. معمولا این افراد در امتحانات و آزمون های رایج سیستم آموزشی کشور، بهترین رتبه ها را کسب می کنند.

آیا می توان هوش بهر پایین را با تمرین بالا برد؟

تمرین موثر است اما نه زیاد. مثلا اگر بچه ای جزو کودکانی با نیازهای ویژه باشد، با تمرین جزو افراد طبیعی قرار نمی گیرد.

از چه سنی می توان برای بچه ها تست هوش انجام داد؟

بچه ها از 6 سال به بالا، تا حدود ۱۸-۱۷ سالگی، آمادگی انجام تست هوش را دارند.

معایب و محاسن انجام تست هوش برای بچه ها چیست؟

حُسن خاصی ندارد، چون فقط یک عدد و نمره به ما می دهد اما عیبش، برچسب زدنِ به بچه است. این برچسب، چه مثبت باشد چه منفی، چه براساس نمره هوش بهر احساس کنیم کودکمان IQ بالا یا پایینی دارد، در هر دو صورت به رفتار نامتعادل و غیرطبیعی ما با بچه دامن می زند. یادمان نرود مهم تر از انجام تست هوش، شناخت نیازهای کودکمان و تلاش برای تعامل بهتر با اوست.

تست های هوش چقدر قابل اعتماد است؟

تست های معتبر هوش اگر با مشاهدات بالینی روانشناسِ آموزش دیده همراه شود، یکی از ملاک های قابل اعتماد تشخیص است. روانشناسی که قرار است تست هوش بگیرد، باید حتما در دوره های تخصصی، آموزش دیده باشد. پس افراد غیرمتخصص در موسسه، مهدکودک یا مدرسه ها ، صلاحیت برگزاری تست هوش و سنجش میزان IQ کودک را ندارند.

مراکز معتبر انجام تست هوش را چگونه پیدا کنیم و از کجا بفهمیم کدام تستِ هوش صحیح و قابل اعتماد است و کدام تست، غلط و ناصحیح؟

همه مراکز و کلینیک های روانشناسی که دارای مجوز معتبر از سازمان بهزیستی یا سازمان روانشناسی هستند، امکان و اجازه انجام تست هوش را دارند و در صورت لزوم، می توانیم با خیال راحت به روند آزمون و نتیجه آن، اعتماد کنیم. از آنجا که فقط یک روانشناس در فضای استاندارد و با مشاهدات دقیق بالینی، صلاحیت انجام تست هوش را دارد، تست هایی که در این شرایط انجام می شود معتبر و قابل اعتماد است و نتیجه آن می تواند ملاک و معیار قضاوت و سنجش باشد و طبیعتاً تست هایی که چنین شرایطی ندارد، مثل تست های اینترنتی، معتبر نیست.

ممکن است دونفر با ضریب هوشیِ یکسان، در امتحانات و آزمون های مدرسه، نتایج مختلف بگیرند؟

معمولا افراد با ضریب هوشی یکسان، در یک سطح از موفقیت تحصیلی هستند اما از آنجا که موفقیت تحصیلی، غیر از IQ، رابطه مستقیم با انگیزه، علاقه، تلاش و پشتکار، تشویق و تنبیه، روش تدریس و ارتباط فرد با خانواده، دوستان و آموزگارش دارد، ممکن است دونفر با IQ یکسان، موقعیت تحصیلی متفاوتی داشته باشند.

آیا هوش بالا ضامن موفقیت افراد است؟

هوش بالا در یک جنبه، مثلا IQ، هرگز ضامن موفقیت فرد نیست اما داشتن هوش بالا در تمامی ابعاد یا به اصطلاح پرورش هوش متعادل، حتما در موفقیت فرد موثر است.