تحلیل جامعه‌شناختی واکنش کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی به فاجعه منا / قانعی‌راد: هیجان عمومی طوری مدیریت شود که تعارض‌های فرهنگی خفته بیش از این بیدار نشود
محمد امین قانعی راد در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری آنا در خصوص واکنش‌های هیجانی کاربران ایرانی شبکه‌های مجازی در خصوص حادثه اخیر رمی جمرات در منا که منجر به انتشار متون، تصاویر و ویدئوهای کذایی از این حادثه شده است، اظهار کرد: کشته شدن حجاج در منا حادثه بسیار غم انگیزی بود که ده‌ها نفر بر اثر آن جان خود را از دست دادند. وقوع این حادثه بسیاری از افراد را مستقیما در معرض آسیب قرار داده است و کسانی که نزدیکان خود را بر اثر این حادثه از دست داده‌اند و تعداد زیاد مفقودان و وابستگان به این افراد، نگرانی عمومی را در جامعه ما ایجاد کرد.
وی افزود: این حادثه بار عاطفی سنگینی را در جامعه ایجاد کرد و شاید در هر کشور دیگری نیز این حادثه اتفاق می‌افتاد غم و سنگینی و نگرانی ناشی از آن واکنش‌های بسیاری از سوی اعضای جامعه را در پی می‌داشت. می‌بایست نقش علما، دانشگاهیان، رسانه ملی و مطبوعات و همچنین نقش دولت و حاکمیت در این زمینه تقویت شود زیرا مدیریت این ماجرا از اساس مشکل دارد.
این استاد دانشگاه یادآور شد: وقوع حادثه منا در کل جامعه هیجان خود را خواهد داشت و نمی‌توان حتی جلوی بخشی از آن را گرفت، اما این هیجان را باید مدیریت کرد تا این هیجان جمعی پیامدهای منفی در روابط بین‌المللی ایران و جایگاه ایران در منطقه و جهان ایجاد نکند.
قانعی راد تاکید کرد: چهره‌های شاخص و کارشناسان باید بتوانند ماجرا را به نحوی هدایت و مدیریت کنند که اگر اختلافی هست در سطح روابط دیپلماتیک مطرح و حل شود و به فضای عمومی کشور کشیده نشود تا ناسازگاری‌های تاریخی و تعارض‌های فرهنگی خفته بیش از این بیدار نشود زیرا در مناسبات اجتماعی ایرانیان نیز اثرگذار خواهد بود.
وی ادامه داد: مساله ایران و عربستان مقداری پیچیدگی‌های خاص خود را دارد اما صرف‌نظر از مقصر بودن یا نبودن عربستان در حادثه منا باید توجه داشته باشیم که این حادثه بروز یک هیجان جمعی را در پی خواهد داشت که به نگرانی‌ها دامن می‌زند و خشم عمومی را ایجاد می‌کند.
رئیس انجمن جامعه شناسی ایران در ادامه تاکید کرد: اگر بخواهیم مردم ایران را از نظر فرهنگی و به لحاظ گفتمانی طبقه‌بندی کنیم فارغ از تعداد و آمار هر دسته و گروه، می‌توان گفت که سه طبقه در جامعه ما وجود دارد. یک طبقه ملی‌گرا که مبتنی بر یک نوع ناسیونالیسم ایرانی عمل می‌کنند و اصالت دادن به دوره پیش از اسلام از ویژگی‌های این گروه است که پیام‌های آن به وفور در شبکه‌های اجتماعی دیده می شود.
وی ادامه داد: در این شبکه‌ها مردم برخی از جملات را به نقل از بزرگان می‌نویسند در حالی که شاید در اصل پیام و گفته از سوی آن اندیشمند تردید وجود داشته باشد اما باید توجه داشته باشیم که این موضوع از تعارضات ملی گرایانه‌ای که نسبت به اعراب وجود دارد سر چشمه می‌گیرد که ریشه‌های این موضوع بسیار قوی است و در ذهن ناخودآگاه فردی و جمعی ایرانیان نیز نفوذ پیدا کرده است.
رئیس انجمن جامعه شناسی ایران گفت: هیجان جمعی، ناشی از هم‌گرایی‌‌های گفتمانی و از سوی دیگر همگرایی بین گفتمان و حاکمیت است، لذا شرایط کشور این هیجان جمعی را تشدید می‌کند و فضای روانی ناشی از آن شامل نقل بخشی از تاریخ، جوک، جملات قصار بزرگان، اندیشمندان ملی و تاریخی می‌شود که همه این جهت‌گیری‌ها مبتنی بر پیش داوری است که در نهایت انحراف اطلاعاتی را در پی دارد و این اخبار از صحت و استحکام و اعتبار کافی برخوردار نیست.
قانعی‌راد گفت: البته این موضوع به معنای این نیست که نمی‌توان به شیوه‌های مناسب، ترویج و شیوع این پیام‌ها را در شبکه‌های مجازی مدیریت کرد و ما به این تعارض فرهنگی محکوم هستیم اما یک گره خفته‌ای است که هر دم ممکن است باز شود و همراه آن فرد به افسانه پردازی نیز روی آورد و مطالبی عنوان شود که هیجان دارد و خالی از صحت و اعتبار است.
این جامعه شناس یادآور شد: انتشار حرف‌های دروغ و اکاذیب در چنین مواقعی مبتنی بر زمینه‌های فرهنگی است زیرا مردم هرگز بدون پیش زمینه ذهنی، حرفی را به بزرگی نسبت نمی‌دهند به عنوان مثال چرا می‌گویند کوروش این حرف را زد و نمی‌گویند شاه عباس این حرف را زد زیرا شاه عباس به بعد از اسلام و کوروش به قبل از اسلام تعلق دارد.
وی تصریح کرد: پس در این حالت تعارض ایران قبل از اسلام و ایران بعد از اسلام زنده می‌شود. این موضوع بیشتر در بین گرایش ناسیونالیست‌ها و در عین حال در کل جامعه ما حتی در افرادی که به طور معمولی ملی‌گرا و معمولی محسوب می‌شوند نیز وجود دارد.
رئیس انجمن جامعه شناسی ایران به طبقه دوم در این زمینه اشاره کرد و گفت: گرایش اسلام‌گرا از دیگر گرایش‌هایی است که در مردم ایران مشاهده می‌شود. گرایش اسلام‌گرا در ایران به صورت شیعه‌گرا بروز پیدا کرده است که از نظر دریافت مذهبی در مواقعی، در مقابل سنی‌ها است. برخی افرادی که دارای گرایش مذهبی شیعه هستند این آمادگی را دارند که با اهل سنت به تقابل برسند همان‌طور که برخی از اهل سنت نیز چنین احساسی دارند. از یک سو از نظر دینی، این دو گروه نزدیک‌ترین گروه به یکدیگر هستند ولی با این حال این دو گروه مذهبی به تعارضاتی می رسند که مبتنی بر نمادهای دینی است به طوری که می‌تواند فضا را به شدت عاطفی و هیجانی کند.
قانعی راد سومین طبقه در ایران را افرادی با گرایش نوگرایی دانست و گفت: این گفتمان نیز در شکل قطبی خود گاهی مواقع تعارضی با مناسک‌گرایی دینی دارد که نقاط منفی را در این مناسک، شناسایی و برجسته می‌کند و می‌خواهد به هر نوع به مراسم‌گرایی دینی حمله کنند بنابراین رابطه ما از نظر فرهنگی با اعراب و به ویژه عربستان به نحوی است که بیش از همه موارد دیگر در مورد آن امکان شکل‌گیری همگرایی و همبستگی وجود دارد.
قانعی راد گفت: در فضای همبستگی و همگرایی جمعی، اجتماعی و فرهنگی، هیجان جمعی می‌تواند گسترش زیادی پیدا کند. هر حرفی ممکن است بیان شود و بین گروه‌های مختلف مشکل ایجاد شود همچنین همگرایی و همبستگی بین مردم و حاکمیت به وجود آید.
این استاد دانشگاه ادامه داد: ایران و عربستان اختلاف نظرهای بسیاری در مورد بحرین و یمن و سوریه دارند. دولت و حاکمیت ایران با عربستان در تعارض سیاسی است و اختلاف نظر دارد و یک نوع جنگ روانی و سرد بین این دو کشور شکل پیدا کرده است که طرفین یکدیگر را متهم می‌کنند در این میان می‌بینید که رسانه ملی نیز به همان اندازه هیجانی عمل می‌کند که توده مردم رفتار می‌کنند، یا در مراسم نمازجمعه‌ها که باید کانونی برای توضیح مسایل برای مردم و دعوت آنان به تقوا و عمیق دیدن مسایل و عدم برخورد هیجانی با مسایل باشد می‌بینیم که به جای مدیریت فضای جامعه، به تهییج و تحریک افکار عمومی می پردازند که این تحریک و تهییج عمومی آسیب‌زا است و پیامدهای بسیاری را به همراه دارد.
وی در خصوص پیامدهای هیجان جمعی در کشور گفت: هیجان‌های جمعی محلی برای بروز ناسازگاری‌های تاریخی و فرهنگی و محلی برای پیش داوری‌ها است و تعارض‌ها و دشمنی‌های خفته را بیدار می‌کند بنابراین هیجان جمعی پیام‌هایی تولید می‌کند که وقتی با یک نگرش منطقی و عقلانی و فاقد هیجان جمعی بررسی و تجزیه و تحلیل می‌شود می‌بینیم که بسیاری از آنها دروغ بوده و ناشی از بزرگ‌نمایی، سیاه‌نمایی و تحریف است. بنده با نگاه عقلانی و ارزیابانه می‌بینم که این پیام‌ها حاوی نوعی کژنمایی است که گرایش‌های ایدئولوژیک و عقیدتی - سیاسی مبتنی بر تعصب فرهنگی در آن بسیار است.
انتهای پیام/