معناشناسی صفات الهی با رویکرد نقد دیدگاه سلفی تکفیری از منظر قرآن

به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا از اردبیل، محمدفردین جلالی نخستین دانش‌آموخته رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل از رساله دکتری خود با عنوان «معناشناسی صفات الهی با رویکرد نقد دیدگاه سلفی تکفیری از منظر قرآن و نهج البلاغه» دفاع کرد.

جلالی در گفتگو با خبرنگار آنا در اردبیل درباره محتوای پايان‌نامه اظهار كرد: توحید، اصل اول همه فِرَق و مذاهب اسلامی است؛ با این وجود، در جزئیات این اصل میان آنها اختلافات اساسی وجود دارد.

وی افزود: از جمله مهم‌ترین و بحث برانگیزترین شاخه‌های توحید، موضوع اسما و صفات خداوند متعال است؛ چراكه تمام مراتب و مراحل معرفت دين و عمل به آن بر معرفت ذات مقدس خداوند متفرع و شناخت ذات الهى، فقط از طريق معرفت حقيقى اسما و صفات او امكان‌پذير است.

 دانش‌آموخته رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل اضافه كرد: اینکه دلالت صفات و اسما بر خداى متعال چگونه است‌، طرفداران هر ديدگاه، چه كسانى هستند و دلايل آنان چيست‌؟ پيامدها و لوازم هريك كدام است‌؟ و طُرق فهم صفات الهی و نسبت آن با صفات بشری،  مهمترین مسائل این بحث است.

جلالی بيان كرد: در قرآن و روایات، برای خداوند صفاتی چون غضب، سخط، كراهت، بغض، مجىء، اتيان، وجه، يدين (دو دست)، عينين (دو چشم)، استوا، علوّ، رؤيت، نزول، فرح، ضحك، رِجل، قَدَم، كلام و صوت وارد شده است که در تعیین این اوصاف،کیفیت و چگونگی آنها بین دانشمندان جهان اسلام اختلاف وجود دارد.

وی افزود: برخی در تفسیر این‌گونه صفات، توقف کرده‌ و عده‌ای معتقدند این صفات باید تأویل شوند. بعضی دیگر نیز به تبعیت از برخی اهل اثر و اصحاب حدیث به ظاهر این صفات اکتفا کرده و همان را برای خداوند متصور شده‌اند، که به مشبّهه و مجسّمه معروف شده‌اند.

دانش‌آموخته رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل تصريح كرد: آنان که به پیروی از احمد بن حنبل، ابن تیمیه و محمدبن‌عبدالوهاب اصطلاح سلفیه را برای خویش برگزیده‌اند، در شناخت اسما و صفات الهی، روش عقلی را بی اعتبار دانسته و فقط روش نقلی را مبنای معرفت خویش قرار داده و در روش نقلی نیز به معنای ظاهری و عامیانه این صفات بسنده کرده و آنها را تأویل نمی‌کنند.

جلالی ادامه داد: در نتیجه، صفاتی زائد بر ذات را برای خدا اثبات کرده‌اند که این امر با توحید صفاتی و به تبع آن با توحید ذاتی به معنای بساطت ذات از هرگونه ترکیب، تعارض دارد.

پژوهشگر علوم قرآنی گفت: این گروه با تغییر و تصرف در مفهوم توحید، بسیاری از آموزه‌ها را نادرست می‌شمارند و با ممنوعيت تفكر در صفات الهى و انكار مجاز در قرآن،گرفتار تشبیه و تجسیم و رؤيت ظاهرى خداى متعال در دنيا شده و با ادعای انتساب به سلفِ صالح، پيروان نظريه «اتحاد صفات با ذات» و قائلان به «جواز تأويل» را كافر قلمداد كرده و تأويل آيات و احاديث صفات را تحريف دانسته، مرتكبان آن را جنايتكار شمرده و مصيبت‌هاى وارده در جهان اسلام را متوجه اهل تأويل كرده‌اند.

وی با بيان اينكه این تحقیق با رویکردی تحلیلی و توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای صورت پذیرفته است، ادامه داد: با این پیش‌فرض که عوامل و زمینه‌های پیدایش تکفیر و گسترش آن، جهل و جمود و ظاهرگرایی و تعطیل عقل و تفرقه و اختلافات مذهبی و فرقه‌ای و انگیزه‌های سیاسی و انحراف از صراط مستقیم به سمت افراط‌گرایی بوده است.

دانش‌آموخته رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل افزود: علاوه بر نقد و بررسی مبانی اندیشه سلفیت و وهابیت در مورد صفات خبرى و تحقیق در انطباق و سازگاری آنها با قرآن کریم به دست آمد که مهم‌ترين عامل نفوذ انديشه‌هاى تشبيهى در ميان مسلمانان، ورود خرافات يهوديان در قالب اسرائيليات به جهان اسلام بوده است.

جلالی اضافه كرد: با تمرکز بر روایات امیرالمؤمنین(ع) در راستای ابطال تشبيه و تباين آفريدگار و آفريدگان و جمع این روایات و آنگاه مقایسه آنها با دیدگاه وهابیت به‌عنوان نوآوری این تحقیق  به این نتیجه رسیدیم که سلفيه و اشاعره در حالی صفات را قديم و زائد بر ذات الهى مى‌دانند.

وی تأكيد كرد: بر اثبات اين نظريه نه تنها هيچ آيه يا روايتى وجود ندارد كه به عكس، دلايل عقلى و نقلى فراوانى بر نفى زيادت و اثبات عينيت صفات نيز موجود است و از جانب متكلمان و حكما، براى اثبات نظريه عينيت صفات ازلى خداوند با ذات او، برهان‌هاى عقلى بسيارى اقامه شده است.

نخستین دانش‌آموخته رشته علوم قرآن و حديث دانشگاه آزاد اسلامی اردبيل بيان كرد: یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که همه اسمای الهی، صفات خداوند نیز محسوب می‌شوند؛ رابطه‌ای ميان صفات مخلوق و خالق نيسـت و معنـا و مصـداق صـفات در ايـن دو متفاوت است؛ بنابراين با صفات بشـری نمـی‌توان به نحو معناداری از صفات الهی سخن راند.

جلالی تأكيد كرد: با استناد به آیات قرآن کریم و سخنان امام علی (ع) در نهج‌البلاغه، نظریه عینیت صفات با ذات تبیین و نظریه ابن تیمیه در اندیشه رؤیت خداوند و اعتقاد او به جسمانیت و مکان مندی و استناد او به ظاهر نگری در صفات خداوند، نفی می‌شود.

انتهای پیام/4062/ن