نشر الکترونیک به کتاب‌خوان شدن جامعه کمک می‌کند/ نگرانی ناشران کاغذی بی‌دلیل است
هادی حسینی‌نژاد، خبرنگار فرهنگی آنا: بحث بر سر ورود ناشران به عرصه نشر الکترونیک، بحث تازه‌ای نیست اما شیوع بحران‌های جدی اخیر در عرصه نشر کاغذی که منجر به افت فاحش میانگین شمارگان کتاب در کشور شده و گاه به 200 و 300 نسخه نیز تنزل داشته، بازخوانی امکانات و شرایط نشر الکترونیک بیشتر از گذشته احساس می‌شود. سوال این است که آیا بالاخره وقت آن رسیده است که از نشر الکترونیک نترسیم و آن را به مثابه فرصتی برای خروج از بحران نشر کاغذی به کار بگیریم؟
محمد صدوقی، مدیر اپلیکیشن طاقچه که از آبان‌ماه سال گذشته و به همت شرکت خدمات هوشمند حصین همراه پردیس، وارد عرصه ارائه و فروش کتاب الکترونیک شده، می‌گوید نتایج آمارهای فروش و استقبال مخاطبان از نسخه‌های الکترونیکی، ضرورت و امکانات توجه به این شیوه نوین در عرصه نشر را ثابت می‌کند. به گفته او نشر الکترونیک نه تنها میزان فروش کتاب‌های کاغذی را پایین نمی‌آورد، بلکه موجب تقویت اقتصاد نشر خواهد شد. در ادامه گفت‌وگوی این خبرگزاری را با صدوقی می‌خوانید:
به عنوان نخستین سوال کمی درباره پیشینه کار «طاقچه» و آغاز به فعالیت آن توضیح دهید.
پروژه ورود شرکت خدمات هوشمند حصین همراه پردیس به عرصه نشر الکترونیک به 2 سال قبل برمی‌گردد که این ایده برای اولین بار مطرح شد. در ادامه با بارگذاری یک نسخه آزمایشی به سنجش بازار و تعامل با ناشران پرداخته شد. پس از طی شدن دوره فعالیت آزمایشی، نسخه اصلی اپلیکیشن طاقچه در 21 آبان 1393؛ مصادف با هفته کتاب، در دانشگاه تهران افتتاح و رونمایی شد. از آن تاریخ تا کنون بیشتر از 120 ناشر نسبت به عقد قرارداد با ما اقدام کرده‌اند و در مجموع بیش از 3 هزار عنوان محتوا در سایت طاقچه بارگذاری و در دسترس مخاطبان قرار گرفته است.
| وجود نزدیک به 40 میلیون دستگاه هوشمند در کشور، نشان می‌دهد ظرفیت و علاقه استفاده از کتاب‌های الکترونیک وجود دارد |
آماری از تعداد مخاطبان خود هم دارید؟
بله. تا کنون 140 هزار نفر اقدام به نصب نرم‌افزارهای کتاب‌خوان طاقچه کرده‌اند و دانلود 400 هزار محتوا نیز در سایت ما ثبت شده است. البته بخشی از این عناوین، به نشریات و مجلات مربوط می‌شود اما بیش از 1700 عنوان از 3 هزار عنوان، به کتاب‌ها اختصاص دارد و نزدیک به 300 هزار مورد از تعداد دانلود‌ها هم مربوط به کتاب‌ها بوده است. این آمار ظرف کمتر از یک‌سال برای ما رضایت بخش است. همچنین وجود نزدیک به 40 میلیون دستگاه هوشمند در کشور، نشان می‌دهد ظرفیت و علاقه استفاده از کتاب‌های الکترونیک وجود دارد تا مردم با استفاده از خدمات ارائه کتاب‌های الکترونیک، به کتابخوانی توسط دستگاه‌های هوشمند خود روبیاورند تا به این شکل شاهد توسعه فرهنگ کتابخوانی در کشور باشیم.
اگر بخواهیم مختصات نشر الکترونیک را در مقایسه با نشر کاغذی مورد بررسی قرار دهیم، فکر می‌کنید مزیت‌های نشر الکترونیک چیست و مردم چرا باید از توسعه این نشر استقبال کنند؟
اولا نشر کاغذی در کشور ما همواره با مشکلات و ایرادهایی موجه بوده؛ مثل مشکل گرانی، عدم توازن در کشور و در دسترس نبودن کتاب برای علاقه‌مندان. اما در نشر الکترونیک دیگر خبری از این مشکلات نیست؛ آنچنانکه هم قیمت نسخه‌های الکترونیکی به مراتب پایین‌تر از نسخه کاغذی است و هم اینکه با ورود به فضای مجازی، امکان دسترسی برای همه وجود دارد. از این گذشته استفاده از کتاب‌های الکترونیک این امکان را ایجاد می‌کند که مخاطب بدون اینکه لازم باشد زمانی را صرف رفتن به کتاب‌فروشی یا کتابخانه بکند، در هر زمانی؛ مثلا وقتی در مترو یا اتاق انتظار پزشک است، می‌تواند با تبلت یا گوشی خود کتاب مورد نظرش را دانلود کرده و مشغول خواندن آن شود. امکانات دیگری مانند جست‌وجو، تغییر فونت و سایز و ... را نیز اضافه کنید.
البته نشر الکترونیک مشکلاتی هم دارد، مثل این مشکل که هنوز خیلی‌ها برایشان سخت است با دستگاه‌های هوشمند کتاب بخوانند یا مثلا با مشکلات بینایی و چشم‌درد مواجه می‌شوند. اما در مجموع مزیت‌های نشر الکترونیک، به معایب آن می‌چربد و به همین خاطر امیدواریم که فرهنگ کتاب و کتابخوانی در کشور با استفاده از تکنولوژی الکترونیک نشر، توسعه بیشتر پیدا کند.
| اگر هزینه‌های کاغذ، لیتوگرافی و چاپ، صحافی، انبارداری و توزیع و بازاریابی را حذف کنیم، مبلغ نسخه‌های الکترونیکی کتاب‌ها، برای ناشران سودبخش هم هست |
با این حساب فکر می‌کنید چرا عمده ناشران هنوز بر انتشار به شکل کاغذی اصرار دارند و در مقابل ورود به عرصه نشر الکترونیک، مقاومت می‌کنند؟
فکر می‌کنم دلیل اصلی‌اش آگاهی نداشتن از نشر الکترونیک باشد. اگر بخواهیم هزینه‌های کاغذ، لیتوگرافی و چاپ، صحافی، انبارداری و توزیع و بازاریابی را حذف کنیم (آنچنانکه در نشر الکترونیک این هزینه‌ها وجود ندارد) می‌بینیم که مبلغ نسخه‌های الکترونیکی کتاب‌ها، می‌تواند برای ناشران سودبخش هم باشد. آن‌ها می‌توانند حداقل با کتاب‌های قدیمی خود که دیگر قصد بازنشر آن را ندارند، نشر الکترونیک را تجربه کنند تا با کم و کیف کار آشنا شوند.
آن‌طور که ما از ناشران می‌شنویم، نگرانی عمده آن‌ها درباره شیوه پرداخت مبالغ از سوی کتاب‌فروشی‌های الکترونیکی و همچنین تخصیص حق‌التالیف و حق‌الترجمه به مولفان و نویسندگان آثار است که البته در قراردادهای آنان نیز درج نشده.
سیستم کاری ما به گونه‌ای است که یک پنل مدیریتی ویژه ناشران به آن‌ها تعلق می‌گیرد که می‌توانند به صورت لحظه‌ای آمار فروش آثارشان را ببینند. همچنین می‌توانند با اضافه کردن الحاقیه‌ای به قراردادهای خود، درصدی از فروش الکترونیک کتاب‌هاشان را نیز به مترجمان و مولفان بدهند. ما در بخش حقوقی شرکت خودمان، این مشاوره را به ناشران طرف قرارداد می‌دهیم و آن‌ها را در تنظیم الحاقیه مربوطه کمک می‌کنیم.
یکی دیگر از نگرانی‌ها این است که انتشار نسخه الکترونیک کتاب‌ها، روی میزان فروش نسخه‌های کاغذی تاثیر منفی بگذارد. از طرفی نگرانی با کپی‌برداری‌های غیرقانونی نیز وجود دارد.
| باید استانداردهای امنیتی وضع شود تا بی‌اعتمادی ناشران به نشر الکترونیک از بین برود |
اولا حتی کتاب‌های کاغذی هم با مشکل امنیتی و انتشار نسخه‌های غیرقانونی مواجه هستند؛ آنچنانکه کپی‌برداری از کتاب‌ها با چاپ افست و همچنین اسکن کردن کتاب‌ها و تبدیل‌شان به نسخه‌های پی‌دی‌اف همیشه وجود داشته است. حتما در تبلیغات دیده‌اید که مثلا 50 هزار جلد کتاب را در چند دی‌وی‌دی به قیمت 20 تا 30 هزار تومان به فروش می‌روند. یکسری از افراد هم برای بالا بردن بازدید سایت‌های خود، از بارگذاری نسخه‌های غیرمجاز از کتاب‌های مختلف استفاده می‌کنند. بنابراین نگرانی ناشران در این رابطه، بیش از حد است. هرچند ما از بهترین و امن‌ترین سیستم رمزگذاری برای برنامه‌های کتاب‌خوان خود استفاده می‌کنیم تا امکان کپی‌برداری به حداقل برسد. البته بهتر است در این حوزه استانداردهای امنیتی وضع شود و تمام فعالان در این عرصه ملزم به رعایت آن باشند تا بی‌اعتمادی ناشران به نشر الکترونیک از بین برود.
ثانیا تاثیر منفی گذاشتن انتشار الکترونیک کتاب‌ها روی نسخه‌های کاغذی هم درست نیست. دلیلش هم این است که نشر کاغذی همیشه و در همه‌جای دنیا، جایگاه و مخاطبان خاص خودش را دارد و هدف از توسعه نشر الکترونیک، افرادی هستند که مخاطب کتاب کاغذی نبوده ولی با ارائه امکانات خاص، می‌شود آن‌ها را کتاب‌خوان کرد. به همین خاطر است که برخی از ناشران طرف قرارداد با ما، هم‌زمان با انتشار نسخه‌های کاغذی، نسخه الکترونیک کتاب‌شان را هم منتشر می‌کنند.
آیا نشر الکترونیک به لحاظ حقوقی، پشتوانه‌ای دارد و وزارت ارشاد در این زمینه اقدامات لازم را انجام داده است؟
| مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه های دیجیتال که رسما مسئولیت نشر الکترونیک را دارد، هنوز قانون مشخصی را ارائه نکرده است |
متاسفاته خیر. قوانین موجود هم مثل قانون تجارت که مربوط به سال 48 است، بسیار قدیمی هستند و قانون مستقلی برای نشر کتاب الکترونیک تدوین نشده. مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه های دیجیتال که رسما مسئولیت رسیدگی به نشر الکترونیک را دارد، با وجود پیگیری‌های صورت گرفته هنوز قانون مشخصی را لحاظ نکرده‌اند. به همین دلیل بسیاری از مباحث نشر الکترونیک در هاله‌ای از ابهام قرار دارند؛ مثلا این مساله که آیا برای نشر الکترونیک یک اثر، مجوزی که ناشر برای انتشار کاغذی آن از اداره کتاب گرفته، کافی است؟ نظارت بر نشر الکترونیک چه ساز و کاری دارد و آیا ناشران الکترونیکی مشمول معافیت مالیاتی می‌شوند یا خیر. اما حتی دریغ از یک آیین‌نامه!
در پایان اگر مطلبی نگفته باقی مانده، بفرمایید.
نشر الکترونیک یک واقعیت گریزناپذیر است و ناشران باید دیر یا زود وارد این عرصه شوند. بنابراین باید آن را جدی گرفت. اینکه ناشری از نشر الکترونیک پرهیز کند، مثل این است که با درنظر نگرفتن امکانات چاپ دیجیتال، یک ناشر هنوز هم با شیوه‌های قدیمی کتاب‌هایش را حروفچینی کند که بدون شک به‌صرفه نیست! همچنین ناشران می‌توانند در کنار نشر الکترونیک کتاب‌هاشان، نشر کاغذی را نیز با کیفیتی بیشتر ادامه دهند؛ همان‌طور که در کشورهای توسعه‌یافته انتشار نسخه‌های کاغذی، حتی بعد از انتشار نسخه‌های دیجیتال و به میزان استقبال و تقاضای مخاطبان منتشر می‌شود.
انتهای پیام/