دانشگاه کارآفرین نیاز به تحول ساختاری دارد/ دانشگاه آزاد در مسیر مسئله‌محوری قرار می‌گیرد
به گزارش خبرنگار حوزه علم، فناوری و دانش‌بنیان گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، دانشگاه آزاد اسلامی در گسترش اقدامات دانش‌بنیان و ایجاد تحول در فناوری و گزاره‌های آموزشی رویکرد جدیدی گزیده است. اعضای هیئت‌علمی، دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاه آزاد اسلامی درصدد مسئله‌محوری و تجاری‌سازی ایده‌ها و محصولات دانش‌بنیان خود هستند. در همین راستا خبرگزاری آنا برای تبیین فعالیت‌های دانشگاه آزاد اسلامی گفتگویی تفصیلی با روح‌الله دهقانی فیروزآبادی معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری این دانشگاه تنظیم کرده است که در ادامه می‌خوانید.
آنا: ظرفیت‌ها و توانمندی‌های دانشگاه آزاد را در نظام آموزش عالی کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دهقانی فیروزآبادی: دانشگاه آزاد اسلامی یک هویت و زیرساخت ملی است که باید در کشور ایفای نقش کند. این دانشگاه در بدو تأسیس، کارکردی آموزشی داشته است. در دوران بعد جنگ تحمیلی و دهه 60 کشور نیازمند نیروی کارشناس و لیسانس بود تا خلأهای دستگاه‌های اجرایی رفع کنند. در سال‌های بعد از جنگ هرکسی که مدرک کارشناسی خود را اخذ می‌کرد؛ بلافاصله مشغول به کار می‌شد، نیازهای کشور موجب ایجاد صف ورود به دانشگاه و پدیده «پشت کنکوری» شد، که این موضوع به یک آفت بزرگ تبدیل شده بود، تأسیس دانشگاه آزاد اسلامی در اوایل دهه 60 به‌عنوان دانشگاهی گسترده، آموزش محور و نسل یک بسیار اثرگذار و منشأ خدمات بزرگی بود.
آنا: کارکردهای دانشگاه نسبت به سال‌های گذشته چه تفاوتی کرده است؟
دهقانی فیروزآبادی: اکنون هزینه‌های تحصیل در دانشگاه بسیار ارزان است و داوطلب می‌تواند با هزینه‌ای معادل شهریه یک سال دبیرستان غیرانتفاعی به تحصیل در دانشگاه بپردازد. امروزه هر دبیرستان غیرانتفاعی 16 تا 17 میلیون تومان و بعضاً والدین 20 تا 25 میلیون تومان برای یک سال تحصیلی هزینه می‌کنند، ولی یک دانشجو مقطع کارشناسی دانشگاه آزاد اسلامی برای یک مقطع همین هزینه را برای چهار سال می‌کند. در چرایی این پدیده باید گفت که امروز کسی بیشتر از این مبلغ برای تحصیلات دانشگاهی هزینه نمی‌کند چراکه مخاطب معتقد است که «نمی‌ارزد». در حالی که همین دانشگاه 20 سال پیش با هزینه بسیار بالا می‌ارزید و خانواده‌ها فرش زیر پای خود را هم می‌فروختند تا فرزندشان صرفاً وارد دانشگاه شده و تحصیل کند چون ضریب اشتغال با تحصیلات صرف دانشگاهی و کارشناسی بالا بود.
از روزی که دانشگاه کارکرد آموزشی‌اش را از دست داد، دیگر جامعه به تحصیلات صرف آموزش‌محور نیازی نداشته و به‌عنوان یک دغدغه به آن نمی‌پردازد. پس از دوران آموزش محور در مؤسسات آموزش عالی، نظامات دانشگاهی نسل دومی، ایجاد شد که در بطن آن صنایع و کارخانه‌های بزرگ، شرکت‌های بزرگ تولید توان، عمران و نیرو به دنبال نیروهایی با توانایی‌هایی بیش از استعدادهای آموزشی بودند. به‌طور مثال صنایع پتروشیمی به دنبال نیروهایی بود که بتواند بر روی تولید مواد جدید نفتی کار پژوهشی انجام دهد و در عین حال در مفاهیم آموزشی و بنیادی نیز تسلط کافی داشته باشد. در این حالت دانشگاه کماکان وجوه آموزشی خود را حفظ کرده منتهی باید یک فاکتور مهم دیگر به آن اضافه می‌شد به اسم پژوهش که آن هم نسل دوم دانشگاه ظهور و بروز داشت؛ یعنی دانشگاه باید ساختارش را عوض می‌کرد تا بتواند به امور پژوهشی پرداخته و وارد نسل دوم شود.
آنا: دانشگاه‌های نسل دوم و سوم چه ویژگی‌هایی دارند؟
دهقانی فیروزآبادی: پس از دوران تثبیت و بعضاً اشباع دانشگاه نسل دوم در دنیا، صنایع پر از پژوهشگران شدند، پژوهشگاه‌ها نیز دیگر جایی برای رشد پژوهشگران نداشته و به مرور زمان اشباع شدند، فارغ‌التحصیلی که از دانشگاه به فضای حرفه‌ای ورود می‌کرد، نه در دولت‌ها فرصتی برای اشتغال می‌یافت و نه امکان اشتغال را در صنایع می‌شد متصور شد. نهاد دانشگاه رویه دیگری پیش گرفت مبنی بر این‌که که خودش کسب‌وکار خودش را می‌ساخت. در چنین شرایطی ضروری بود دانشگاهی ایجاد شود تحت عنوان دانشگاه کارآفرین، با این تعریف کسی که از آن فارغ‌التحصیل می‌شود در حوزه کارآفرینی توانمندی‌های منحصربه‌فردی دارد. اکنون دانشگاه‌های کارآفرین به‌عنوان دانشگاه‌های نسل سوم وارد عمل شده و از اولین مروجین فرهنگ کارآفرینی هستند.
آنا: روند انتقال دانشگاه‌ها به نسل چهارم و جایگاه و تاثیر دانشجویان در این روند به چه شکل است؟
دهقانی فیروزآبادی: نسل جدیدی که تحت عنوان دانشگاه‌های نسل چهارم مطرح می‌شوند، دانشگاه‌هایی هستند که بتوانند تأثیرات اجتماعی بگذارند. دانشگاه با مسئولیت اجتماعی، یعنی در کنار مسئولیت‌های تربیت کارآفرین و مقوله کارآفرینی در مناسبات اجتماعی، تأثیرگذاری ملی و منطقه‌ای ایفای نقش می‌کند. واقعیت این است که بسیاری از دانشگاه‌های کشور هنوز در سطح دانشگاه‌های نسل یک هستند. به موجب همین هم هست که فارغ‌التحصیلان نمی‌توانند با توسل به استعدادهای خود موجب اشتغال و کارآفرینی شوند و از طرفی چون دولت و دستگاه‌های حکومتی اشباع از نیرو شده‌اند، این موضوع به یک بحران ملی تبدیل شده است. در سال‌های اخیر بعضی از دانشگاه‌ها به سمت نسل دوم رفتند، اکنون دانش‌آموختگانی هستند که هنوز در بعضی از صنایع مانند فولاد، دفاع و هوافضا برای انجام پژوهش‌های کاربردی و استنادی استخدام می‌شوند که این ظرفیت نیز تا چند سال دیگر کاملاً پر خواهد شد کما این‌که اکنون هم در بسیاری از ساختارها اکنون دیگر پر شد است.
دانشگاهی که کارآفرینی است، در عین حال همه ویژگی‌های نسل‌های قبلی را نیز دارد، یعنی دانشگاهی که نسل چهارم است در عین حالی که مسئولیت‌های اجتماعی را بر دوش دارد، رسالت‌های آموزشی، پژوهشی، تربیت کارآفرین و کارآفرینی را نیز به‌عنوان مأموریت مدنظر قرار می‌دهد. این درست نیست که بگوییم دانشگاه دیگر فعالیت‌های آموزشی انجام نمی‌دهد، بلکه مأموریت‌های دیگری نیز به آن اضافه می‌شود.
آنا: لازمه هدایت دانشگاه‌های کشور به سوی نسل سوم و چهارم چیست؟
دهقانی فیروزآبادی: اکنون به‌فرض دانشگاه‌های ما نسل یک آموزشی است و در درصددیم تا به نسل دوم منتقل شود، باید چه کار کنیم؟ زیرساخت، بازنگری اولویت‌ها، ایجاد آزمایشگاه، پژوهشگاه و همه این‌ها ملزوماتی است که دانشگاه را به سوی نسل دوم سوق می‌دهد. اکنون دانشگاه می‌خواهد از دانشگاه پژوهشی به سوی دانشگاه کارآفرین حرکت کند، این تحول دیگر با تعمیرات، وصله و پینه محقق نمی‌شود زیرا این هدف با احداث آزمایشگاه میسر نمی‌شود. باید همه سیستم را بازآفرینی کرده و اساساً تحول ساختار در متن کار قرار بگیرد. حرکت به سوی دانشگاه کارآفرین نیازمند پارک علم‌وفناوری، شتاب‌دهنده، مرکز رشد، فایننس، صندوق حمایتی، صندوق‌های خطرپذیر بوده و جنس کار با دانشگاه نسل دوم متفاوت است.
دانشگاه کارآفرین براساس اصل آموزش نبوده، بلکه براساس مسئله‌محوری (PBL ) اداره می‌شود.
علت این‌که بحث تحول ساختار دانشگاه آزاد اسلامی مطرح شده، همین است که اگر بخواهیم دانشگاه، دانشگاه کارآفرین شود باید اصلاً ساختاری تحولی پیدا کند. اگر بخواهیم اثرگذار عمل کنیم، نیاز به تحول داریم و این تحول به این معنا نیست که بقیه حذف می‌شوند. بنابراین در دانشگاه کارآفرین استاد تدریس می‌کند، در دانشگاه نسل دوم هم استاد تدریس می‌کند، در دانشگاه نسل اول آموزشی هم استاد به همان ترتیب قبلی امور تدریس را برعهده دارد. پس در همه آن‌ها استاد درس می‌دهد، وجه تمایز نسل‌ها در این است که استاد باید نحوه تدریس را در نسل‌های دوم، سوم و چهارم عوض کند.
اکنون اساتید در دانشگاه‌های آموزشی، صرف مطالب درسی را در کلاس‌ها بیان می‌کنند. دانشگاه پژوهش‌محور باید آزمایشگاه‌های اثرگذار را هم در کنار کلاس درس داشته باشد و به‌طور کلی دانشگاه کارآفرین براساس اصل آموزش نبوده، بلکه براساس مسئله‌محوری (PBL ) اداره می‌شود. در دانشگاه‌های نسل سوم اصلاً استاد که جلسه اول درس را شروع می‌کند، نمی‌گوید مثلاً فصل اول، فصل دوم، فصل سوم، فصل پنجم، بلکه در همان جلسه اول یک مسئله را برای حل روی میز دانشجویان قرار می‌دهد.
آنا: ویژگی‌های دانشگاه‌های نسل چهارم(کارآفرین) چیست؟
دهقانی فیروزآبادی: به‌طور مثال دانشجویی را درنظر بگیرید که به تحصیل رشته مهندسی مکانیک اشتغال دارد، همه واحدهای درسی را از جمله موتور، ترمودینامیک و استاتیک را می‌گذراند تا به‌عنوان یک مهندس مکانیک معرفی شود. اگر همان شخص مذکور بخواهد به‌عنوان پژوهشگر فعالیت کند، باید در آزمایشگاه‌های این رشته نیز حضور فعال داشته باشد و اگر بخواهد به‌عنوان یک مهندس کارآفرین به کار خود ادامه دهد، از روز اولی که در کلاس حاضر می‌شود، استاد یک مسئله‌ای را مطرح می‌کند و از همان ابتدا با کلاس درس با یک مسئله شروع می‌شود. پس کماکان دانشگاه کارآفرین، دانشگاه نسل چهارم مقوله آموزش را هم به‌همراه دارد اما آموزش هم باید متحول شود. آزمایشگاه هم دارد ولی آزمایشگاه هم باید متحول شود.
پس دانشگاه نسل چهارم، دانشگاهی است که ویژگی‌های آموزشی، پژوهشی و کارآفرینی را بطن خودش گنجانده ولی از جنس با مسئولیت و تأثیرگذاری اجتماعی ظهور و بروز دارد. به‌طور مثال دانشگاه نسل چهارم رصد می‌کند و سیل را که یک پدیده آسیب‌رسان اجتماعی بوده و به منطقه و ملتی آسیب زده مورد پردازش قرار می‌دهد. آموزش، پژوهش، کارآفرینی دانشگاه می‌رود به سمت این‌که بتواند برای مقابله با این بحران در کشور یک نقش ایجاد کند که آن دانشگاه و مسئولیت اجتماعی است.
آنا: دانشگاه آزاد در نسل چهارم چه نقشی را در اکوسیستم کسب‌وکار ایفا می‌کند؟
دهقانی فیروزآبادی: فضای دانشگاه کارآفرین با سایر نسل‌های دانشگاه فرق می‌کند. در این گفتمان دانشگاه به دنبال این است که خود برای دانشجویان کار ایجاد کند. نمی‌خواهیم دانشگاه به کارخانه، مزرعه و دام‌داری تبدیل شود بلکه دانشگاه کارخانه انسان‌سازی است. نمی‌خواهیم دانشگاه برود یک کارخانه بزند که یک‌سری نیرو در آن‌جا کار کنند، هدف دانشگاه این نیست، هدف دانشگاه نسل چهارمی این است که دانش‌آموخته‌ای تولید کند که آن دانش‌آموخته می‌تواند کارآفرینی کند. حال ممکن است از بابت این کارآفرینی، یک نفع اقتصادی نیز به دانشگاه برسد که مستقیم یا غیرمستقیم می‌تواند جذب شود. روش مستقیم این است که کارآفرین بی‌واسطه با دانشگاه آزاد اسلامی مشارکت کند و غیرمستقیم این است که وقتی یک دانشگاه، دانشگاهی کارآفرین‌پرور شد، خودبه‌خود ورود دانشجو می‌رود بالا و درآمد شهریه‌اش می‌رود بالا، این‌که اکنون در دانشگاه آزاد گفته می‌شود اتکا به درآمد شهریه‌ای باید کاهش یابد، منظور درآمد شهریه‌ای از آموزش صرف است.
اکنون برای توسعه پارک‌ها، مقرر شده است تا ساختمان خیابان قلهک و ساختمانی در خیابان پاسداران به‌زودی در اختیار پارک علم و فناوری دانشگاه قرار بگیرد. ساختمان‌ها و زیرساخت‌های دیگری نیز در دانشگاه آزاد اسلامی موجود است که استفاده بهینه‌ای از آن‌ها نمی‌شود و بعضاً خالی مانده است؛ برنامه مدونی تحت عنوان «طرح آمایش» وجود دارد که در دانشگاه انجام می‌شود تا متناسب با نیازها از فضاها استفاده شود. قطعاً فضاهایی که استفاده‌ای ندارند، یکی از گزینه‌های واگذاری و بهره‌برداری برای توسعه پارک علم و فناوری خواهند بود. درحال حاضر دانشگاه آزاد اسلامی درخصوص زیرساخت و فضا مشکل خاصی ندارد.
آنا: روند حرکت دانشگاه آزاد اسلامی به سوی دانشگاه نسل چهارم را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دهقانی فیروزآبادی: معتقدم که گاهی اوقات یک بنا این‌قدر سست است که اگر بخواهید اصلاحش کنید، انرژی که از شما می‌برد، از این‌که خرابش کنید و از نو ساخته شود بیشتر است. در ساختار دانشگاه آزاد اسلامی علاوه بر این‌که باید به سمت اصلاح فرآیندها حرکت شود باید بازسازی‌هایی نیز انجام بگیرد. اکنون آیین‌نامه معاملات پژوهشی و فناوری به‌روز شده و بعضی از آن‌ها، کلاً بازتدوین شده است و تعدادی از همین دست آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها را با کمک رئیس پژوهشگاه و آزمایشگاه مرکزی، شورای عالی اقتصاد دانشگاه را احیا می‌کنیم. این اصلاح ساختارها در همین فضای بروکراتیک کمک می‌کنند که خیلی از مسیرها تسهیل شوند. در همین آیین‌نامه معاونت پژوهشی و فناوری، بسیاری از اختیارات به واحدها و به استانها سپرده شده که در مسیر فرماندهی مرکزی دانشگاه قرار بگیرند و کار کنند.
اصلاح ساختارهایی که موجود بوده، یعنی درست کردن آیین‌نامه‌ها، شیوه‌نامه‌ها، بخش‌نامه‌ها و نظایر این حرکتی جدی برای قانونمند کردن و رونق فعالیت‌های دانش‌بنیان تلقی می‌شود. شرکت‌های دانش‌بنیان، مراکز رشد، پارک‌های علم و فناوری به‌عنوان ساختارهایی که بستر رشد کارآفرینی هستند و با دانشگاه هم ارتباط مستقیم ندارند می‌توانند راهگشا باشند.
انتهای پیام/4107/4116/
انتهای پیام/