نعمتی که «نقمت» می‌شود/ به‌جای سدسازی به فکر زیرِ زمین باشیم
گروه اجتماعی خبرگزاری آنا- سمیرا نوری؛ وقتی که باران نمی‌بارد مردمان نالان و گریان به «ای‌کاش» گفتن می‌افتند؛ «کاش باران ببارد، کاش امسال کمی پر‌بارش‌تر از پارسال باشد، کاش سطح آب سدها بالاتر بیاید». این ای‌کاش گفتن‌ها برای روستاییانی که زندگی‌شان به گونه‌ای وسیع‌تر به آب وابسته است، بیشتر است. اما همین آب زندگی‌بخش به یک‌باره می‌تواند زندگی و دارایی مردم را به خطر اندازد. جاری شدن سیل در ماه‌های پربارش، آسیب‌های جدی به زندگی مردم به‌ویژه در مناطق روستایی وارد می‌کند. آسیب‌هایی که تا ماه‌ها پس از سیل‌زدگی، زندگی مردم را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
روستاهای خوزستان در هجوم سیل
اخیراً سیلی در استان‌های خوزستان و لرستان جاری شد که خسارت‌های زیادی به بار آورد. رئیس سازمان مدیریت بحران درباره خیزش این سیل و تلفات آن معتقد است که در پی بارش‌های سنگین و رهاسازی آب از سدهای دز و کرخه در روستاهای خوزستان، 6 شهرستان دچار سیلاب شد که خوشبختانه مردم آسیب ندیدند و کسی کشته نشد، با این‌حال نیروهای مردمی و امدادی در یک حرکت جهادی به ترمیم سیل‌بند شهر رفیع در غرب خوزستان اقدام کردند. البته به‌نظر می‌رسد مشکلات بیشتر از این‌هایی بود که رئیس سازمان مدیریت بحران به آن‌ها اشاره داشت.
سیل همیشه در کمین است
این که کسی در این سیل جان خود را از دست نداده، جای خوشحالی دارد، اما نفس به راه افتادن سیل در اثر چند روز بارش سنگین نباید فراموش شود. ما در کشوری زندگی می‌کنیم که با کمبود بارش و کم‌آبی روبه‌رو هستیم. کمبود بارش، مردم بسیاری از نواحی را با مشکلات جدی در کشاورزی و دامداری و حتی کمبود آب آشامیدنی مواجه کرده است. در این میان استان خوزستان یکی از استان‌هایی است که با خشکسالی دست‌وپنجه نرم می‌کند. حال آنکه این استان در سیل اخیر متحمل خسارت شد.
جاری شدن آب و وقوع سیل تنها به استان‌های غربی و جنوبی محدود نمی‌شود. بارها اتفاق افتاده است که استان‌های شمالی نیز با این فاجعه روبه‌رو شوند که گاهی خسارت‌های جانی نیز به همراه دارد. افزون بر خسارت‌های وارده، هر سال بخش زیادی از آب‌های بارشی در اثر سیل تباه می‌شود. اگر این آب ذخیره شود احتمالاً بخش قابل توجهی از نیاز کشور به آب را پاسخگو خواهد بود. از همین رو با محمد درویش کارشناس محیط زیست به گفتوگو پرداختیم.
جنگل‌زدایی و تخریب پوشش گیاهی، عامل سیلاب
محمد درویش کارشناس محیط زیست در این‌باره به خبرنگار حوزه محیط زیست گروه اجتماعی خبرگزاری آنا گفت: «تاریخ چند هزارساله ایران نشان می‌دهد که رویش‌گاه زاگرس همیشه دارای بارندگی زیادی بوده است. اما این سیل‌هایی که در چند سال اخیر در آن منطقه جاری می‌شود، بی‌سابقه است. این مشکل به جنگل‌زدایی و از بین بردن پوشش گیاهی بر می‌گردد. همچنین استقرار نادرست تأسیسات صنعتی، مسیریابی غلط جاده و مسیریابی غلط نفت، گاز و آب از دلایل دیگر وقوع سیل در این ناحیه است.»
عملیات تکنولوژیک نادرست «نقمت» بود نه «نعمت»
وی افزود: «عملیات تکنولوژیک نادرست در غرب کشور، باعث تخریب پوشش گیاهی خاک شده و زمین برهنه‌ای را برای ما باقی گذاشته است که باران را جذب نمی‌کند. این زمین برهنه مجال نفوذ آب به سفره‌های آب زیرزمینی را نمی‌دهد و تبدیل به یک نقمت شده که خانمان ایرانیان را به خطر می‌اندازد. خسارت جبران‌ناپذیری می‌زند و حجم بزرگی از خاک زاگرس را با خود می‌شوید و می‌برد.»
سدسازی راه‌حل مقابله با سیلاب نیست
وی در ادامه گفت: «متأسفانه گاهی پیش آمده که در این مواقع نشانی غلط می‌دهند و می‌گویند برای جلوگیری از هدررفت چنین آب‌هایی باید سدهای جدید احداث کنیم. اما این راهش نیست؛ بلکه باید کوشش کنیم تا رویش‌گاه جنگلی و پوشش گیاهی حفظ و احیا شود. در صورت ترمیم پوشش گیاهی زاگرس، حجم آب جاری شده بسیار کاهش خواهد یافت و بخش بزرگی از آن توسط زمین و گیاهان جذب می‌شود.»
درویش افزود: «اگر بستر رودخانه‌ها را تنگ نمی‌کردیم و در اطراف آن‌ها ساخت و ساز بی‌رویه نداشتیم، این سیلاب‌های مشکلاتی ایجاد نمی‌کرد. در عوض بارش باران می‌توانست برکت باشد و وارد دشت‌ها شود و به حاصلخیزی خاک کمک کند.»
افزایش قدرت نفوذ آب در خاک
وی در پاسخ به این سؤال که سریع‌ترین کاری که می‌توان برای جلوگیری از بروز چنین سیل‌هایی انجام داد چیست؟ گفت: «کار سریع‌تر این است که با انجام مجموعه‌ای از عملیات آبخوان‌داری و آبخیزداری، سرعت حرکت آب را کم کرده و در مناطقی که خاک مستعد دارند، اجازه نفوذ آب را بدهیم. کاشت گونه‌های گیاهی مناسب نیز بسیار تأثیرگذار است. همچنین باید به سرعت اقدام به لایروبی مسیر رودخانه‌ها کنیم و هرگونه تأسیسات غیرمجاز که در مسیر رودخانه وجود دارد را تخریب کنیم.»
وی بیان کرد: «بدین ترتیب آب در بستر رودخانه حرکت کرده و مواد غذایی لازم را به دشت‌ها وارد می‌کند. در نهایت وارد اروندرود و خلیج فارس می‌شود و کیفیت آب را در آنجا بالا می‌برد. مصب رودها محل مناسبی برای تخم‌ریزی آبزیان است و آن‌ها می‌توانند از مواد غذایی که توسط رودها آورده شده است، استفاده کنند.»
عملیات آبخوان‌داری
درویش در ادامه گفت: «مطالعات مرکز حفاظت خاک و آبخیزداری و همچنین مرکز جهاد کشاورزی نشان داده که ما به‌راحتی با عملیات آبخوان‌داری می‌توانیم آب را به زیرِ زمین هدایت کنیم. مکان‌یابی‌های خوبی در استان‌های لرستان و کهگیلوبه و بویراحمد در این خصوص صورت گرفته است.»
وی افزود: «دکتر آهنگ کوثر روشی را در این مورد ابداع کرده است. بندسارها در خراسان و روش‌های مشابه در بلوچستان نمونه‌هایی از استفاده از این روش است. ما در گذشته نیز روش‌هایی برای ذخیره آب سیلا‌ب‌ها در ایران داشتیم. اما دکتر کوثر این روش‌ها را مدرن‌سازی کرد و برای آن شیوه‌نامه ابداع کرد. بسیاری از دانشجویان خارجی، سالانه از ایستگاه آبخوان‌داری دکتر کوثر در استان فارس دیدن می‌کنند.»
لزوم حمایت از آبخوان‌داری
این کارشناس ادامه داد: «ما در تمام کشور می‌توانیم مکان‌یابی کنیم و جلوی هدررفتن آب سیل‌ها را بگیریم. اما متأسفانه طبقه آکادمیک ما که تجربه‌های خود را از غرب می‌گیرد، هنوز رشته‌ای را بر مبنای آبخوان‌داری در دانشگاه‌ها تعریف نکرده است. در حالی که ما رشته آبخیزداری داریم.»
وی بیان کرد: «آبخوان‌داری متأسفانه حمایت و به‌روز نمی‌شود. مافیای سدسازی به آبخوان‌داری اجازه رشد نمی‌دهد. چرا که هزینه نگهداری آب در زیرِ زمین یک دهم هزینه سدسازی است. آبی که در یک سال در زیر زمین توسط آبخوان‌ها ذخیره می‌شود به اندازه آبی است که توسط 650 سد کشور در یک سال ذخیره می‌شود. این حجم حدود 47 تا 50 میلیارد متر مکعب است.»
پر کردن سفره‌های زیرزمینی شاید بهترین راه‌حل
از آنجایی که ایران در ناحیه گرم و خشک زمین قرار دارد و بارش سالیانه آن نیز کم است، برای مصارف کشاورزی، صنعتی و آشامیدنی از آب‌های زیرزمینی استفاده می‌شود. استفاده بیش از حد از این آب‌ها هفتاد درصد آن را تخلیه کرده است که باعث خشک شدن خاک، نشست زمین و ایجاد پدیده فروچاله شده است. این پدیده‌ها افزون بر این که حاصلخیزی زمین را کم می‌کند، منجر به افزایش ریزگردها و در نتیجه مهاجرت‌های گسترده نیز می‌شود. استفاده از آب‌های جاری‌شده در اثر بارش و سیل‌ها می‌تواند تا حد بسیار زیادی نیازهای مردم را برطرف کند. به‌ویژه اگر این آب به داخل زمین هدایت شود می‌تواند از خطر خشکی زمین و عواقب خانمان‌برانداز آن جلوگیری کند.
بنابراین باید در نظر گرفت که می‌توان سیلاب را مهار کرد و از نعمت خدادادی بارش باران بهترین استفاده را برد؛ و البته متوجه باشیم که زمینه وقوع سیلاب را خودمان با دست خودمان ساختیم، آنجا که بی‌گدار به دل طبیعت زدیم و با از بین بردن منابع طبیعی و محیط زیست ستون‌های مقابله با سیل را تخریب کردیم. پس می‌توان دوباره جلوی تخریب را گرفت و با طبیعت آشتی کرد.
انتهای پیام/4076/ن
انتهای پیام/