سلول بنیادی، نوشدارویی که باید زود به بیماران برسد

سارا امیری، گروه اجتماعی- سلول‌های بنیادی خون‌ساز، سلول‌های نارسی هستند که می‌توانند به سلول‌های خونی تبدیل شوند. در مغز استخوان، جریان خونِ داخلِ عروقی و خون بند ناف وجود دارد که گاه در اثر میزان بالای شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی این سلول‌ها در بدن فرد بیمار آسیب جدی می‌بینند که پیوند، تنها راه بازسازی این سلول‌ها در بیماران است. کارشناسان خون و انکولوژی در گفت‌وگو با آنا درباره افراد نیازمند به پیوند سلول‌های بنیادی، کمبود جدی در بانک ذخیره سلول‌های بنیادی و توانایی تک تک ما برای نجات جان بیماران نیازمند صحبت کرده‌اند.

مرگ بیماران به دلیل کمبود ذخیره بانک اطلاعات سلول‌های بنیادی

دکتر حسن ابوالقاسمی، رئیس انجمن خون و سرطان کودکان، به آنا می‌گوید: در حال حاضر پیوند سلول‌های بنیادی به عنوان راهی برای درمان سرطان شناخته شده است که در کشور ما عمده اهدا کنندگان را بستگان نزدیک بیمار تشکیل می‌دهند که متاسفانه در بسیاری از موارد اطلاعات فرد اهدا کننده با بیمار منطبق نیست و ما برای ادامه روند درمان نیاز به اهدا از سایر افراد جامعه داریم. متاسفانه شماری از بیماران سرطانی به دلیل کمبود ذخیره بانک اطلاعاتی سلول‌های بنیادی در کشور فوت می‌کنند.

او افزود: بنابراین نیاز است که افرادی زیادی اطلاعات HLA خود را در بانک سلول‌های بنیادی ذخیره کنند تا در موارد مورد نیاز با آنها تماس گرفته شود اما متاسفانه این مساله در کشور ما دچار مشکل است به گونه‌ای که سالانه شماری از بیماران به دلیل کمبود ذخیره بانک اطلاعاتی فوت می‌کنند.

اهدای سلول بنیادی جان بیماران سرطانی را نجات می‌دهد

همچنین دکتر عظیم مهرور، رئیس بیمارستان محک، درباره اهمیت اهدای سلول‌های بنیادی به آنا می‌گوید: با توجه به شیوع بیماری‌های بدخیم مانند سرطان خون و بیماری‌هایی که نیاز به درمان به صورت پیوند سلول‌های بنیادی دارند، بیماران زیادی هستند که پیوند سلول‌های بنیادی می‌تواند جان آنها را نجات دهد.

وی افزود: به طور کلی پیوند سلول‌های بنیادی به سه روش انجام می‌شود. در ابتدا از خود فرد سلول‌های خون‌ساز دریافت می‌شود که اگر این قدام در بیمار موثر نباشد تامین سلول‌های خون‌ساز به کمک اطرافیان و بستگان انجام می‌شود اما در آخر اگر هیچ یک از روش‌ها برای بیمار نجات‌بخش نباشد باید پیوند از طریق بند ناف یا سایر افراد جامعه که هیچ نسبتی با بیمار ندارند انجام شود.

مهرور تاکید کرد: بر این اساس نیاز است تمام افراد جامعه اطلاعات HLA خود را در بانک اهدای سلو‌ل‌های بنیادی ثبت کنند تا در صورت نیاز بتوانند یک بیمار را از درد بیماری نجات دهند.

رئیس بیمارستان محک در پاسخ به این سئوال که آیا خالکوبی یا تاتو که امروزه به خصوص در خانم‌ها شیوع یافته می‌تواند مانع اهدای سلول‌های بنیادی شود، گفت: تاتو هیچ گونه مانعی برای اهدا ایجاد نمی‌کند اما به این دسته افراد توصیه می‌شود قبل از اهدا، سلامت خود را از نظر بیماری‌های عفونی، هپاتیت، ایدز و غیره مورد بررسی قرار دهند و با اطمینان خاطر برای اهدا، مراجعه کنند.

به گفته دکتر مهرور، درمان بسیاری از بیماران مبتلا به بیماری‌های بدخیم از جمله سرطان خون، در خون ما جاری است.

وی اضافه کرد: برخی افرادِ دچارِ کم‌خونی براین باور هستند که نمی‌توانند اهدای سلول‌های بنیادی داشته باشند اما باید گفت کم‌خونی نیز محدودیتی برای اهدا ایجاد نمی‌کند و هیچ گونه عوارضی را برای اهدا کننده به همراه ندارد.

دکتر مهرور خاطرنشان کرد: از تمام مردم ایران درخواست می‌شود ابتدا برای ثبت اطلاعات HLA خود به بانک سلول‌های بنیادی مراجعه کنند و به خاطر داشته باشند هر چه برای اهدا دیر مراجعه کنند به همان مقدار یک بیمار به شدت از درد بیماری رنج می‌برد و این در حالی است که درمان این بیمار در خون همه افراد جاری است.

سلول بنیادی چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟

اهدای سلول‌های بنیادی از طریق فردی که از لحاظ ژنتیکی و نه گروه خونی با بیمار مشابه باشد صورت می‌پذیرد. به طور کلی سلول بنیادی مادر تمام سلول‌ها است و توانایی تبدیل به تمام سلول‌های بدن را دارد. این سلول‌ها واجد توانایی خودنوسازی و تمایز به انواع سلول‌ها از جمله سلول‌های خونی، قلبی، عصبی و غضروفی است.

سلول‌های بنیادی همچنین در بازسازی و ترمیم بافت‌های مختلف بدن بدنبال آسیب و جراحت موثر بوده و می‌توانند به درون بافت‌های آسیب دیده‌ای که بخش عمده سلول‌های آنها از بین رفته است، پیوند زده شوند و جایگزین سلول‌های آسیب دیده شده و به ترمیم و رفع نقص در آن بافت بپردازند.

امروزه ثابت شده است که سلول‌های بنیادی قادر به درمان محدوده وسیعی از بیماری‌های مزمن و حاد از جمله سرطان است و تحقیقات زیادی در زمینه استفاده از سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌هایی چون پارکینسون، بیماری‌های قلبی، کبدی، دیابت، دیستروفی عضلانی، آسیب‌های نخاعی و سکته در حال انجام است.

نوشدارویی به اسم سلول بنیادی

در میان 30 درصد از بیماران مبتلا به سرطان فردی از خانواده بیمار وجود دارد که از لحاظ ژنتیکی شباهت‌های لازم را داشته باشد اما 70 درصد دیگر بیماران، در خانواده و فامیل فردی با ژنتیک مشابه را پیدا نکرده و می‌بایست از افراد غیرخویشاوند، ژنتیک مشابه را پیدا کنند و در صورت پیدا نکردن گزینه‌ای با چنین ویژگی‌هایی، جان خود را از دست می‌دهند. همچنین تعداد افرادی که از لحاظ ژنتیکی در جامعه انسانی با هم مشابه باشند به علت شرط سازگاری ژنتیکی برای پیوند، بسیار پایین است. بنابراین ضروری است که همه مردم برای یاری رساندن به این بیماران وارد عمل شوند. افراد باید تنها نیم ساعت وقت بگذارند و با انجام یک آزمایش ساده خون، عضوی از بانک سلول بنیادی شوند.

نحوه اهدای سلول‌های بنیادی

این کار از طریق خون انجام می‌شود به این شکل که در ابتدا از فرد داوطلب یک نمونه خون گرفته شده و آزمایش تعیین HLA انجام می‌شود. سپس نتیجه آزمایش فرد داوطلب در بانک ذخیره شده و برای بررسی سازگاری با HLA بیماران نیازمند، مورد جست‌و‌جو قرار می‌گیرد و در صورتی که بین فرد داوطلب و فرد بیمار نیازمند پیوند، سازگاری وجود داشت از فرد داوطلب جهت اهدای سلول‌های بنیادی خون ساز برای مراجعه مجدد به بیمارستان دعوت صورت می‌‌گیرد.

زمانی که فرد اهدا کننده به بیمارستان مراجعه کرد ابتدا آزمایشی برای تایید سلامت توسط پزشک انجام می‌شود و سپس برای 5 روز متوالی تزریق داروی G-CSF (نئوپوژن) که باعث افزایش تعداد سلول‌ها و تسهیل در امر جمع آوری سلول‌های بنیادی می‌شود را به صورت زیر پوستی انجام می‌شود و در روز پنجم طی 3 تا 4 ساعت سوزنی در هر یک از دست‌های شما قرار داده می شود و خون از یک دست وارد دستگاه شده و پس از جداسازی سلول‌های بنیادی در شرایط استریل به دست دیگر برگردانده می‌شود.

در حال حاضر تعداد جمعیت ثبت نام شده در بانک سلول‌های بنیادی بسیار پایین است. شایان ذکر است زمان برای این بیماران که عموما کودک هستند، بسیار حائز اهمیت است و تاخیر در ثبت‌نام توسط داوطلبان، در بانک اهدا سلول بنیادی، باعث از دنیا رفتن بیماران می‌شود.

اگر سرطان به موقع تشخیص داده شود قابل درمان است

دکتر اردشیر قوام‌زاده، رئیس مرکز تحقیقات هماتولوژی، انکولوژی و پیوند سلول‌های بنیادی بیمارستان شریعتی در این خصوص می‌گوید: اگر سرطان به موقع تشخیص داده شود قابل درمان است اما با پیشرفت‌های صورت گرفته می‌توان گفت امروزه در برخی موارد سرطان‌‌های پیشرفته نیز قابل درمان هستند.

وی در خصوص پیشرفت‌های صورت گرفته در خصوص پیوند سلول‌های بنیادی، گفت: با به کارگیری روش‌های جدید تا 50 درصد هم اگر سلول‌ها با هم جور شوند عمل پیوند را انجام می‌دهیم.