شعر انقلاب، شعری آرمان‌گرا و تحول‌خواه است

درواقع، گذشت زمان است که  قضاوت می‌کند که این آثار به‌عنوان شعر انقلاب ماندگار می‌شوند یا نه؛ قطعاً بخش زیادی از آثار استاد سبزواری در پرونده شعر انقلاب قرار می‌گیرد، اما شاعران انقلابی هم داریم که هیچ اثری هم بعدها از آنها باقی نمانده است.

به نظر می‌رسد بخشی از این ماندگاری به درک شاعر از تحولات زمانه و اتفاقاتی که در سال‌های پس از انقلاب افتاد مربوط می‌شود؟

بله؛ ببینید، یکی از جریان‌سازان شعر انقلاب، زنده‌یاد سیدحسن حسینی است. اگر آثار ایشان را نگاه کنید کاملاً متوجه سیر شعر انقلاب و تحول شاعر آگاه و بیدار همگام با تحولات جامعه خواهید شد. ایشان اوایل کار شاعری‌اش می‌گوید: «می‌روم مادر که اکنون کربلا می‌خواندم/ از دیار دور یار آشنا می‌خواندم» که آقای صادق آهنگران هم این شعر را در دوران دفاع مقدس می‌خواندند. آنجا احساس تکلیف این بود که جامعه برای حضور در جبهه‌ها و حمایت از رزمندگان تهییج شود و آن اتفاقات بیفتد.

شعر انقلاب به‌دلیل ذات ارجمند و باشکوهش، همچنان با قوت جریان دارد

جنگ که تمام می‌شود، حسن حسینی احساس می‌کند که اکنون رسالت شاعر انقلاب، زنده نگه‌داشتن یاد شهدا و رزمندگان است. پس می‌گوید: «بیا عاشقی را رعایت کنیم/ ز یاران عاشق حکایت کنیم/ از آنان که خونین سفر کرده‌اند/ سفر بر مدار خطر کرده‌اند» الی آخر... و مرتب یادآوری می‌کند که نگذاریم راه شهدا فراموش شود و باید این مسیر را ادامه دهیم. یک مقدار که می‌گذرد می‌بیند که عافیت‌طلبی و اشرافی‌گری دارد بر کشور حاکم می‌شود. آن مثنوی بلند «آب‌ها و مرداب‌ها»‌ را می‌گوید با این مطلع که «ماجرا این است کم‌کم کمیّت بالا گرفت/ جای ارزش‌های ما را عرضه کالا گرفت».

درواقع، شاعر بیدار انقلاب به‌شکل تاکتیکی موضع و سنگر خودش را عوض می‌کند و پیش می‌آید. قطعاً اگر زنده‌یاد حسینی زنده بود در مقابل تمام این فراز و فرودهایی که در این سال‌ها اتفاق افتاد و وضعیت نامطلوب اجتماعی و اقتصادی که اکنون با آن دست ‌به‌گریبان هستیم واکنش نشان می‌داد. سیدحسن حسینی شاعری بود که قطعاً در مواجهه با این همه ناجوانمردی در عرصه سیاست که به‌خاطر نفسانیات و مادیات رخ می‌دهد و ارزش‌های انقلاب و خون شهدا نادیده گرفته می‌شود، فریاد دیگری می‌زد.

گذشت زمان، مشخص می‌کند که برخی آثار به ‌عنوان شعر انقلاب ماندگار می‌شوند یا نه

یکی دیگر از شاعرانی که باید از وی یاد کنم، زنده‌یاد «احمد زارعی» است. ایشان در سال ۱۳۶۹ و در جریان کنگره شعر دفاع مقدس در اصفهان آن مثنوی معروفش را سرود که «باز امشب هوس گریه پنهان دارم/ میل شبگردی در کوچه باران دارم» تا می‌آید به آنجا که «هر كه را قصر فرازست، فرازش قصرست/ هر كه در كاخ فرو رفت، نمازش قصرست!» اینجاست که باید بگوییم شاعر، امروز ما را در آن روزها می‌دید.

آقای فرید(قادر طهماسبی)، همان سال‌های اولیه جنگ، این غزل را خواند «بخوان حماسه که از دل قرار برگردد/ سفیر سوخته‌ام را شعار برگردد/ ز خون ما و شما آسیا بگردانند/ قسم به خون که اگر روزگار برگردد/ به رهگذار وقاحت نشسته‌ای تا چند/ که ننگ رفته بر این لاله‌زار برگردد» یعنی به قول معروف شاخک‌های شاعر کاملاً اتفاقاتی که امروزه گریبانگیر ما شده است را در همان اوایل انقلاب احساس کرده و هشدار می‌دهد.

امروز دیگر در شعر انقلاب اسلامی خیلی به توصیف دوران ستم‌شاهی و وضعیت نامطلوب آن زمان نیاز نداریم. لازم نیست دوباره بخواهیم پس از انقلاب را با زمان طاغوت مقایسه کنیم. اکنون باید افق‌های پیش‌رو را ببینیم. مبارزه با فساد اقتصادی، اشرافی‌گری، تبعیض، ریا و تظاهر و سوءاستفاده از حضور دین در عرصه‌های مختلف جامعه نکاتی است که باید مدنظر شاعر قرار بگیرد.

اهالی سیاست بنا به تعارفات، مناسبات و ملاحظات خودشان این‌ها را زیرسبیلی رد می‌کنند؛ نه خودشان به اینها اشاره می‌کنند و نه اجازه می‌دهند کسی به اینها بپردازند. به‌نظر من رسالت هنر، ادبیات و به‌ویژه شعر انقلاب این است که میدان‌دار باشد و فریادگر این مشکلات و نشان‌دهنده راه باشد. چرا که شعر هنوز رمقی دارد و می‌تواند فریاد بزند و به‌نظر من در این سال‌ها از این زرق و برق‌هایی که سایر هنرها گرفتارش شده‌اند کمتر آسیب دیده است.

آیا می‌توان گفت به نوعی دست شعر برای این آسیب‌شناسی بازتر است؟

شما اگر بخواهید ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب را به‌صورت خالص در آینه‌ای به‌تماشا بنشینید هیچ چیز شفاف‌تر از شعر نخواهید یافت. شما در کدام‌یک از هنرها به‌جز شعر می‌توانید انقلاب را با تمام ابعاد و عظمتش لمس کنید؟ در یک غزل باشکوه انقلابی مانند «سرّ نی در نینوا می‌ماند اگر زینب(س) نبود/ کربلا در کربلا می‌ماند اگر زینب(س) نبود» تمام عظمت حضرت زینب(س) با آن همه پشتوانه‌ تاریخی‌اش در پنج بیت بیان می‌شود. کدام سریال یا فیلم سینمایی با آن همه هزینه می‌تواند این عظمت و معرفت را نشان دهد. در ترسیم عظمت انقلاب هم ما این چیزها را داریم. یعنی شعرهایی داریم که اینها تمام بزرگی انقلاب و آرمان‌های آن را می‌توانند در قاب یک غزل به شما نشان بدهند.

در شعر انقلاب باید افق‌های پیش‌رو را ببینیم

به‌نظر من کماکان شعر در عرصه هنرهای انقلابی پیشگام و زنده است و این ظرفیت را دارد که این رسالت را همین‌طور به‌دوش بکشد و پیش ببرد. این رسالت بزرگ با وجود تمام کم‌لطفی‌ها و کم‌توجهی‌هایی که نظام فرهنگی ما نسبت به شعر روا داشته، محقق شده است. خدا شاهد است که شعر در نظام سیاستگذاری فرهنگی ما هیچ جایگاهی ندارد!