ایران چگونه باید روابط خود با کشورهای حوزه خلیج فارس را تقویت کند؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آنا، پایگاه خبری المانیتور در گزارش خود در این زمینه آورده است: روحانی در آن زمان در مصاحبه‌ای با الجزیره تاکید کرده بود که کشورهای حوزه خلیج فارس، نه‌تنها همسایگان ما، بلکه برادران ما هستند. اکنون و پس از دستیابی به توافق هسته‌ای ایران فرصت خوبی برای تقویت روابط با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به دست آورده است، اگرچه این کشور باید در زمینه با احتیاط گام بردارد.

اهداف مورد نظر کشورهای عربی در زمینه اختلافاتشان با ایران و اهداف ایران در زمینه اختلافات خود با اعراب هنوز محقق نشده است، در عوض اتهام زدن‌‌های دو طرف به یکدیگر درباره دخالت در امور داخلی‌شان کمتر شده و به حال طبیعی بازگشته است.

پس از توافق هسته‌ای اروابط ایران با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس اولویت این کشور اعلام شد. برای توضیح درباره احتمال تحقق این امر باید نگرش این کشورها در قبال ایران مورد بررسی قرار گیرد.

عمان تنها دوست قابل اعتماد ایران در شبه جزیر عربی است و این مسئله در زمان شاه نیز وجود داشته است. نقش سلطان قابوس در مذاکرات هسته‌ای به اندازه کافی دارای اهمیت بود، همانطور که حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران در صفحه توئیتر خود از وی قدردانی کرد. علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز در گفتگو با روزنامه آفتاب یزد اعلام کرده بود که در زمان حضور وی به عنوان وزیر امور خارجه در دولت قبل، آمریکا تمایل خود به برگزاری مذاکرات مستقیم با ایران از طریق عمان را ابراز کرده بود. پس از برگزاری دو دور مذاکره، سلطان قابوس در نامه‌ای به احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور وقت ایران به وی اعلام کرد که آمریکایی‌ها با غنی‌سازی در داخل خاک ایران توافق کرده‌اند.

بنابراین به نظر می‌رسد عمان احتمالا می‌تواند در زمینه بهبود روابط منطقه‌ای نیز نقش خود را ایفا کند. روزنامه العرب گزارش داده است که مسقط قصد میانجیگری میان ایران و مصر برای بهبود روابط را دارد. بدون در نظر گرفتن صحت این گزارش، مسیر روابط ایران و عمان بستر مناسب را برای اینکه این روابط گسترش یابد و ایران به استفاده از نفوذ عمان در منطقه ادامه دهد، فراهم می‌سازد.

اگرچه کویت و قطر روابط دوستانه‌ای با ایران ندارند، اما پتانسیل این را دارند که روابط دوستانه با این کشور برقرار کنند. قطر از روابط توامان خود با ایران و عربستان بهره برده است. با وجود این، به دلیل اختلاف بر سر بهار عربی و مسئله اخوان‌المسلمین در روابط دوحه و ریاض شکاف ایجاد شده است، این در حالی است که روابط این کشور با ایران در حال بهبود است. در واقع قطر خود را در زمره کشورهای عربی حامی توافق هسته‌ای ایران قرار داده است. در سفر اخیر محمدجواد ظریف به دوحه، امیر قطر بر این نکته تاکید کرد که کشورش هرگز با ایران مشکلی ندارد و همواره از حق ایران برای استفاده از فناوری هسته‌ای حمایت کرده است.

قاسم محب‌علی، مدیرکل سابق وزارت امور خارجه ایران در امور خاورمیانه در گفتگو با المانیتور تاکید می‌کند: قطر در حال پیشبرد بازی خود است. در برخی موارد این کشور در خط و مسیر عربستان قرار دارد و در برهه زمانی دیگر با ایران همراه می‌شود. قطر نگرانی‌های خود را دارد، آنان می‌دانند که در صورت لغو تحریم‌ها، ایران بهره‌برداری خود از مجتمع گازی پارس جنوبی را افزایش خواهد داد که این البته در راستای منافع قطر نیست. همزمان با این مسئله دوحه علاقه‌مند است که به عنوان یک بازیگر مستقل در منطقه جلوی نفوذ عربستان را بگیرد و مواضع خود را نیز بیان کند. با در نظر گرفتن تاریخچه اقدامات مستقل قطر و افزایش تنش میان این کشور و عربستان که حتی در مقطعی منجر به فراخواندن سفرای کشورهای عضو همکاری خلیج فارس از دوحه شد، باید انتظار این را داشت که قطر به سیاست‌های مستقلانه خود در قبال ریاض ادامه دهد.

در عین حال کویت نیز به طور سنتی اختلاف مهم و عمیقی با ایران نداشته است که علت آن وجود جامعه گسترده شیعیان در این کشور بوده است که لابی پرنفوذی در حمایت از ایران محسوب می‌شوند. سفر اخیر ظریف به کویت نیز با حمایت این کشور از توافق هسته‌ای همراه بود. افزایش همکاری میان ایران و کشورهای عضو همکاری خلیج فارس نیز مورد حمایت کویت قرار گرفت. از سوی دیگر نکته ویژه در این زمینه این بود که وزیر خارجه کویت در دیدار با ظریف بر توافق همه کشورهای منطقه بر این مسئله که باید با ایران به عنوان یک کشور مهم و بانفوذ در منطقه، مذاکرات جامع درباره مسائل منطقه انجام شود، تاکید کرد.

در سوی دیگر عربستان، امارات و بحرین قرار دارند که در شرایط کنونی روابط پرتنشی با ایران دارند. ظریف در تور منطقه‌ای خود به این سه کشور سفر نکرد. دلیل تنش در روابط ایران و بحرین مسئله بهار عربی در بحرین است که از سال 2011 آغاز شده است. امارات نیز مدت‌هاست بر سر مالکیت جزایر سه‌گانه در خلیج فارس با ایران اختلاف دارد و عربستان نیز رقیب سنتی ایران در منطقه است. واکنش عربستان نسبت به توافق هسته‌ای نیز محتاطانه بود و عادل الجبیر، وزیر امور خارجه عربستان در این‌باره گفت: ایران نباید از این توافق برای تلاش در جهت ماجراجویی در منطقه استفاده کند.

با توجه به تمامی این مسائل اکنون این سوال مطرح می‌شود که ایران برای مدیریت روابط خود با کشورهای عضو همکاری خلیج فارس به ویژه در زمینه تنش با این کشورها باید چگونه عمل کند؟

محب‌علی در این‌باره می‌گوید: ایران باید یک شیوه سه‌جانبه را برای این منظور در پیش گیرد. نخست آنکه ایران باید در سیاست‌های خود شیوه خوب و شرافت‌مندانه‌ای را در پیش گیرد و از تهدید برای استفاده از زور علیه این کشورها اجتناب کند. درست است که رفتار این کشورها در زمان تحریم ایران درست نبوده است، اما در حال حاضر افزایش تنش‌ها میان طرفین به سود منافع ایران نیست. نکته دوم اینکه ما باید به جای استفاده از میانجی، با هر یک از این کشورها به طور مستقیم مذاکره کنیم. و سومین نکته اینکه ما باید با عربستان در مذاکرات تعامل داشته باشیم. این کشور نقش غیرقابل انکاری در مسائل منطقه‌ای دارد، ما با این کشور اختلافاتی داریم، اما واقع‌بینانه‌ترین نکته در این زمینه این است که ما باید برای مدیریت این اختلافات تلاش کنیم. ما باید تلاش کنیم تنش‌ها با عربستان را کاهش دهیم و این روند را به سطح قابل کنترلی برسانیم.

در بخش پایانی این گزارش آمده است: اگرچه تهران تمایل بسیاری برای حل و مدیریت اختلافات خود با همسایگانش دارد، اما هنوز مشخص نیست که آیا همه کشورهای حوزه خلیج فارس تمایلی برای انجام عمل متقابل در قبال این اقدام ایران خواهند داشت یا خیر.