دافوس؛ از ماجرای تغییر نام تا انقلاب در عرصه علوم نظامی

به گزارش خبرنگار حوزه دفاعی و امنیتی گروه سیاسی خبرگزاری آنا، دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش، یکی از مراکز معتبر و برخوردار از تراز علمی بالا در ارتش جمهوری اسلامی ایران و نیروهای مسلح به شمار می‌آید. قدمت این دانشگاه به سال 1312 و تأسیس دانشگاهی به‌نام دانشگاه جنگ در محل فعلی دافوس برای کارکنان نیروی زمینی بازمی‌گردد. وابستگی علمی ارتش به سایر کشورها در آن مقطع باعث شد که نخستین هیئت‌علمی این دانشگاه به‌مدت سه سال از میان افسران فرانسوی تأمین شود. «دانشگاه جنگ» در سال 1326 به «دانشگاه فرماندهی و ستاد» تغییر نام داد. با پیروزی انقلاب اسلامی این دانشگاه دچار صدمات و خسارت‌های مادی و درنتیجه تعطیلی موقت شد، ولی دوباره برای ازسرگیری آخرین دوره آموزش، از اردیبهشت‌ماه 1358 فعالیتش را از سر گرفت. با اتمام این دوره، فعالیت علمی دافوس به‌منظور بازسازی اماکن و تجدیدنظر در موضوعات آموزشی و با توجه به شرایط آن روز، به‌مدت حدود 2 سال متوقف شد.

با وقوع جنگ تحمیلی و ضرورت حضور افسران ارشد دارای دانش بالای نظامی، این ذهنیت وجود داشت که لازم است اساتید دافوس به‌جای حضور در کلاس درس، در مناطق عملیاتی حضور داشته باشند و در طراحی عملیات، فرماندهان جنگ را یاری کنند تا اینکه با انتصاب شهید سپهبد صیاد شیرازی به فرماندهی نیروی زمینی، مجدداً تشکیل دوره‌های دافوس از سال 1361 موردتوجه قرار گرفت. در ابتدا دوره‌های کوتاه‌مدت 9 ماهه برای آموزش‌های فرماندهی و ستاد ارائه و بخشی از آموزش‌ها نیز به‌صورت میدانی در جبهه برگزار می‌شد.

شهید صیاد شیرازی خطاب به مسئولان عالی‌رتبه دافوس تأکید کرد که با توجه به حساسیت این دوره و کارآمدی افسران دانش‌آموخته دافوس، با وجود نیاز به فرماندهان در یگان‌های رزمی، اجرای این دوره ضرورت دارد. جایگاه و ارزش علمی و نظامی دافوس چنان بود که علاوه بر افسران ارشد و فرماندهان رده‌های میانی ارتش، تعدادی از فرماندهان منتخب سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که دوره‌های مرسوم نظامی را طی نکرده بودند، با درخواست سلسله مراتب‌شان، در این کلاس‌ها حضور یافته و از همان دوره نخست دافوس پس از انقلاب، به این دانشگاه اعزام می‌شدند.

ضرورت حضور افسران با دانش بالا و توان علمی و عملی به‌عنوان استاد در دافوس باعث شد تعدادی از فرماندهان و افسران ستاد از میدان جنگ خارج شوند تا در کلاس درس دافوس حضور یابند؛ اما برنامه‌ریزی‌ها طوری بود که حسب مورد و در زمان طراحی و اجرای عملیات مهم، تعدادی از اساتید به‌صورت مقطعی از کلاس‌ها منفک شده و برای مشاوره، مشارکت در طرح‌ریزی و همچنین ارزیابی آن‌ها به قرارگاه‌های شمال غرب، غرب و جنوب کشور اعزام می‌شدند. بدین‌سان استادان صاحب‌نام دافوس نیز نقش مؤثری در طرح‌ریزی عملیات‌های بزرگی مانند ثامن‌الائمه (ع)، طریق‌القدس، فتح‌المبین، کربلای 6، والفجر 4 و ... داشتند. ازجمله کسانی که در این مهم نقش‌آفرینی کردند، می‌توان به امیر سرتیپ‌دوم ستاد مسعود بختیاری و امیر سرتیپ‌دوم ستاد نصرت‌الله معین‌وزیری اشاره داشت.

فعالیت دافوس در پایان جنگ به روال عادی یک‌ساله برگشت، با این تفاوت که تجربه جنگ هم محملی برای روزآمدی دروس دافوس شده بود. داوطلبان ارتشی برای تحصیل از طریق کنکور متمرکز، جذب این دانشگاه می‌شدند و تعداد دانشجویان بورسیه یا سهمیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هم در این مقطع افزایش یافت تا اینکه سپاه پاسداران، با الگوبرداری از دافوس ارتش، برای تأسیس دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه اقدام کرد. تعدادی از افسران نیروی زمینی و استادان دافوس نیز برای اجرای آموزش‌ها و فعال کردن این دانشکده به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی کمک کردند که از این میان می‌توان به بزرگانی همچون امیر سرتیپ‌دوم نصرت‌الله معین‌وزیری، امیر سرتیپ‌دوم عبدالحسین مفید، امیر سرتیپ‌دوم غلامحسین امیربیگی، مرحوم امیر سرتیپ‌دوم موسوی قویدل، مرحوم امیر سرتیپ‌دوم سیروس لطفی و مرحوم امیر سرتیپ‌دوم غلامحسین قرایی اشاره کرد.

شایان ذکر است که در دهه 60 شمسی، روند برگزاری دوره‌های دافوس در میان نیروهای ارتش قدری متفاوت بود. همان‌طور که شرح داده شد، دافوس نیروی زمینی از قدمت بالایی برخوردار و در این زمینه صاحب تجربیات ارزشمندی شده بود. دافوس نیروی هوایی از سال 1351 در محل فرماندهی آموزش‌های هوایی تأسیس شده و تا ادغام دافوس‌های سه نیرو، فعالیت‌هایش در همان نیرو انجام می‌شد. نیروی دریایی نیز که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی کارکنانش را برای طی دوره دافوس به خارج از کشور اعزام می‌کرد، در سال 1361 دانشکده فرماندهی و ستاد دریایی را تشکیل داده بود. در سال 1366 با تصویب قانون جدید ارتش بنا شد با ادغام دافوس نیروهای زمینی، هوایی و دریایی، دافوسی یکپارچه ایجاد شود، اما این روند با پایان جنگ به مسیری منسجم و تلاش یکپارچه ختم شد.

پس از پایان جنگ و لزوم بازسازی نیروها، تشکیل دافوس یکپارچه با قدری درنگ در سال 1369 محقق شد. مقارن با همین ایام، دوره ویژه‌ای برای 20 نفر از کارکنان و فرماندهان عالی‌رتبه سپاه به‌منظور تحصیل در دافوس ارتش تشکیل شد؛ بزرگانی مانند سردار سرتیپ پاسدار حسین سلامی جانشین فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و سردار سرتیپ پاسدار اسماعیل احمدی‌مقدم، فرمانده سابق نیروی انتظامی از دانشجویان این دوره دافوس بودند. در این برهه از فعالیت دافوس، محتوای آموزش‌ها و متون درسی با استفاده از تجارب جنگ تحمیلی تغییر کرد و استادان برجسته نظامی و دانشگاهی برای ارتقای سطح کیفی آموزش‌ها به‌کار گرفته شدند. درواقع تحول نظام آموزشی دافوس از همین ایام شکل گرفته و در جهت اعتلای آموزشی ارتش و کسب مرجعیت علمی این دانشگاه تا امروز ادامه یافته است.

با تشکیل دافوس یکپارچه ارتش، ایجاد اداره آموزش و پژوهش جهت نظارت ستادی بر این مرکز علمی در دستور کار ستاد مشترک ارتش قرار گرفت؛ همچنین هرکدام از دانشکده‌های زمینی، هوایی و دریایی سابق در قالب دافوس یکپارچه به‌صورت یک گروه آموزشی فعالیت خود را آغاز کردند. گروه آموزش‌های پشتیبانی خدمات رزمی هم در این ساختار جدید به‌وجود آمد. به‌این‌ترتیب 4 گروه آموزش‌های تخصصی زمینی، هوایی، دریایی و پشتیبانی خدمات رزمی و همچنین یک گروه آموزش‌های مشترک ایجاد شد که هرکدام از این گروه‌ها دارای کمیته آموزش فرماندهی و ستاد، کمیته آموزش تاکتیک یا کمیته آموزش جنگ‌های نامنظم در این مقطع بودند.

بعدها در دهه سوم و چهارم انقلاب، گروه‌های آموزش تخصصی جنگ‌های الکترونیک و سایبری و همچنین پدافند هوایی در ذیل دانشکده فرماندهی و ستاد و به‌علاوه گروه‌های آموزش تخصصی، نیروی انسانی، مالی، آموزش، لجستیک (در برنامه درسی دوره فرماندهی و ستاد) و همچنین گروه‌های آموزش تخصصی (در قالب دوره‌های غیردافوس)، مدیریت آموزش، مدیریت بحران و ژئوپلیتیک ذیل دانشکده پشتیبانی و ستاد و همچنین دوره فرماندهی عملیات مشترک و مرکب ذیل دانشکده جنگ این دانشگاه اضافه شدند. در 1372 تلاش دافوس پیرامون تطبیق دوره فرماندهی و ستاد با نظام آموزش عالی کشور، منجر به تصویب مدرک کارشناسی ارشد مدیریت امور دفاعی برای دانش‌آموختگان این دوره در وزارت علوم و آموزش عالی وقت شد. افزون بر این، دافوس نقش مؤثری را در بازگشایی دانشگاه عالی دفاع ملی پس از 12 سال وقفه در برگزاری دوره داشت و با تجربه تصویب دوره کارشناسی ارشد مدیریت امور دفاعی، اقدام به تهیه پیش‌نویس برنامه درسی رشته‌های دکتری دفاع ملی و مدیریت راهبردی در دانشگاه پیش‌گفته کرد که برای ارتقای تصمیم‌سازی در سطوح راهبردی کشور (دفاعی و ملی) دارای اهمیت ویژه‌ای است.

همچنین به‌واسطه توسعه دیپلماسی دفاعی و مشارکت دافوس در این حوزه، تبادل دانشجوی نظامی از اواسط دهه 70 شمسی مدنظر قرار گرفته و تعدادی از دانشجویان خارجی از کشورهای دوست و هم‌پیمان مانند پاکستان، عمان، سوریه و هند به فراگیران دوره‌های جاری اضافه شدند که در سال‌های اخیر چه به‌لحاظ تعداد کشور و چه تعداد دانشجو، افزایش یافته است.

لازم به توضیح است که علاوه بر دانشجویان ارتش، دانشجویانی از سپاه پاسداران، نیروی انتظامی و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح نیز در راستای تعاملات آموزشی، جذب دافوس می‌شوند؛ همچنین، بهبود مستمر در نظام آموزشی دافوس، به‌ویژه حوزه ساختاری، مطابق با نیازهای روز و شتاب قابل قبولی همچنان در جریان است.

امروزه دافوس از ساختار دانشکده به دانشگاه تغییر وضعیت داده و دانشکده‌هایی مانند جنگ، فرماندهی و ستاد و همچنین پشتیبانی و ستاد را داراست. پژوهشکده عالی جنگ نیز در کنار قسمت‌های پیش‌گفته تشکیل شده که یکی از ثمرات این اقدام، ایجاد مرکز بازی جنگ است و در سطح نیروهای مسلح، منحصربه‌فرد تلقی می‌شود. همچنین اقداماتی در جهت تشکیل دانشگاه جامع با تجمیع رشته‌های علوم انسانی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری سایر دانشگاه‌های ارتش در تابعیت دافوس در جریان است. این موضوع نیز به هم‌افزایی و کاهش هزینه‌های مادی و معنوی مطابق با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی کمک شایانی خواهد کرد.

در همین حال، دافوس به‌منظور تأسی از محوری‌ترین مؤلفه شعار انقلاب اسلامی یعنی «استقلال»، تلاش فراوانی را برای تقویت بنیه اساتید که رکن اساسی در تحول محتوایی فرآیند آموزشی را دارند، به خرج داده است. کادرسازی علمی در دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش طی دهه چهارم انقلاب با اعزام دانشجو به مقاطع دکتری در رشته‌های موردنیاز دفاعی و علوم انسانی مرتبط با حوزه نظامی به دانشگاه‌های داخل، جذب استادان عضو هیئت‌علمی، به عضویت هیئت‌علمی درآوردن استادان موجود و همچنین اعزام اساتید موجود به دوره‌های دافوس، جنگ و پدافند ملی کشورهای چین، هندوستان، پاکستان و عمان محقق شده و دانشگاه را از هیئت‌علمی توانمند و صاحب‌نظری در حوزه‌های دفاعی و نظامی برخوردار کرده است. همچنین امکان توسعه رشته‌ها و گرایش‌های جدید در حوزه ژئوپلیتیک، آموزش، تحقیق در عملیات، آینده‌پژوهی، مدیریت دانش و غیره، به‌ویژه اجرای دوره دکتری عملیات مشترک و مرکب را برای دافوس مهیا کرده است.

از سوی دیگر بازتاب این تحولات در خارج از دانشگاه، اقبال نیروها برای به‌کارگیری استادان دافوس در مشاغل فرماندهی و عملیاتی رده‌بالای نیروها و ... را به دنبال داشته است. به‌علاوه با مشارکت و نقش‌آفرینی بی‌بدیل اساتید دافوس در نظارت علمی بر فرآیند طرح‌ریزی رزمایش‌های بزرگ ارتش، اشراف دانش عملیاتی نیز در گستره ارتش و حتی خارج از آن حاصل شده است.

باید توجه داشت که اقدامات فوق که از اواسط دهه سوم آغاز شده، منجر به توسعه فعالیت‌های پژوهشی ازجمله محقق‌پروری در قالب گروه‌های مطالعاتی، پژوهش‌محوری و بسط تعامل علمی با مراکز علمی و تحقیقاتی داخل و خارج از کشور شده است. با تشکیل معاونت پژوهش و تولید دانش در دافوس، روند حل مسائل نظامی در قالب انجام پایان‌نامه‌های دانشجویی و تحقیقات نظری در سطوح تاکتیکی، عملیاتی و راهبردی، اجرای مطالعات گروهی با موضوعات موردنیاز نیروها و ستاد ارتش، تجزیه‌وتحلیل جنگ‌های نوپدید همچون نیابتی، ترکیبی و ناهمتراز، تحلیل تاریخ جنگ تحمیلی، مستندسازی تجربیات اساتید و دانشجویان و همچنین تشکیل میزهای اندیشه‌ورزی رشد شتابانی به خود بگیرد و تولید دانش نظامی بومی، بازنگری و غنی‌سازی آن در قالب تدوین و بازنگری آیین‌نامه‌ها، تألیف مدارک آموزشی و کتب غیرآموزشی، انتشار فصل‌نامه‌های علمی-پژوهشی و علمی-ترویجی، نقد و مناظره پیرامون کتب و عملیات‌های نظامی، برگزاری نشست‌های تخصصی و همایش‌های سطح نیروهای مسلح و ملی تسریع شود.

گفتنی است دافوس در این دوران ضمن ایجاد هم‌افزایی دانشی در سطوح ارتش، نیروهای مسلح و ملی مرتبط با حوزه علوم نظامی در تمامی سطوح تاکتیکی، عملیاتی و راهبردی، نرم‌افزارهای مدیریت اداری، آموزشی، پژوهشی، سامانه‌های شبیه‌ساز، زیرساخت فیبرنوری و زیرساخت بی‌سیم را دنبال کرده است. علاوه بر آن، توسعه زیرساخت‌های آموزشی ازجمله توسعه فضاهای آموزشی، فرهنگی، ورزشی، رفاهی، زیستی و تأسیساتی متناسب با شأن دانشجویان و اساتید این دانشگاه و متناسب با نیازهای فعلی و آتی ارتش، تأسیس موزه دافوس با برخورداری از آثار منحصربه‌فرد از ادوار تاریخی ارتش و همچنین توسعه منابع برخط و غیربرخط پژوهشی را در دستور کار خود داشته است.

بی‌شک این دوران را می‌توان سال‌های «شکوفایی علمی دافوس» نام نهاد که این دانشگاه گام اساسی را در قطع وابستگی علمی طی دوران انقلاب اسلامی برداشته و این مهم نوید پویایی دافوس را در جهت تأمین امنیت نظامی جمهوری اسلامی ایران منطبق بر تدابیر فرماندهی معظم کل قوا می‌دهد.

انتهای پیام/4079/پ