رخوت صنعت بیمه در حوادث آب و هوایی و نقش بورس

گروه اقتصادی خبرگزاری آنا، اقلیم آب و هوایی کشور ایران با برخورداری از دوره‌های منحصربه‌فرد خشک‌سالی و ترسالی همواره آبستن حوادث طبیعی مختلفی همچون سرریز شدن موج‌های خروشان رودخانه‌ها و تبدیل‌شدن به سیلاب‌های خانمان‌برانداز بوده است.

قدر مسلم هزینه‌های اقتصادی و حتی اجتماعی ناشی از خسارت‌های بعضاً فاجعه‌آمیز این حوادث طبیعی در کنار مدیریت ریسک این رویدادها نقش بیمه‌ها برای جبران غرامت حاصل از چنین حوادثی را پررنگ‌تر می‌کند.

بی‌تردید موضوع انتقال ریسک ناشی از حوادث طبیعی و خسارت‌های ناشی از آن در بین سازمان‌های دولتی همواره یکی از دغدغه‌های حکمرانی در کشورها بوده است.

در این زمینه اگرچه ابزارهای مختلفی در قالب تفاهم‌نامه میان کشورها برای چنین روزهایی به امضا می‌رسد اما هنوز چرخه توزیع ریسک ناشی از حوادث طبیعی همچون سیل در صنعت مالی ایران به نسبت شاخص‌های جهانی قابل‌اتکا و شناخته‌شده نیست.

به‌طورمعمول بیمه‌های اتکایی خارجی در زمان وقوع خسارت‌های بزرگ ناشی از حوادث طبیعی عهده‌دار پوشش‌های بیمه‌ای جبران غرامت هستند اما در ایران به دلیل حجم پایین انتقال ریسک خسارت‌های مالی و حتی جانی نسبت به حد جذب سود ناشی از این بیمه‌ها و از همه مهم‌تر عقب‌نشینی بیمه‌های اتکایی خارجی به دلیل تحریم‌ها، روش‌های جایگزین برای تأمین مالی غرامت‌ها و خسارت‌های پس از سیل همچنان ناشناخته و غیرعملیاتی است.

اوراق بهادار ریسک به‌عنوان ابزاری مناسب برای انتقال ریسک و راه‌حلی در نبود بیمه‌های اتکایی خارجی یکی از بهترین روش‌ها در جبران خسارت‌های ناشی از حوادث و بلایای طبیعی خواهد بود.

این اوراق به‌عنوان ابزار تأمین مالی فرایندی را ایجاد می‌کنند که در آن شبه‌ریسک‌ها از طریق اوراق بهادار از سوی سرمایه‌گذاران خریداری می‌شود. به عبارتی بهتر از طریق اوراق بهادارسازی ریسک‌های غیرنقدینه شرکت بیمه‌ای، امکان دارایی‌های نقدینه و وثیقه کردن جریان درآمدی ناشی از فروش این اوراق بهادار برای شرکت مذکور فراهم می‌شود.

وقتی اوراق بهادار مرتبط با بیمه توسط یک شرکت بیمه یا شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری خریداری می‌شود ریسک اصلی این اوراق که ریسکی با بیشترین احتمال وقوع خطر به شمار می‌رود به‌عنوان سود یا سرمایه اصلی آن به شمار می‌رود که پرداخت آن به وقوع یا شدت حوادث و رخدادهای بیمه‌ای بستگی دارد.

به‌طورکلی بازار اوراق بهادار مرتبط با بیمه شامل اوراق حادثه، اوراق شرایط جوی، اوراق جمع‌آوری‌شده قابل معامله عمر و اوراق بهادار قابل‌فروش با قیمت مورد انتظار است.

طبق ساختار اوراق بلایای طبیعی، وجوه دریافتی از سرمایه‌گذاران توسط یک‌ نهاد واسط در سرمایه‌گذاری‌های باکیفیت بالا که می‌تواند سرمایه‌گذاری در زیرسازی سیل‌بندها، توسعه سد، لایروبی مسیل رودخانه‌ها و سدها، ساخت و بازسازی حفاظ‌های ایمنی رودخانه‌ها و غیره باشد متمرکز می‌شود و با سازوکارهایی مانند قرارداد سوآپ، بازدهی کل سرمایه‌گذاری تضمین می‌شود.

ریسک اعتباری این اوراق بسیار پایین بوده اما ممکن است این اوراق با ریسک اعتباری بانی آن ارتباط پیدا کند؛ زیرا ممکن است بانی بـه دلایل مختلف ازجمله بازخرید پیش از موعد قراردادهای بیمه نتواند پرداخت‌های لازم را به‌موعد انجام دهد.

از طرف دیگر این اوراق در دنیا غالباً با نرخ شناور بر اساس نرخ «لایبور» و یا هر نرخ مبنای دیگری منتشر می‌شوند که به‌طور طبیعی ریسک نرخ بهره نیز نخواهد داشت. به‌این‌ترتیب سرمایه‌گذاران می‌توانند پرتفوی خود را با خرید انواع مختلف اوراق بلایای طبیعی همچون توفان‌های اروپا، گردبادهای آمریکا و زلزله‌های ژاپن و ازجمله سیل‌های تخریب‌کننده متنوع کنند.

از دیگر ویژگی‌های این اوراق اینکه، نرخ بهره این اوراق معمولاً در مقایسه با بازار بیمه اتکایی تعیین می‌شود و همه سرمایه‌گذاران اوراق بلایای طبیعی را سرمایه‌گذاران حقوقی تشکیل می‌دهند که شامل صندوق‌های سرمایه‌گذاری اوراق بلایای طبیعی، صندوق‌های پوشش ریسک، مشاوران سرمایه‌گذاری، بیمه‌گران عمر، بیمه‌گران اتکایی، صندوق‌های بازنشستگی و غیره هستند. سرمایه‌گذاران حقیقی نیز از طریق خرید واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها وارد سرمایه‌گذاری می‌شوند.

به‌ دور از واقعیت نیست که امروزه از حجم بازار اوراق بهادار مرتبط با بیمه (Insurance Linked Securities) در بهابازارهای بین‌المللی نمی‌توان چشم‌پوشی کرد به‌طوری‌که ارزش معاملات اوراق حوادث فاجعه‌آمیز در سال میلادی جاری هم‌اکنون به مرز 35 میلیارد دلار رسیده است.

از سال 2005 میلادی به بعد با توجه به زیان‌هایی که توفان‌های کاترینا، ویلما و ریتا (KRW) به وجود آوردند، بازار اوراق حوادث فاجعه‌آمیز و اوراق قرضه بلایای طبیعی شاهد رشد چشم‌گیری بودند.

قدر مسلم بازار سرمایه به‌عنوان تأمین‌کننده اصلی ظرفیت انتقال ریسک برای بیمه‌کنندگان و بیمه‌کنندگان اتکایی به شمار می‌آید و بازار ILS ظرفیت جدیدی را جهت پوشش ریسک‌های بزرگ در بازار سرمایه ایجاد کرده است.

در ایران اما در نبود این اوراق تنها به بیمه حوادث مانند زلزله، طوفان، سیل و غیره به‌عنوان جزئی از بیمه‌نامه آتش‌سوزی اکتفا می‌شود که نرخ بازدهی آن هیچ‌گاه برای سرمایه‌گذاری‌های بزرگ به نسبت بازدهی بازارهای موازی جذاب نبوده است.

تأمین مالی از طریق اوراق بهادارسازی ابزارهای بیمه‌ای از روش‌های نوین تأمین مالی در بورس‌های توسعه‌یافته به شمار می‌رود و درعین‌حال یکی از ابزارهای مهم مدیریت ریسک مالی از سوی شرکت‌های بیمه‌ای است.

اگرچه طی سال‌های اخیر اظهارنظرها و مطالعات مختلفی برای راه‌اندازی اوراق ریسک بیمه‌ای صورت گرفته اما تا به امروز هیچ اقدامی برای راه‌اندازی این ابزارها از طریق بازار سرمایه ایران صورت نگرفته است.

این در حالی است که ابعاد بازار سرمایه ایران با رشد فزاینده‌ای طی سال‌های اخیر روبرو شده و حجم نقدینگی سرگردان، در کنار تکاپوی سرمایه‌گذاران برای یافتن بازارهای با پشتوانه جدید دارایی‌ها، آماده استقبال از ابزارهای نوین مالی از جمله اوراق ریسک بیمه‌ای است.

اهمیت مدیریت تورم لجام‌گسیخته و رشد مداوم غول نقدینگی ایجاب می‌کند تا از بستر بازار سرمایه، ابزارهای جدیدی همچون اوراق ریسک بیمه‌ای منتشر و در دسترس سرمایه‌گذاران قرار گیرد.

اوراق بهادارسازی بیمه‌ای فرصتی برای ایجاد تنوع در سبد سرمایه‌گذاری است اما برای شرکت‌های بیمه‌ای و بیمه اتکایی روشی است که می‌توانند پرداخت خسارت‌های بزرگ را تضمین و حقوق سرمایه‌گذاران را در این حوزه تأمین کنند بر این اساس اوراق بهادار سازی را نمی‌توان رقیب بیمه‌های اتکایی و یا جایگزین آن‌ها به‌حساب آورد.

در بازار مالی ابزارهای مختلفی که می‌توانند ریسک را منتقل کنند تعریف می‌شود ازجمله بیمه اتکایی که از طریق آن مخاطرات به سایر شرکت‌های بیمه‌ای در صنعت بیمه انتقال داده می‌شود. همچنین انتقال ریسک به سایر بیمه‌گران و یا بازارهای سرمایه همچون نهاد واسط SPV و انتشار اوراق بهادار بلایای طبیعی و اوراق مشتقه قابل معامله این ریسک‌ها قابل‌انتقال به بازار سرمایه هستند.

در میان ابزارهای مختلف تأمین مالی از طریق اوراق بهادارسازی بیمه، اختیار فروش اوراق بلایای طبیعی به‌عنوان یکی از ابزارهای تأمین مالی مشروط در نظر گرفته می‌شود که طی آن اختیار فروش سهام طبق سازوکاری مشروط به وقوع یک رویداد یا حادثه خاص به سرمایه‌گذار داده می‌شود.

این ابزار مشابه اوراق قرضه توسط شرکت‌های بیمه‌ای در آمریکا منتشر می‌شوند و دارای ماهیت تعهدات هستند که در پایین‌ترین قسمت ساختار سرمایه شرکت‌های بیمه‌ای فعال قرار می‌گیرند.

پرداخت اصل و سود این اوراق در سررسید به‌مانند اوراق بدهی توسط کوپن پرداخت می‌شود و دارای سررسید محدود هستند.

با توجه به دستورالعمل‌های جدیدی مبتنی بر ریسک یا به‌اصطلاح کفایت سرمایه، انتشار این ابزارها می‌تواند انگیزه‌ای برای افزایش سرمایه حقوق صاحبان سهام باشد چراکه سرمایه افزایش‌یافته از طریق اسناد مازاد می‌تواند به‌عنوان سرمایه مازاد دسته‌بندی شود که ازنظر قانونی معادل حقوق صاحبان سهام است.

زیرا دارندگان اسناد مازاد به‌طور پیش‌فرض همانند دارندگان سهام یک شرکت سهامی عام در رابطه با ادعای خود نسبت به دارایی‌های شرکت در اولویت‌های بعدی هستند.

این اوراق برای سرمایه‌گذاران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک نیز به دلیل پوشش اتکایی بیمه‌نامه‌هایی که دارای ریسک‌های بالا هستند می‌تواند بازدهی بالایی را برای سرمایه‌گذاران رقم بزند.

امکان تسهیل ورود و خروج سرمایه‌گذاران در بازار این اوراق و همچنین منتفع شدن از نقش بانی و شرکت واسط مالی در کنار ریسک اعتباری پایین و همچنین امکان متنوع سازی سبد سرمایه‌گذاری‌ها از دیگر مزایای این اوراق برای سرمایه‌گذاران است.

اوراق تضمین زیان صنعت با هدف پشتیبانی و حمایت از صنعت بیمه و بیمه اتکایی در مقابل زیان‌های شدید ناشی از حوادث فاجعه‌آمیز نیز از دیگر ابزارها است که شرکت‌های بیمه‌ای و بیمه اتکایی به‌عنوان خریدار این اوراق ابتدا وجه مشخصی را پرداخت می‌کند و در مقابل فروشنده تضمین می‌کند که هرگاه زیان صنعت بیمه در اثر یک حادثه فاجعه‌آمیز از حد مشخصی بیشتر شود مبلغ زیان تعیین‌شده در قرارداد را پرداخت کند.

گفتنی است سازمان بورس و اوراق بهادار هم‌اکنون فعالیت‌هایی را بر روی بررسی انتشار اوراق بیمه اتکایی و اوراق خسارت‌های فاجعه‌آمیز آغاز کرده اما تاکنون هیچ‌یک از این اقدام‌ها نتوانسته در شرایطی همچون سیل خروشان اخیر در کشور کمکی به تأمین مالی و جبران خسارت‌های رخ‌داده کند.

قدر مسلم سپرده‌گذاری شرکت‌های بیمه در بانک‌ها در دوران تورم نمی‌تواند به جبران خسارت‌هایی همچون سیل و یا زلزله و دیگر حوادث طبیعی به‌طور مؤثر به کار گرفته شود چراکه در تورم‌های بزرگ از ارزش سپرده‌های بانکی کاسته می‌شود.

ازاین‌رو ورود ابزارهای مالی مختلف در صنعت بیمه از بستر بازار سرمایه به‌ویژه تأمین مالی مبتنی بر اوراق ریسک بیمه‌ای می‌تواند صنعت بیمه را به‌طور مؤثری در زمینه تأمین مالی و پوشش ریسک حوادث فاجعه‌آمیز به کار اندازد.

انتهای پیام/4083/پ