آیا راهکاری دقیق برای مقابله با سیل وجود دارد؟

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری آنا، برای جبران صدمات وارد آمده از سیل و آرامش‌بخشی به مردم آسیب‌دیده در بیش از 16 استان، تلاش و رفت‌وآمدهای بسیاری از مسئولان شامل رئیس‌جمهور، معاون اوّل، سایر معاونان، وزرا، نمایندگان مجلس و به‌خصوص نیروهای مسلح و سپاه پاسداران در این مناطق قابل‌تقدیر است، امّا چرا ما همیشه اجازه می‌دهیم که رحمت‌های الهی به بلا تبدیل شوند تا مجبور شویم هزاران برابرِ پیشگیری‌ها را هزینه کنیم تا شاید قسمتی از صدمات وارد آمده جبران شوند؟ در این‌ باره با فریدون گل‌افرا کارشناس کشاورزی به گفتگو نشستیم؛ در ادامه مشروح این گفتگوی تفصیلی را می‌خوانید.

آنا: سیل چه صدماتی پنهانی دارد؟

گل‌افرا: یقین بدانیم که اگر صدها هزار میلیارد تومان هم به آسیب‌دیدگان کمک کنیم، باز هم نمی‌توانیم صدماتی را مانند شسته‌شدن خاک سطحی مزارع، آلوده‌شدن رودخانه‌ها و آب سدها به باقی‌مانده گازوئیل و روغن در خاک مزارع که سیل آن‌ها را به محیط‌زیست، رودخانه‌ها، دریای خزر یا خلیج‌فارس می‌برد، جبران کنیم؛ از همه مهم‌تر می‌توان به گل‌ولایی که به عنوان رسوب‌های مخرّب در پشت سدها ذخیره می‌شوند و آلوده‌شدن آب در این آب‌بندها اشاره کرد.

آنا: علت وقوع سیل به نظر شما چه بود؟

گل‌افرا: همان‌گونه که در عکس‌ها و تصاویر مناطق سیل‌زده مشاهده کرده‌ایم، سیلاب‌ها در سطح مزارع یا ایستاده‌اند یا اگر شیبی در این اراضی وجود دارد، آب در حال حرکت به همراه گل‌ولای است؛ امّا چرا از خود نمی‌پرسیم که چرا این آب به داخل زمین‌های زراعی نفوذ نمی‌کند و بارانی که به زمین می‌بارد، در آبدار کردن خاک‌ها بی‌تأثیر است.

مکانیزاسیون ناکارآمد

آنا: چرا ما با وجود مکانیزاسیون در حوزه کشاورزی مشکل‌ داریم؟

گل‌افرا: سال‌ها می‌شنویم و می‌خوانیم که ده‌ها هزار میلیارد تومان تسهیلات برای خرید تراکتور و به‌نسبت تعداد بسیار کمتری ادوات کشاورزی به متقاضیان پرداخت‌شده است.

نتیجه این پرداخت‌ها چنین گزارش‌شده که مکانیزاسیون به میزان قابل‌توجّهی توسعه‌یافته و یکی دیگر از دلایل آن، میزان مصرف بالای سوخت برای نیرومحرکه‌ها بوده که درنهایت، اسب بخار را در مزارع افزایش داده است!!!

با این روش توسعه مکانیزاسیون، از طرفی تراکتورها ناگزیر بوده‌اند که برای کاشت یک محصول حداقل 7 بار سطح مزرعه را برای خاک‌ورزی، کاشت، داشت و برداشت طی کنند و پیوسته خاک مزرعه را فشرده سازند و از طرف دیگر، دادن کودهای بی‌حساب به مزرعه ظاهراً برای افزایش تولید در واحد سطح، مزید بر علّت این تخریب‌ها بوده است.

با این هزینه‌کردن‌های سنگینی که در تبلیغات به‌عنوان توسعه مکانیزاسیون یاد می‌شود، حتّی گزارش‌های این توسعه‌ها را نیز به وزیر و معاونان ایشان ارائه می‌دهند و اکثراً مهر تأیید برای آن‌ها نیز دریافت می‌کنند، درحالی‌که این بزرگواران هیچ‌گاه فرصت نکرده‌اند که تحلیل‌های اصلاحی آن‌ها را که بارها در مجله «کشاورز»، رادیو اقتصاد و شبکه‌های مختلف سیما مطرح‌ شده، ملاک واقعیت‌های ملموس توسعه مکانیزاسیون قرار دهند، لذا ناگزیر است که در زیر، بسیار مختصر و فهرست‌وار به آن‌ها اشاره کند.

شکار آب

آنا: چگونه می‌توان از شدّت جاری شدن سیلاب‌ها کاست؟

گل‌افرا: قسمتی از این شکار می‌تواند با آبخیزداری و آبخوان‌داری به سرانجام برسد که اگر این دو عامل حتّی به‌طور کامل صورت گیرد، شاید بتوان تا 50 درصد از شدّت جاری شدن سیلاب‌ها کاست و آب را نیز تا حدودی در آبخوان‌ها ذخیره کرد که تحقّق این مهم به نسبت اختصاص بودجه‌ها و مدیریت‌های کارآمد در سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری بستگی دارد؛ البتّه با امکانات در اختیارِ این سازمان، تمهیدات لازم نیز صورت گرفته، ولی هنوز جای کارِ بسیار دارد.

50 درصد از تدابیر دیگر، به شکار آب، توسط کشاورزان بستگی دارد که البته بدون حمایت‌های یارانه‌ای، آموزش، ترویج دولتی و خصوصی، اجرای آن نمی‌تواند سرانجام بگیرد؛ مگر آنکه همیاری همه‌جانبه و فراگیر دولت، مردم، کشاورزان، سپاه و بسیج، در این خصوص نیز به عنوان پیشگیری از جاری شدن سیل‌ها به صورت جدی و آینده‌ساز عملی شود.

زیرشِکَن‌ها

آنا: فشردگی خاک را چگونه باید اصلاح کرد؟

گل‌افرا: این دستگاه‌ها در کشورمان بومی‌سازی شده‌اند، ولی برای شکستن قشر فشرده خاکی که ده‌ها سال از آن غافل بوده‌ایم و باعث عدم جذب آب و نگهداری آن در خاک بوده‌اند، اگر تا دیروز با دستگاه کِشَنده 150 قوّه اسب این زیرشکنی‌ها امکان‌پذیر بوده، امروز به نیرومحرکه بیش از 250 اسب بخار نیاز داریم و اگر این مهم امسال تحقق نپذیرد،‌ در سال‌های آینده به نیرومحرکه‌ای با قدرت بیش از 400 قوه اسب بخار نیاز خواهد بود.

مواد آلی خاک

آنا: وضعیت خاک در کشور ما چگونه است؟

گل‌افرا: بارها به مسئولان و کشاورزان گوشزد کرده‌ایم که روش تولید محصولات زراعی، ظاهراً بوی خودکفایی را به مشام می‌رساند، ولی به قیمت صدمه‌زدن به خاکی است که متعلق به نسل آینده است.

امروز بیش از 95 درصد خاک‌های زراعی کشورمان فاقد مواد آلی شده و مقدار کربن در خاک، کمتر از 7/0 درصد است.

پژوهش‌ها نشان داده است که افزایش هر یک درصد ماده آلی به خاک، توان نگهداری آب را در آن خاک به میزان 82 هزار لیتر افزایش می‌دهد؛ چراکه 82 هزار لیتر به مفهوم مقدار آبِ خروجی از یک چاهِ آب با حدود 23 لیتر در ثانیه در مدّت یک ساعت، یعنی به مالکیت یک ساعت آب اضافی در هر مدار آبیاری، به ازای افزایش یک درصد ماده آلی به خاک است. اسید هیومیک باعث نگهداری مواد غذایی خاک و مانع جلوگیری از شست‌وشو به‌خصوص در خاک‌های شنی و سبک می‌شود.

در دسترس نبودن بموقع مواد غذایی، به‌خصوص در خاک‌هایی که مواد هیومیک را در اختیار ندارند، حتّی اگر بقیه مواد و عناصر در خاک موجود باشد، توانایی برآورده کردن نیازهای غذایی گیاه را چه در زراعت یا باغ در طول رشد ندارند. درحالی‌که با غنی کردن خاک‌ها به اسید هیومیک، هم مواد لازم به گیاه می‌رسد و هم قابلیت جذب آب را تا اعماق خاک به وجود می‌آورد.

به همین دلیل می‌توان به کمک زیرشِکَن‌ها، با تزریق هوا و فضاسازی و ایجاد امکان تنفّس در خاک، موجبات رشد و افزایش میکرو و ماکروارگانیزم‌ها را فراهم کرد؛ به‌ویژه کرم‌های خاکی را که هریک می‌تواند در روز بیش از 5 متر کانال در خاک ایجاد کند و بدین وسیله گردش هوا را در آن تسهیل نمایند، حائز اهمیت است. درنتیجه این فرآیند به کمک اسید هیومیک، می‌توان مواد آلی خاک را با قابلیت جذب آب افزایش داد تا در صورت مواجه‌شدن با ریزش‌های آسمانی، قسمت اعظم آن‌ها جذب شود و تا حدود زیادی نه‌تنها می‌توان از مخاطرات جاری شدن سیلاب‌ها جلوگیری کرد، بلکه خاک سطحی مزارع را نیز از شسته شدن حفظ نمود. دست‌اندرکاران در بخش دولتی و به‌تبع آن بخش خصوصی از این مهم تابه‌حال غافل بوده‌اند و به جای احیای خاک‌ها به کمک مکانیزاسیون، فقط تراکتورهای فروخته‌شده را شمرده‌اند و هر چه فریاد برآوردیم که ما مکانیزاسیون نداریم و فقط تراکتوریزاسیون را ترویج می‌کنیم، هیچ‌کس حتّی بزرگان بخش کشاورزی، متوجّه این فریادها نشدند و فقط به جذب اعتبارات، مقدار اسب بخار کاذب در هکتار و مقدار مصرف سوخت قناعت کردند و این عوامل را حمل بر توسعه مکانیزاسیون نمودند!

آنا: ما در تولید ادوات و ماشین‌های کشاورزی در چه سطحی هستیم؟

گل‌افرا: امروز پس از گذشت 40 سال از عمر پربرکت انقلاب و رونق بخشیدن به تولید ماشین‌ها و ادوات کشاورزی که در سال 1358 از نزدیک به صفر آن را پایه‌گذاری کردیم،‌ به جایی رسیده‌ایم که سازندگان ادوات که امروز تا 95 درصد نیاز داخلی را تأمین کرده‌اند، به مرحله‌ای از فعالیت تولیدی خود رسیده‌اند که اگر امروز تمامی مواد اولیه‌ای را که در انبارهایشان دارند در بازار بفروشند 300 درصد سود می‌برند تا آن ادوات را بسازند و اگر قدرت خرید کشاورزان اجازه خرید این ادوات را بدهد، می‌توانند فقط با 70 درصد سود بفروشند.

معلوم نیست چرا در سال رونق تولید، مواد اولیه ساخت ادوات کشاورزی،‌ کارخانه‌های ساخت فولادها و سایر مواد اولیه فلزی،‌ قیمت‌های خود را تا 300 درصد افزایش داده‌اند،‌ تا کارخانه‌های سازنده ادوات کشاورزی به بن‌بست فعلی برسند که واردات قطعات منفصله با ارز نیمایی یا آزاد نیز مزید بر علت شده است! خاطرنشان می‌سازد،‌ شایسته بود که باغداران نیز با دریافت مشاوره از مروجان آن باغ و زراعت‌ها، اقدام به ایجاد زهکش‌ها بنمایند،‌ همان‌گونه که در باغ نمونه مجله کشاورز در ولی‌آباد تنکابن این آب‌گرفتگی در سه دهه پیش اتفاق می‌افتاد و به درختان صدمه وارد می‌کرد،‌ ولی با ایجاد یک زهکش سراسری و زهکش‌های فرعی برای دفع آب، این مخاطره به صفر رسید.

انتهای پیام/4092/4083/پ