دانشگاه آزاد اسلامی؛ حامی اقتصاد مقاومتی با ایده‌های نو

این دانشگاه به عنوان یک مرکز علمی معتبر و عظیم در کشور و منطقه ماموریت دارد به ارتقای سطح رفاه و رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه و نیز تولید و انتشار علم کمک کند. علاوه بر این، این دانشگاه، تلاش در راستای پر کردن شکاف رو به گسترش بین فناوری‌های جدید و نسل جدید را از وظایف خود می‌داند.

از این رو، افق چشم‌انداز دانشگاه آزاد اسلامی برای سال 1404 چنان طراحی شده که علاوه بر کارآفرینی و تاثیر در رشد و توسعه اقتصاد کشور، این دانشگاه به مراکز پژوهش پیشرفته بر اساس استانداردهای بین‌المللی مجهز بوده و پاسخگوی انتظارات جدید جامعه باشد. بر این اساس در کنار همه اهداف و جهت‌گیری‌های دانشگاه آزاد اسلامی، تعامل و همکاری‌های علمی و پژوهشی داخلی و بین‌المللی و ایجاد و تقویت پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد و مراکز تحقیقاتی به عنوان شاخص‌های اصلی دیده و دنبال شده است.

در راستای این اهداف، فعالیت‌های اقتصادی و ارزش‌آفرینی دانشگاه آزاد اسلامی، پیرو منویات مقام معظم رهبری و توسعه اقتصاد مقاومتی در دو شاخه سرمایه‌گذاری دانش‌بنیان و شرکت‌های دانش‌بنیان خلاصه می‌شود.

فعالیت‌های سرمایه‌گذاری لزوماً دانش پایه نبوده و از حوزه‌های مختلف اقتصاد شامل فعالیت‌های صنعتی و معدنی، ساختمان، بازرگانی، تولیدی انواع خدمات، مشاوره، آموزشی، پژوهشی، فناوری، مالی، پولی و بانکی و فعالیت‌های مرتبط با بازار سهام و سرمایه در داخل و خارج از کشور است که در چارچوب آئین‌نامه شورای اقتصاد و سرمایه‌گذاری این دانشگاه مصوب 92/12/27 هیات امنا قابل انجام است.

اما فعالیت‌های اقتصادی دانش‌بنیان دانشگاه آزاد اسلامی در قالب طرح‌های پژوهشی و شرکت‌های دانش‌بنیان (انشعابی) از سوی دو دفتر طرح و برنامه و توسعه فناوری و ارتباط با صنعت انجام می‌گیرد. دفتر توسعه فناوری و ارتباط با صنعت در واحدهای دانشگاه آزاد، نهادی است که در راستای حفظ و حمایت از دارایی‌های فکری و فن‌آوری‌های ایجاد شده و یا توسعه یافته در دانشگاه و ایجاد زمینه انتقال آن به خارج از دانشگاه فعالیت می‌کند تا به این ترتیب دانشجو، محقق، دانشگاه و جامعه از منافع حاصل از این تعامل بهره‌مند شوند.

تجاری‌سازی پژوهش‌ها و کارآفرینی به عنوان یکی از حوزه‌های فعالیت دفتر توسعه فناوری و ارتباط با صنعت دانشگاه به سه روش طرح‌های برون دانشگاهی، شرکت‌های انشعابی از دانشگاه (spin off) و کانون شکوفایی خلاقیت امکان‌پذیر است.

1- طرح‌های برون دانشگاهی

طرح‌های برون دانشگاهی، طرح‌هایی تحقیقاتی هستند که از سوی وزارت‌خانه‌ها و سایر دستگاه‌های اجرایی دولتی رسماً تعهد پرداخت حداقل 40درصد هزینه‌های پژوهشی آنها داده شده و 60درصد مابقی بر اساس بندهای الف، ب و ج ماده 102 قانون برنامه سوم توسعه کشور، به وسیله سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تامین شده باشد. بنابراین اعتبار مالی این طرح‌ها به طور کامل از طریق منابع بیرون دانشگاه تامین شده و اجرای طرح در دانشگاه از سوی اعضای هیات علمی صورت می‌گیرد.

دفتر ارتباط با صنعت دانشگاه به عنوان واسطه بین صنعت و دانشگاه، این طرح‌ها را از صنعت گرفته و به اعضای هیات علمی پیشنهاد می‌دهد یا بالعکس از طرف اعضای هیات علمی به وزارت‌خانه‌ها و صنایع پیشنهاد می‌کند. از آنجا که در صورت عدم انجام تعهدات مالی از سوی کارفرمایان در هر زمان و تایید سازمان مدیریت و برنامه ریزی امکان پذیر است، سپردن پروژه‌های تحقیقاتی سازمان‌های دولتی و وزارت‌خانه‌ها به دانشگاه یک امنیت تحقیق هم برای کارفرما و هم برای محققان دانشگاهی فراهم کرده است.

بازدید رئیس دانشگاه آزاد اسلامی از مرکز رشد واحد اصفهان(خوراسگان)

2-شرکت‌های انشعابی از دانشگاه (spin off)

امروزه در کشور ما، تب این شرکت‌ها با اطلاق عنوان شرکت‌های دانش‌بنیان بالا گرفته است. بر اساس مصوبه دفتر برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری فن‌آوری کشور در مهر 1388، با توجه به سرعت تغییر و تحولات فناوری از یک سو و ضرورت بهره‌گیری از نیروهای متخصص، ایجاد اشتغال و استفاده از دانش توسعه یافته در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی از سوی دیگر، ضرورت ایجاد موسسات دانش‌بنیان بیشتر آشکار می‌شود تا این موسسات هم در حد توان خود نقش فعال‌تری در توسعه فنی و اقتصادی کشور داشته باشند.

شرکت انشعابی از دانشگاه، شرکتی است که با هدف تجاری‌سازی و بکارگیری دستاوردهای تحقیق و توسعه و ارائه محصولات و خدمات جدید جامعه که بر پایه قابلیت‌های اعضای هیات علمی، کارکنان، دانشجویان، فارغ‌التحصیلان و یا واحدهای فناور مستقر در دانشگاه شکل گرفته و تاسیس می‌شوند.

هدف از تاسیس این شرکت‌ها، تسهیل استفاده از تخصص و توانمندی‌های علمی و فنی پرسنل دانشگاه، تقویت روحیه همکاری بین دانشجویان و استادان و امکان بهره‌برداری مناسب و بهینه از امکانات دانشگاه در امور تحقیقاتی و توسعه فناوری کشور است. در کنار این، تجاری‌سازی پژوهش‌ها و افزایش درآمدهای اختصاصی دانشگاه از محل انجام تحقیقات و توسعه فناوری از دیگر اهداف تشکیل شرکت‌های انشعابی در دانشگاه‌ها است.

حیطه فعالیت شرکت‌های انشعابی، شامل همه مواردی است که در جریان انتقال فناوری از دانشگاه یا مرکز تحقیقاتی به صنعت و جامعه دخیل هستند.

دو نوع شرکت انشعابی در دانشگاه آزاد اسلامی قابل تاسیس است.

1-شرکت هایی که از دانشگاه منشعب می‌شوند و دانشگاه در آن سهم دارد.

2-شرکت‌های انشعابی که مورد حمایت دانشگاه قرار می‌گیرند و دانشگاه در آن سهم ندارد.

1-شرکت‌هایی که از دانشگاه منشعب می‌شوند:

پیرو دستورالعمل متنوع سازی منابع درآمدی دانشگاه آزاد اسلامی، موضوع بخشنامه 78/75946 مورخ 90/3/10 واحدهای دانشگاهی می‌توانند با توجه به توان آموزشی و پژوهشی خود با رویکرد درون مجموعه‌ای و برون مجموعه‌ای با رعایت صرفه و صلاح دانشگاه اقدام کنند و در فاز نخست به ایجاد منابع درآمدی و تولید ثروت برای واحدهای دانشگاهی خود بپردازند.

در این دستورالعمل 14 عرصه برشمرده شده است که ارائه خدمات مشاوره‌ای علمی، آموزشی و تحقیقاتی از طریق مراکز خدمات فن‌آوری و کارآفرینی، شناسایی و ایجاد بانک های اطلاعاتی صنایع، ایده‌های نوآورانه و سرمایه‌گذاری در زمینه انتقال تکنولوژی، برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی آزاد و خاص برای نهادها، بهره‌برداری از امکانات پژوهشی واحد برای موسسات آموزش عالی، ایجاد موسسات مشترک پژوهشی و یا تحقیق و توسعه، فروش محصولات کارگاهی، صنعتی و... از زمره آنهاست.

انجام فعالیت‌های دانش‌بنیان مرتبط با موضوعات این بخش‌نامه در قالب شرکت‌های دانشگاهی، از سوی دانشگاه به اعضای هیات علمی، کارکنان، فارغ‌التحصیلان و... و یا برعکس پیشنهاد می‌شود. پس از طرح پیشنهاد، تصویب و طی مراحل قانونی، تامین تمام یا بخشی از سرمایه مورد نیاز این شرکت‌ها از سوی واحدهای دانشگاهی امکان‌پذیر است. دانشگاه با در اختیار گرفتن بخشی از سهام شرکت، اقدام به تاسیس آن به همراه حداقل یک نفر اعضای هیات علمی، یک یا چند تن از کارشناسان یا کارکنان فنی و اجرایی دانشگاه، دانشجویان تحصیلات تکمیلی شاغل به تحصیل یا فارغ‌التحصیلان دانشگاه می‌کند.

اغلب این شرکت‌ها در قالب شرکت‌های تعاونی، سهامی خاص یا با مسئولیت محدود شکل می‌گیرند و تامین مالی آنها، علاوه بر دانشگاه، از سوی مراجعی که از فعالیت‌های اقتصادی دانشگاه حمایت می‌کنند نظیر خیران، بانک ملی، بانک پاسارگاد، صندوق کارآفرینی امید و ... امکان‌پذیر است که تسهیلاتی با بهره کم در اختیار این شرکت‌ها قرار می‌دهند.

2-شرکت‌های انشعابی که مورد حمایت دانشگاه قرار می‌گیرند:

مطالعات نشان می‌دهند که شرکت‌های کوچک و متوسط فناوری در رونق اقتصادی، توسعه فناوری و ایجاد اشتغال مولد نقش اساسی دارند. اما عدم آشنایی با مهارت‌های کسب و کار، ناآگاهی از شرایط بازار و فقدان تجربیات فنی- تخصصی و مدیریتی سبب می‌شود که بسیاری از این شرکت‌های نوپا در سال‌های ابتدایی تاسیس دچار شکست شوند. به طوری که بسیاری از متخصصان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی ترجیح می‌دهند با توجه به خطرپذیری بالا، هزینه‌های قابل توجه و امکانات مورد نیاز، از راه‌اندازی واحدهای فناور و کارآفرین صرف‌نظر کرده و به مشاغل دولتی و... روی بیاورند.

طی مطالعات انجام شده در کشور و الگوبرداری از کشورهای صنعتی و اقتصادهای برتر دنیا، از اوایل دهه هفتاد شمسی، اقداماتی به منظور حمایت از شرکت‌های نوپایی که با ایده‌های نو در زمینه فناوری شکل می‌گیرند، طراحی و اجرا شده است. تاسیس پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد شتاب دهنده و ... همگی در راستای ایجاد حمایت‌های لازم از شرکت‌هایی صورت گرفته که تصمیم دارند، فناوری‌های جدیدی را وارد بدنه جامعه کنند و به تبع آن برای خود و سرزمین شان تولید ثروت و بالندگی کنند.

افتتاح مرکز رشد واحد پرند

نظر به اینکه دانشگاه آزاد اسلامی، انتقال تکنولوژی از دانشگاه به صنعت و جامعه را جزء ماموریت‌های خویش می‌داند، خیلی سریع خود را در این مسیر مهم برنامه‌های کشور قرار داده و در رشد و تقویت آن می‌کوشد. به‌ویژه غیردولتی بودن این دانشگاه یکی از مزیت‌های مهم آن محسوب می‌شود که این دانشگاه درک بهتری از شرکت‌های نوپا داشته و به دنبال روش‌های پایداری برای توسعه و پیشرفت شرکت‌های دانش‌بنیان است.

تاسیس مراکز رشد در واحدهای دانشگاه آزاد و در قدم بعدی تاسیس پارک علم و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی، یکی از مهمترین اقدامات دانشگاه آزاد اسلامی در این زمینه است تا این دانشگاه نیز بتواند علاوه بر حمایت از ایده‌های نو، حامی اقتصاد مقاومتی بوده و علاوه بر آن بر رشد و بقای خویش بیفزاید.

به منظور تجاری‌سازی یافته‌های پژوهشی و ایده‌های نو صنعتی، صاحبان ایده‌های نو در قالب واحدها یا شرکت‌های فناور در مراکز رشد پذیرش می‌شوند. این واحد/ شرکت‌ها می‌توانند از سوی یک یا چندین تن از اعضای هیات علمی دانشگاه، یک یا چندین تن از کارشناسان یا کارکنان فنی – اجرایی دانشگاه، دانشجویان شاغل به تحصیل یا فارغ‌التحصیلان دانشگاه تاسیس شوند. هم‌چنین پژوهشگران خارج از دانشگاه که در پژوهش منتج به تاسیس شرکت نقش داشته‌اند، به شرط آنکه سهام آنها در هیات مدیره کمتر از مجموع سهام وابستگان دانشگاه آزاد باشد، می‌توانند به عنوان عضو هیات مدیره این شرکت‌ها شریک شوند.

الگوی توسعه یک ایده از رویا تا تولید ثروت در مراکز رشد، در دو مرحله پیش رشد (رشد مقدماتی) و رشد دیده شده است. به این ترتیب واحدهای فناور در قالب تیم کاری پس از پذیرش در مرکز رشد، طی یک دوره شش الی نه ماهه، نمونه محصولی از ایده‌محوری خود ارائه می‌کنند، پس از کسب مجوزهای لازم وارد مرحله رشد می‌شوند که دوره‌ای سه تا پنج ساله است و از مرحله تاسیس شرکت تا رسیدن به شرایط پایدار را شامل می‌شود.

در دوران حضور یک شرکت در مرکز رشد حمایت‌هایی شامل خدمات آموزشی، خدمات علمی و پژوهشی، تجهیزات و امکانات تخصصی، خدمات رفاهی و خدمات جانبی و حمایت‌های مالی در حد توان مرکز رشد در اختیار واحد/ شرکت‌های مستقر قرار می‌گیرد تا ایده‌های نو پرورده و به ثروت تبدیل شوند در تمام طول مسیر، مرکز رشد در کنار واحدهای فناور قرار دارد و علاوه بر حمایت از آنها بر پیشرفت کار نظارت می‌کند.

از دیدگاه دولتی، شرکت‌های دانش‌بنیان مورد حمایت و نگاه ویژه دولت قرار دارند و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به عنوان عالی‌ترین مقام حقوقی دولتی، خدمات بسیار خاص و مهمی از جمله معافیت محصول محوری از مالیات به مدت پانزده سال، معافیت گمرک جمهوری اسلامی ایران به مدت ده سال، اعطای تسهیلات ویژه شرکت‌های دانش‌بنیان از طریق صندوق‌های نوآوری و شکوفایی و... را برای این شرکت‌ها در نظر گرفته است. علاوه بر اینها، شرکت‌های دانشگاهی که بتوانند در قالب تعاونی فعالیت کنند، از خدمات ویژه وزارت تعاون بهره‌مند می‌شوند و حمایت‌های مخصوص تعاونی‌ها را با خود دارند.

اکنون بیش از 70 مرکز رشد در دانشگاه آزاد مشغول به کار هستند که در آنها 477 واحد فناور، هسته و شرکت استقرار دارند. بسیاری از استان‌ها در مراحل ثبت شرکت‌های دانش‌بنیان هستند و روز به روز تعداد این شرکت‌ها در دانشگاه رو به افزایش است، همچنین 477 واحد و شرکت‌ فناور در حال رشد هستند تا به شرکت دانش‌بنیان تبدیل شوند.

* مدیر مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد پرند