قلیان می‌کشم پس هستم/خانواده و گمنامی عامل گسترش قلیان‌کشی دختران

معصومه محمدی-گروه اجتماعی خبرگزاری آنا؛ قلیان کشیدن دختران و زنان در فضای عمومی و مکان‌های تفریحی کم‌کم دارد قبح خودش را از دست می‌دهد و چنان سرعتی گرفته است که اگر هرچه زودتر متولیان و مسئولان فرهنگی دست از شعار برندارند، شاید آمارهای نگران‌کننده در سال‌های آینده، حکایت از پیشی گرفتن  زنان از مردان در کشیدن قلیان شود.

از نگاه دختران و زنانی که قلیان می‌کشند، نبود تفریح مناسب از عمده دلایل گرایش دختران به قلیان است؛ با تمام محدودیت‌ها و غدغن‌کردن سرویس قلیان به بانوان در سفره‌خانه‌ها و کافی‌شاپ‌ها، فقط کافی است عصرها به‌خصوص روزهای پنج‌شنبه و جمعه سری به فرحزاد، دربند، درکه و کن بزنیم تا شاهد دخترانی باشیم که به همراه دوستان و یا حتی خانواده، پای قلیان نشسته‌اند و چنان پک می‌زنند که گویی سال‌هاست تجربه این کار را دارند.

با وجود اینکه این روزها کمتر کسی است که از مضرات قلیان بی‌اطلاع باشد، به‌خصوص برای خانم‌ها با توجه به مشکلاتی که برای باروری و ...  به‌وجود می‌آورد و با تبلیغات و ممنوع کردن قلیان کشیدن، نه‌تنها موفق به کم‌‌کردن تعداد افرادی که گرایش به استعمال قلیان دارند، نشده‌ است، بلکه آمارها نشان می‌دهد تعداد دخترانی که قلیان می‌کشند، 10 درصد هم افزایش داشته است؛ این یعنی اینکه با طرح‌ها و روش‌های پیشگیری، موفقیتی حاصل نشده و باید چاره‌ای اندیشید.

برای شنیدن علت گرایش افراطی دختران به کشیدن قلیان، خبرنگار خبرگزاری آنا ساعاتی را پای صحبت‌های دختران قلیان‌کش در منطقه خوش آب‌وهوای کن نشست که با دوستان خودشان برای کشیدن قلیان به این مکان تفریحی آمده‌اند.

قلیان می‌کشم؛ پس هستم!

در کنار میزی که پر است از دختران 18 تا 20 ساله با شلنگ‌های رنگارنگ قلیان به‌دست، می‌نشینم. دختری که نزدیک‌ترین فرد در آن میز به خودم است را به صحبت می‌گیرم؛ وی که خود را «نگار» معرفی می‌کند به گفته خودش هفته‌ای یک‌بار با دوستان همکلاسی‌اش  به مکان‌هایی که در آنجا سرویس قلیان است، می‌روند؛ دلیل را که جویا می‌شوم هر 5 نفرشان در پاسخ‌دادن  اشتراک نظر دارند و آن‌هم نبود تفریح مناسب برای دختران است.

«مریم» دیگر دختری که دوست «نگار» است، در دسترس بودن قلیان و سفره‌خانه را یکی از عوامل گرایش دختران به قلیان دانسته و با اشاره به قیمت مناسب قلیان ادامه می‌دهد: «دختران جوان، تفریح مناسبی که با قیمت مناسب در دسترس باشد، ندارند.»

«الهام» که از بقیه  به خاطر نبود امکانات مناسب برای دختران شاکی‌‌تر است، وسط حرف «مریم» می‌پرد و می‌گوید: «خانوم خبرنگار! هزار تا دلیل داره، مهم‌ترینش اینه که تفریح نداریم و جایی نداریم برای خوش‌گذرونی و برای گپ زدن یکی-دو ساعته با طرف مقابل که می‌تونه همکلاسی، فامیل، جنس مخالف یا حتی قرار کاری باشه! ما به این مکان‌ها میایم و قلیان می‌کشیم، چون فقط در این مکان‌ها تقریباً امنیت داریم و کسی سؤال نمی‌کنه که چه نسبتی باهم دارید!»

قلیان کشیدن ارزون‌ترین تفریح هستش!

«مریم» در میان حرف‌های الهام می‌پرد و می‌گوید: «اصل خوش‌گذرونی  واسه 7 تا 12 شبه که اون موقع هم جایی نیست که بخوایم بریم و البته میشه رفت رستوران و کافی‌شاپ که هزینه آن بالاست ولی سفره‌خونه و کشیدن قلیان قیمتش خیلی مناسب‌تره!»

در مورد خطرات احتمالی قلیان از این جمع دخترانه چندنفره سؤال می‌کنم که آیا اطلاع دارند و آیا می‌دانند در برخی از سفره‌خانه‌ها در قلیان، ماده مخدر گُل می‌ریزند و باعث معتاد شدن جوانان می‌شوند؟!

در پاسخ به این سؤالم «مهلا» خنده‌ای می‌کند و به شوخی می‌گوید: «بریزند؛ بهتر! به‌صورت رایگان گل می‌کشیم و لذت می‌بریم؛ البته بعید می‌دونم به خاطر هزینه بالا این کار را بکنند ولی شنیدم که درکنار قلیان، مشروب و مواد هم می‌دهند، البته در بالای شهر!»

در مورد جایگزینی تفریحات سالم با قلیان کشیدن سؤال کردم که «شبنم» با افسوس گفت: «خیلی از تفریح‌هایی که داریم برای بچه پولدارهاست؛ جایگزین اگه باشه که عالیه؛ با قیمت مناسب و در دسترس که جای قلیون رو بگیره.»

در پاسخ به سؤالی دربارهٔ تأثیر دوستان به‌خصوص جنس مخالف برای اشتیاق به کشیدن قلیان، همه این دختران یک نظر داشتند که قطعاً تأثیرگذار است و «یگانه» با اعتراف به اینکه نامزدش باعث گرایش او به قلیان شده است، گفت: «جنس مخالف تأثیر زیادی داره! برای اینکه کم نیاریم و اُمل خطاب نشیم و اینکه رهامون نکنن و به سراغ دخترانی برن که اهل قلیان و سیگار هستند و یا مشروب می‌خورند، در خیلی از مواقع دختران مجبورند که تن به این کارها بدهند.»

از جمع کوچک چند نفره آنان در حالی که به شوخی یا جدی من را هم به زدن دو سه پُک به قلیانشان دعوت می‌کنند، جدا می‌شوم و مسیرم را به‌سمت میز دیگری که به‌نظر می‌رسد دو دختر کارمند در حال کشیدن قلیان هستند، کج می‌کنم و با گفتن این‌که خبرنگار هستم و سوژه‌ام هم مرتبط با کشیدن قلیان توسط دختران است، کنارشان می‌نشینم.

از حضورم استقبال می‌کنند و یکی‌شان با ریختن چایی در لیوانی که به‌نظر کهنه می‌آید، من را به جمع‌شان می‌پذیرد.

«مینا» که از لباس فرمش مشخص است کارمند یک شرکت هواپیمایی است، در پاسخ به این سؤالم که شما کجا و اینجا برای کشیدن قلیان کجا؟ متعجبانه نگاهش را به چشمانم می‌دوزد و می‌گوید: «مگه قلیان کشیدن جرمه؟ من امروز خیلی خسته بودم و به دوستم گفتم اگه حوصله داری بریم یه جایی قلیان بزنیم که دوستم هم پایه بود و با هم اومدیم اینجا.»

از «مینا» که به‌نظر می‌رسد حدود 27 یا 28 ساله باشد می‌پرسم، حالا چرا قلیان؟ که در پاسخم می‌گوید: «واقیعتش توی خونمون هم بابام و هم داداش‌هام همه قلیون می‌کشن؛ برای همین من هم تفریحی باهاشون می‌کشم؛ ولی بعضی وقتا می‌طلبه که بیام با دوستام جاهای خوش آب‌ و هوا و یه کامی هم اینجا بگیرم.»

مضرات قلیان برای دختران و زنان

درباره مضرات قلیان سؤال می‌کنم که پاسخش من را به شگفتی واداشت: «شاید تعجب کنی، ولی من تا 2 سال پیش در مطب دکتر زنان دستیار پزشک بودم و با تمام مضرات قلیان آشنا هستم. خوب می‌دونم این چه کوفتی هستش؛ بیشتر دخترانی که قلیان می‌کشند، اگه ازدواج کنند، شاید توی زایمان و بارداری به مشکل برخورد کنند و حتی می‌تونم بگم کشیدن قلیان بیماری مخصوص زنان را افزایش می‌ده، ولی نمی‌دونم چه اعتیادی داره که آدم هوس می‌کنه سمت قلیان بیاد.»

«مینا» در حالی که شلنگ قلیان را از دوستش می‌گیرد، پکی به آن می‌زند و دوباره به دوستش برمی‌گرداند. به شلنگ قلیان اشاره‌ای می‌کند و با قاطعیت می‌گوید: «مطمئنم بیشتر حالی که قلیان کشیدن داره، به‌خاطر شلنگ و دود غلیظی هستش که داره؛ وگرنه من از سیگار متنفرم اما نمی‌دونم چرا از کشیدن قلیان لذت می‌برم.»

دوستش که تا اینجای مصاحبه بیشتر گوش می‌داد و برخی مواقع هم صحبت‌های «مینا» را تأیید می‌کرد، در ادامه صحبت‌های او در حالی که خودش را «افسانه» معرفی می‌کند، ادامه می‌دهد: «من تمام صحبت‌های مینا را قبول دارم و اینم بگم که خودم پزشک داروساز هستم و با مضرات قلیان هم آشنا هستم؛ چندبار تصمیم گرفتم کشیدن قلیان را  ترک کنم، ولی وسوسه دود غلیظ قلیان و طعم لذت‌بخشش هر دفعه شکستم می‌ده و منو دوباره به سمت خودش می‌کشه.»

در ادامه این مصاحبه صحبت‌ دختران جمع قبلی را برایشان تعریف می‌کنم که «مینا» با انتقاد از آنان می‌گوید: «من قبول ندارم که جنس مخالف حتماً یکی از علت‌های کشیدن قلیان هستش، خیلی از دوستامو می‌شناسم که یا همسراشون یا دوست‌های جنس مخالفشون قلیان می‌کشن ولی خودشون سمتش نرفتن؛ پسری رو که بخوای به‌خاطر کشیدن قلیان نگهش داری، همون بهتر که نباشه.»

در حالی که چایی ریخته‌شده برایم سرد شده است از جمعشان خداحافظی می‌کنم و در حالی که این صحبت «مینا» که در زمان خداحافظی می‌گفت: «کاش می‌شد راهی بود تا قلیان کشیدن را ترک کنم، چون می‌دانم وقتی ازدواج کنم با مشکلات جسمی و روحی زیادی مواجه می‌شوم» راهم را به سمت خروج از منطقه کن ادامه می‌دهم؛ درحالی که میزهای پر از دختر قلیان‌کش نگاه گردشگران را به‌‌سمت خود جلب می‌کند.

کاهش سنّ مصرف قلیان به 14 سال

علی نوری، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در گفتگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری آنا با برشمردن عوامل متفاوتی در گرایش دختران به قلیان گفت: در طی 10 سال گذشته، میزان مصرف قلیان در بین دختران و زنان 10 برابر شده است یعنی از سال 2010 تاکنون که در سال 2019 به سر می‌بریم، در ایران این رقم 10 برابر افزایش پیدا کرده است.

این جامعه‌شناس با اشاره به نیاز مبرم جامعه به پژوهش گسترده در این زمینه، ادامه داد: میزان مصرف قلیان در میان دختران و زنان به‌سرعت رو به افزایش است و این نیازمند یک پژوهش گسترده برای شناسایی علل و راه‌های مقابله با این مسئله است.

وی گفت: متأسفانه بر اساس آمارهایی که وزارت بهداشت اعلام کرده است، سن شروع به قلیان پایین آمده و به 14 سال رسیده است

این استاد دانشگاه اذعان کرد: درحالی‌که مصرف سیگار مردانه است و بین پسران و مردان بیشتر دیده می‌شود، مصرف قلیان در بین مردان و زنان برابر شده و جنسیت تأثیری بر افزایش و کاهش مصرف نداشته و برای هر دو جنس برابر است.

وی با اشاره به اینکه به خاطر فرهنگ و سنت در شهرهای جنوبی مصرف قلیان در بین زنان بیشتر از مردان است، ادامه داد: مطابق آمار 35 تا 40 درصد دانشجویان و 20 تا 25 درصد دانش‌آموزان دبیرستانی، قلیان مصرف می‌کنند و این نسبت در بین دختران و پسران برابر است.

این پژوهشگر اجتماعی گفت: باید توجه داشته باشیم که از لحاظ پزشکی، ضررهای خیلی زیادی در مصرف قلیان وجود دارد و این عوارض در زنان بیشتر از مردان است؛ ازجمله این مضرات آسیب به ریه و قلب است و همچنین کشیدن قلیان، یکی از عوامل بیماری هپاتیت B است؛ مخصوصاً اسانس‌هایی که در توتون قلیان استفاده می‌شود، از عوامل سرطان‌زا  است.

علت‌های قلیان‌کشیدن دختران و زنان

نوری با اشاره به تخصصی بودن این بخش در حوزه پزشکان از علل اجتماعی گرایش دختران به قلیان گفت: با توجه به تحقیقات صورت‌گرفته، یکی از عوامل گرایش دختران به قلیان، تفریح و سرگرمی است که خیلی‌ها معترض‌اند که سرگرمی ندارند تا ساعاتی را با دوستان خود بگذرانند.

وی علت دوم را این‌گونه بیان کرد: جلب‌توجه به‌خصوص برای جنس مخالف یا خودی نشان دادن و خودنمایی کردن برای اثبات اینکه بزرگ شده‌اند و خانواده‌هایی که در آن‌ها قلیان مصرف می‌شود، عاملی برای یادگیری فرزندانشان است. همچنین از دیگر انگیزه‌های گرایش به مصرف قلیان، اثبات برابری با پسران و از بین رفتن قبح این مسئله است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: متأسفانه نگرشی منفی نسبت به سیگار کشیدن دختران وجود دارد ولی در مورد قلیان این‌گونه نیست و معمولاً به‌صورت دسته‌جمعی و همراه با خانواده استعمال می‌شود.

نوری افزود: عامل دیگر، یادگیری از دوستان است و خلأهای عاطفی و اجتماعی و رقابت با پسران و درک نادرستی که از برابری زن و مرد دارند و برابری را در انجام این کارها می‌دانند. عامل دیگر گسترش قلیان کشیدن در دختران، در دسترس بودن راحت قلیان است؛ یعنی اینکه خانواده و یا مراکزی مانند قهوه‌خانه یا سفره‌خانه اجازه می‌دهند دختران جوان یا نوجوان به‌راحتی به قلیان دسترسی داشته و آن را مصرف کنند.

این جامعه‌شناس زندگی شهری را از دیگر عوامل گسترش کشیدن قلیان در بین دختران ذکر کرد و گفت: زندگی شهری امروزی نسبت به زندگی در شهرهای کوچک و روستاها، یک ویژگی عمده دارد و آن‌هم گمنامی است. این گمنامی به این معناست که دختران جوان وقتی از منزل بیرون می‌آیند، دیگر هیچ نظارتی که می‌تواند نظارت خانواده، فامیل، همسایه و آشنایان باشد، بر روی آنها وجود ندارد؛ برخلاف شهرهای کوچک و روستاها که وقتی از منزل بیرون می‌آیند، با آشناهای مختلفی روبرو می‌شوند و ترس از اینکه رفتار نادرست آن‌ها به اطلاع خانواده رسیده و باعث بدنامی فرد شود، باعث می‌شود که مواظب رفتارهایشان باشند.

وی این‌گونه ادامه داد: اما در کلان‌شهرها به‌محض اینکه دختران از منزل خارج می‌شوند، مسئله گمنامی به‌وجود می‌آید و هیچ‌کس او را نمی‌شناسد و هیچ نظارتی صورت نمی‌گیرد و شخص ممکن است به‌راحتی کارهایی را مانند قلیان کشیدن انجام دهد که زمینه را برای ارتکاب مسائل خارج از عرف و یا انحرافات اجتماعی افزایش می‌دهد؛ البته در نظر داشته باشید نظارت غیررسمی از نظارت رسمی مؤثرتر است؛ یعنی نظارت‌های رسمی که شامل نهادهای رسمی مثل پلیس، ادارات امنیتی، زندان‌ها و قوه قضائیه است، بازدارندگی‌شان کمرنگ‌تر از کنترل‌های خانوادگی و فامیلی است.

نوری مسئله دیگری که قابل‌توجه است را فردگرایی شدید دانست چراکه در شهرها برخلاف روستاها فرد مهم‌تر است و بیشتر نظرش معطوف به این  است که خودش باید به آرزوهایش برسد و برایش مهم نباشد که دیگران چه فکر می‌کنند و بیشتر دوست دارد از امکانات و شرایط برای لذت بردن خود استفاده کرده و دیگران برایش مهم نیست.

این استاد دانشگاه با انتقاد از شیوه زندگی شهری گفت: استرس‌های زندگی و نبود امکانات تفریحی و نبود روابط اجتماعی کافی، سبب می‌شود فرد اوقات فراغت خود را این‌گونه سپری کند.

وی در پایان افزود: این عوامل از عمده دلایل گرایش دختران به قلیان است که باید شناسایی دقیق شده و راهکاری اندیشیده شود؛ زیرا این مسئله هزینه‌های زیادی به جامعه تحمیل و سلامت بخش بزرگی از جامعه را تهدید می‌کند؛بنابراین باید این مسئله حل و یا کنترل شود.

بهرحال بارها درباره کشیدن قلیان در بین دختران و زنان گزارش‌های متعددی منتشر شده و مصاحبه‌های بسیاری هم گرفته شده است اما آنچه که کمتر اتفاق افتاده، کاهش آمار دخترانی است که روزبه‌روز بیشتر به سمت قلیان سوق پیدا می‌کنند. شاید اگر نتوان راهکاری را برای کاهش این ناهنجاری پیدا کرد، باید با استفاده از شیوه بد به جای بدتر با آن مقابله کرد که همان احداث مکان‌هایی اختصاصی برای کشیدن قلیان توسط دختران است. اتفاقی که البته اگرچه شاید در نگاه اول یک راه جایگزین است ولی بدون شک می‌تواند مسیر را در آینده برای گسترش قلیان‌کشی دختران و زنان هموار کند؛ راه حلی که به مثابه راه رفتن بر روی لبه تیزی چاقو است.

انتهای پیام/4076/خ