عادت‌شکنی، بزرگ‌ترین عامل تعالی و تکامل انسان

حجت‌الاسلام حسین ابراهیمیان معاون فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی مازندران به خبرنگار خبرگزاری آنا در ساری می‌گوید: غذای جان انسان سه چیز است، اول توبه، انابه و استغفار از گناهان و معاصی که انجام می‌دهیم، دوم ذکر و یاد خداوند و سوم شنیدن مواعظ و نصایح.

خبرنگار آنا در ساری با معاون فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی مازندران در مورد آثار معنوی روزه به گفتگو نشسته که مشروح کامل آن را در نوشتار زیر می‌خوانید.

آنا: روزه آثار معنوی فراوانی دارد یکی از این آثار تقویت اراده و انس با معبود است. چه کار کنیم راحت‌تر به این آثار برسیم؟

ابراهیمیان: در پاسخ به این سؤال باید عرض کنم که اساساً خداوند ما انسان‌ها را موجودات دونیمه‌ای آفرید، نیمی از وجود ما جسم ما و نیم دیگر وجود ما و جان ماست. همانطور که جسم ما غذا می‌خواهد و اگر غذای جسم به او نرسد، جسم می‌میرد و تباه می‌شود، آن نیمه دوم ما که جان ماست هم غذا می‌خواهد. غذای جان را هم باید تأمین کنید، اگر جان غذا به او نرسد می‌میرد، تباه می‌شود و از بین خواهد رفت.

اسلام می‌گوید غذای جان انسان سه چیز است: اول توبه، انابه و استغفار از گناهان و معاصی که انجام می‌دهیم، دوم ذکر و یاد خدا و سوم شنیدن مواعظ و نصایح. این سه غذا وقتی به جان تزریق بشود جان زنده می‌ماند. خداوند ماه مبارک رمضان را قرار داد برای اینکه ما غذای جان‌مان را تأمین کنیم، یعنی این سه وعده غذا را به جان‌مان برسانیم.

نکته دوم اینکه عرفای ما معلمان اخلاق ما، انسان‌های اهل سیر و سلوک، چند تا تعبیر زیبا راجع به ماه مبارک رمضان دارند که تأمین‌کننده تغذیه همین نیمه‌جان وجود ماست. یکی از تعابیرشان این است که می‌گویند ماه مبارک رمضان به‌ویژه لیالی قدر که در پیش داریم، شب‌های آشتی‌کنان بنده با پروردگار خویش است. این عبد فراری در ماه رمضان فرصت را پیدا می‌کند که بیاید، با خدا آشتی کند، پس نخستین تعبیر و نخستین فلسفه وجودی ماه مبارک رمضان اینکه این ماه، ماه آشتی‌کنان است. بنده فراری می‌خواهد بیاید و در دامن مولای خودش قرار بگیرد.

یعنی در ماه رمضان بنده خدا راحت‌تر می‌تواند با خدای خودش ارتباط برقرار کند. زمینه و شرایط بسیار فراهم‌تری در ماه رمضان وجود دارد، برای اینکه این بنده و مولایی که فاصله بین‌شان افتاد، این  فاصله را از بین ببرد و به‌راحتی با خداوند آشتی کند و ارتباط برقرار شود. یکی اینکه سفره ضیافت الهی پهن است، دیگر اینکه این همه ادعیه در ماه مبارک رمضان که وارد شده، اینها همه برای آشتی است. شب‌های رمضان به ما گفتند بعد از نماز، دعای افتتاح بخوانید، دعای ابوحمزه ثمالی را بخوانید، شب‌های قدر گفتند دعای جوشن کبیر را بخوانید، اینها همه حلقه وصل است که این بنده فراری را با مولای خودش آشتی بدهد.

تعبیر دیگر عرفا، این است که می‌گویند ماه رمضان ماه عادت شکستن است. شما در غیر ماه رمضان عادت‌های فراوانی داشتید. ماه رمضان اجباراً باید این عادت‌ها را بشکنید. به‌طور مثال در غیر ماه رمضان عادت داشتید روزانه سه وعده سر سفره بنشینید، غذا بخورید، ماه رمضان باید این عادت شکسته بشود. ماه رمضان اصلاً عادت نداشتید سحرخیزی داشته باشید. در ماه رمضان عادت می‌کنید که سحرها بیدار باشید، در غیر ماه رمضان اصلاً  درصدد این نبودید که با قرآن، با دعا و ادعیه انس و الفت داشته باشید. ماه رمضان این فرصت را فراهم می‌کند که شما این انس را برقرار کنید و علما و بزرگان ما می‌گویند بزرگ‌ترین عامل تعالی و تکامل انسان همین عادت‌شکنی است. همین شکستن عادت‌هاست و ماه رمضان این فرصت را فراهم می‌کند که این عادت‌های ما شکسته شود و ما بتوانیم به چیزهای خوب عادت کنیم، به‌طور مثال به همین سحرخیزی، صله رحم‌ کردن،  صدقه‌دادن، با قرآن و ادعیه انس و الفت بیشتری برقرارکردن.

تعبیر سوم اینکه خدا در ماه رمضان یک شب‌هایی را قرار داد به نام لیالی قدر که به قول قرآن می‌شود ره صد ساله را یکشبه طی کرد. «لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ» چون از هزار ماه برتر و بالاتر است؛ بنابراین این بنده‌ای که می‌خواست یک راهی را صدساله بپیماید، خدا در ماه مبارک رمضان این  برکت را به او داده که بتواند یک‌شبه ره صد ساله را طی کند. اگر سال‌های سال، ده ها سال در مسیر انحراف به سر می‌برد، همین یک شب می‌تواند  همه آنها را جبران کند؛ لذا گفتند ماه رمضان ماه جبران است. جبران همه کم و کسری‌هایی که در غیر ماه رمضان آنها را داشته است.

به‌علاوه اینکه شب‌های ماه رمضان یک صاحبی دارد، صاحب اصلی شب‌های ماه رمضان به‌ویژه لیالی قدر که شب‌های سرنوشت ماست و سرنوشت یک‌ساله ما رقم می‌خورد، وجود مبارک امام حی و حاضر و زنده‌ای است که در میان ماست، در جمع ما دارد زندگی می‌کند، حاضر و ناظر بر اعمال ماست، اعمال ما همه هفته به محضر ایشان عرضه می‌شود و ایشان با دیدن اعمال خوب ما خوشحال و خشنود می‌شود، با دیدن اعمال بد ما در حق ما استغفار و طلب مغفرت می‌کند. این شب‌ها زمان برقراری ارتباط با صاحب اصلی حضرت اباصالح‌المهدی است؛ بنابراین به ما گفتند که این شب‌ها می‌توانید روح‌تان را  با روح قدس، این حجت خدا، این انسان کامل پیوند بزنید و این مهم‌ترین عامل تعالی و تکامل انسان است.

جناب پروفسور کارل یونگ کتابی دارد به نام انسان در جستجوی معنا، در این کتاب می‌گوید بزرگ‌ترین عامل برطرف‌کننده موانع تعالی و تکامل انسان و ایجاد یک تکامل زودرس و راه میانبر پیوندزدن روح خود با روح قدسی، یک انسان کامل است و شب‌های قدر و شب‌های ماه مبارک رمضان برای همین قرار داده شده است که ما بتوانیم این روح کوچک‌مان را  با روح بزرگ یک انسان کامل یک ولی‌الله اعظم یک حجتی از حجج الهی پیوند بزنیم و این می‌تواند ما را به سرمنزل سعادت و خوشبختی نزدیک‌تر کند.

آنا: معنویت نیاز اساسی انسان است، همانگونه که غذا برای ادامه زندگی ضروری است. از نظر قرآن انسان مستعد، چه ویژگی‌هایی برای رسیدن به تعالی می‌تواند داشته باشد؟

ابراهیمیان:  قرآن کریم می‌فرماید که خداوند انسان را به‌عنوان یک موجود برتر آفرینش آفرید و یک مؤلفه‌ها و ویژگی‌هایی را به انسان داده که سایر موجودات عالم از این مؤلفه‌ها و ویژگی‌ها محروم و بی‌بهره‌اند. نخستین ویژگی ما آدم‌ها این است که ما اشرف مخلوقات آفریده شده‌ایم.  ما گل سرسبد این هستی آفریده شده‌ایم. ما عصاره نظام خلقت و فلسفه جهان آفرینش آفریده شده‌ایم. ما تنها موجودی هستیم که در این عالم قائم‌مقام و جانشین و خلیفه خدا بر روی کره زمین هستیم. تنها موجودی هستیم که قرآن در مورد ما می فرماید «خَلَقَ لَكُم مَّا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا»، ای انسان تمام این عالم وجود را با همه وسعت و عظمت و گستردگی‌اش از کوه‌ها و دریاها و صحراها گرفته تا کرات و سیارات و کهکشان‌ها همه و همه را به یمن وجود تو آفریدم.

اگر تو باشی عالم معنی دارد، اگر تو نباشی می‌شود پوچ و بی‌معنی و خداوند چون حکیم است و حکیم کار پوچ و بی‌معنی انجام نمی‌دهد؛ لذا عالم بدون انسان را یک لحظه تحمل نمی‌کند. بلافاصله آن را فرومی‌پاشد؛ لذا از دیدگاه فرهنگ قرآن اگر از قرآن کریم بپرسیم، چه وقتی خداوند این عالم را ویران می‌کند و فرومی‌پاشد؟ قرآن می‌فرماید آن زمانی که این اشرف مخلوقات از این عالم رخت بربندد، وقتی انسان در این عالم حضور نداشته باشد، عالم می‌شود پوچ و بی‌معنا می‌شود و خداوند چون کار پوچ و بی‌معنی انجام نمی‌دهد، عالم بدون انسان را یک لحظه تحمل  نمی‌کند و بلافاصله آن را فرومی‌پاشد. عالم با انسان معنی دارد، بدون انسان پوچ و بی‌معنی است؛ لذا آفرینش ما انسان‌ها فلسفه عالم است.

ببینید انسان از چنین موقعیت و شرایطی برخوردار است که هم اشرف مخلوقات است و هم ویژگی و مؤلفه دوم اینکه تنها موجود این عالم است که بین دو بی‌نهایت قرار دارد. یعنی آزاد، مختار و انتخابگر است، بین دو بی‌نهایت.  هم می‌تواند تا بی نهایت صعود و تعالی پیدا کند و از فرشتگان هم برتر و بالاتر بشود، هم می‌تواند تا بی‌نهایت سقوط و تنزل پیدا کند و از هر پدیده‌ای پست‌تر شود، یعنی خدایی که چهار دسته پدیده در این عالم آفرید که دسته اول پدیده‌ها جمادات هستند، مانند سنگ و کلوخ، دسته دوم نباتات هستند، مانند علف و گیاه، دسته سوم حیوانات هستند، مانند اسب و الاغ و دسته چهارم ما انسان‌ها هستیم.

خداوند می‌فرماید من توی انسان را اشرف این پدیده‌ها آفریدم؛ اما راه برای تو باز است، تو می‌توانی یک درجه تنزل کنی، از انسانیت سقوط کنی بشوی حیوان، أُولَٰئِكَ كَالْأَنْعَامِ، یک درجه از حیوانیت هم سقوط کنی. بشوی بَلْ هُمْ أَضَلُّ، یک درجه هم از نباتیت هم سقوط کنی، بشوی جماد، فَهِيَ كَالْحِجَارَةِ، از جمادیت هم باز یک درجه می‌توانی سقوط کنی، أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً. پس ما انسان‌ها بین دو بی‌نهایت هستیم، هم می‌توانیم تا بی‌نهایت تعالی و تکامل پیدا کنیم، هم می‌توانیم تا بی‌نهایت سقوط و تنزل کنیم. راه برای این انسان باز است و اینهاست مؤلفه‌ها و ویژگی‌های وجودی ما انسان‌ها که امیدواریم ان‌شاء‌الله به برکت  این ماه بافضیلت، بتوانیم خود را تعالی بخشیم، روح مان را با روح قدسی انسان کامل این عصر و زمان پیوند بزنیم و ان‌شاءالله از برکات و فیوض این ماه به‌ویژه از برکات شب‌های قدر این ماه ان‌شاءالله حداکثر بهره را برده باشیم.

انتهای پیام/4103/4062/