امروز به یک آخوند خراسانی نیاز داریم

به گزارش خبرنگار حوزه آیین و اندیشه گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، به همت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی، ویژه‌برنامه‌ای با نام «پنج شب، پنج کتاب، پنج شخصیت» از شنبه تا چهارشنبه هفته جاری برگزار می‌شود. در نخستین برنامه از این نشست‌ها، از کتاب جدید آیت‌الله سید مصطفی محقق داماد با عنوان «مکتبِ اجتهادیِ آخوند خراسانی» رونمایی شد.

در این برنامه که شامگاه شنبه بیست و ششم آبان ماه در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد، غلامحسین ابراهیمی دینانی، اکبر ثبوت، رحیم نوبهار، داوود فیرحی و علی ططری سخنرانی کردند.

در ابتدای این مراسم غلامحسین ابراهیمی دینانی با اعلام اینکه آیت‌الله سید مصطفی محقق داماد نویسنده کتاب مکتب اجتهادی آخوند خراسانی فقیه شجاعی است که توانسته این موضوع را محور پژوهش خود قرار دهد، گفت: ایشان فرزند مرحوم محقق داماد هستند. مرحوم محقق داماد فقیه دانشمندی بود، چون اصول را خوب می‌دانست. برای اینکه فقیه خوبی باشیم، باید بر اصول مسلط باشیم. محقق در قم، فلسفه و فقه و اصول خوانده‌اند و در غرب در رشته حقوق دکتری گرفته‌اند.

دینانی اظهار کرد: امروز دیگر ما مثل آخوند خراسانی نداریم. مرحوم آخوند خراسانی، اصولی درجه یک، فقیه متبحر و به روح زمانه خود آشنا بود. نویسنده این کتاب، حقوق غربی و اسلامی را خوب می‌داند. ایشان در حقوق بین‌الملل و همچنین در فقه حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. الان فقهای ما حقوق اسلامی را خوب می‌دانند، اما چه بسا حقوق غربی را ندانند. آقای محقق «ذوالسانین» است و شایستگی این را دارد که چنین کتابی درباره مرحوم آخوند خراسانی بنویسد. آقایان توجه داشته باشند و از افکار حقوقی ایشان که با فلسفه توأم است، استفاده کنند. امیدوارم که این کتاب منشاء اثر باشد.

اکبر ثبوت، پژوهشگر علوم دینی و فلسفه اسلامی نیز به عنوان سخنران بعدی مراسم عنوان کرد: من به خود و اصحاب فکر و اندیشه بابت انتشار این کتاب تبریک می‌گویم، چرا که احساس می‌کنم با چنین اثری، روزگار غربت و تحریف و مسخ آخوند خراسانی به سر آمده و این اتفاق مهم و مبارک توسط یک فیلسوف و فقیه و حقوق‌دان رقم خورده است.

وی گفت: خیلی خوشوقتم که این توفیق را پیدا کردم تا این کتاب را بخوانم. فکر می‌کنم کتاب «مکتبِ اجتهادیِ آخوند خراسانی» گام مهمی در شناسایی یکی از مغزهای متفکر تاریخ ما یعنی مرحوم آخوند خراسانی باشد که متأسفانه ناشناخته مانده و امیدواریم گام‌های بعدی هم در این عرصه برداشته شود و در این بین چه کسی شایسته‌تر از محقق داماد.

حجت‌الاسلام رحیم نوبهار نیز درباره جدیدترین کتاب محقق داماد گفت: دغدغه بسیار مهمی که نویسنده در این کتاب مطرح کرده، مسئله انقباض در اجتهاد و تسلط روح تقلید است. امروز با تسلط نوعی شهرت‌گرایی، به این درد و بلیه مبتلا هستیم. راه حل استاد محقق داماد برای برون‌رفت از این معضل، آزاد اندیشی در عین احترام به سنت پیشینیان و میراث غنی گذشتگان و رعایت اخلاق نقد و پژوهش است.

استاد حقوق اسلامی دانشگاه شهید بهشتی اظهار کرد: دغدغه دیگر نویسنده، توسعه دامنه سخن گفتن به نام خداوند است؛ یعنی آنچه ما به نام شریعت می‌گوییم و به خداوند نسبت می‌دهیم. این دغدغه مهم و مقدسی است. در یک کلام، بخشی از راهکارهای استاد، توسعه منطقةالفراغ و حجیت درک‌های عقلایی است اما این دریافت های عقلایی نباید به خداوند نسبت داده شوند. این همانی حکم عقل و شرع برای ما مسلم است، اما ضرورت ندارد که بسیاری از دریافت‌های عقلانی را به خدا نسبت بدهیم. به برداشت من، معنایش شاید این باشد که در ساحت زندگی اجتماعی و امر اجتماعی به نوعی مدل آزمون و خطا رو بیاوریم و به تجربه خودمان و تجربه زیسته خودمان و جوامع دیگر اهمیت بدهیم.

وی افزود: مسئله خردگریزی و خردستیزی در فقه و شریعت مورد توجه نویسنده قرار دارد. مسئله خوشبینی بی‌اندازه به اتقان و اعتبار بعضی منابع شرعی به‌ویژه حدیث، بلایی در جان شریعت است. باید دغدغه‌ها و بینش‌ها و منافع راویان و تضاد منافع را در نظر بگیریم. نمی‌توانیم اخبار برده‌داری را از کسی قبول کنیم که خودش برده فروش بوده. از سوی دیگر، در نظر گرفتن دخالت نهاد قدرت در ساماندهی به گفتمان فقه و فقاهت و انگیزه‌های سیاسی در جای جای این کتاب مطرح شده است که این هم مسئله بسیار مهمی است.

در ادامه، حجت‌الاسلام داود فیرحی هم گفت: مرحوم آخوند خراسانی شخصیت عجیبی دارد. هم قهرمان فقه و اصول است و هم قهرمان حوزه سیاست. یکی از مهم‌ترین نقش‌های ایشان همان هدایت مشروطه است. این هنر بزرگی است که کسی در یک دوره تاریخی، مرجعیت پیدا کند و یک حرکت اجتماعی را از پراکندگی و افتادن به پرتگاه نجات دهد، در نهایت هم نتیجه‌ای همچون مجلس شورای ملی و نظام سیاسی مشروطه را به ارمغان بیاورد. این کار بزرگی است که این بزرگمرد انجام داده است؛آن هم با مباحثی که همه دینی و اجتهادی است.

عضو هیأت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران گفت: به نظر من قسمتی از این کتاب که شاهکار است، اجتهادهای ناب خود آیت‌الله محقق داماد است. ایشان ایده خود را پشت احترامی که به مرحوم آخوند دارند متوقف نکرده‌اند. به نظر من، این قسمت خیلی مهم است. نوآوری‌های کتاب مبتنی بر ایده آخوند است اما فراتر از آن می‌رود.

فیرحی گفت: مدت زیادی است که بحثی در جامعه مذهبی و درون نظریه‌های اجتهادی رواج پیدا کرده که آیا ادله اجتهادی و ادله استنباط، هم‌عرض هستند یا نیستند؟ بزرگانی مثل مرحوم «شیخ محمد شمس‌الدین» به این نتیجه رسیدند که یکی از راهکارها برای شتاب دادن مجدد به موتور اجتهاد، تقسیم ادله به ادله مرجع و عادی است یا ادله برتر و ادله‌ای که باید در سایه آن ادله برتر، عندالتعارض تفسیر بشوند. از جمله این ادله برترکه استاد به خوبی به آن پرداختند، بحث‌های مهمی مثل کرامت و عدالت است.

وی اظهار کرد: مفهوم کرامت می‌گوید «انسان بما هو انسان» قطع نظر از هر مضاف‌الیه دیگری، از آن حیث که مخلوق برتر خداوند است کرامت دارد. خلاصه نظریه کرامت در ایده استاد محقق داماد که در این کتاب دیده می‌شود این است که انسان به ماهو انسان کرامت دارد و هیچ چیزی چه مذهب، چه نژاد، جنسیت، ثروت، سنت و تاریخ نمی‌توانند معارض این کرامت باشند. اگر این ادله برتر با ادله دیگری تعارض پیدا کرد، آن چه می‌شکند، ادله معارض است و نه مفهوم کرامت. این موضوع، نتیجه عظیمی دارد که در ادبیات دینی ما توانسته دولت ملی مدرن را در درون امت تأسیس کند. یعنی در دوره مشروطه انسان مسلمان ایرانی، ایرانی حساب شود و انسان غیرمسلمان ایرانی هم ایرانی حساب شود و هر دو کرامت مساوی داشته باشند.

فیرحی در ادامه گفت: مهم‌ترین نتیجه‌ این موضوع، برابری انسان‌ها به‌ویژه در حقوق بنیادینی مثل حق حیات و مالکیت و تعیین سرنوشت است. این‌ها مبناهایی هستند که از اتخاذ اصل کرامت پدید می‌آیند. من وقتی که این کتاب را می‌خواندم و به اواخر آن رسیدم، همچنان منتظر بودم که کاش این بحث‌ها با تفصیل بیشتری توضیح داده شود. امیدوارم عمر استاد طولانی باشد و این کتاب دیباچه‌ای بر شرح بیشتر این ایده محسوب شود.

علی ططری، مدیر مرکز اسناد کتابخانه مجلس هم از نگاه تاریخی این کتاب را بررسی کرد.

در انتها نیز سید مصطفی محقق داماد در توضیح انگیزه خود برای نگارش این کتاب گفت: در کشوری زندگی می‌کنیم که جمهوری اسلامی نام دارد. ضمن این که در قانون اساسی ما 10 پست کلیدی به مجتهدان داده شده است. رهبر باید مجتهد باشد، رئیس دیوانعالی کشور، دادستان کل کشور، رئیس قوه قضائیه و 6 فقیه شورای نگهبان باید مجتهد باشند. نامزدهای مجلس را باید مجتهدان تأیید کنند، قانون مصوب مجلس باید مورد تأیید مجتهدان باشند و تفسیر قوانین با تأیید مجتهدان باشد. به هرحال کشور را به نوعی قرار است اجتهاد اداره کند؛ اما گاهی با مشکلات شرعی جزیی مواجه می‌شویم که به یک معضل سیاسی تبدیل می‌شود.

نویسنده کتاب مکتبِ اجتهادیِ آخوند خراسانی در ادامه گفت: با خودم فکر کردم در یک قرن قبل، یک شیخ فقیه از بعد اجتهادی هنگامه‌ای به پا کرده و زمینه‌های فکری دموکراسی را برای ایران به وجود آورده که در آن زمان در منطقه پیشرو بوده است. این را آخوند خراسانی و شاگردانش برای ما انجام داده‌اند. به این دلیل این کتاب را نوشتم که بدانند باز هم آن که در این کشور دغدغه دموکراسی داشت، یک روحانی بود. آخوند خراسانی یک فقیه است و از چارچوب فقه و اجتهاد پویای شیعی به مردم‌سالاری رسیده است. خواستم با این کتاب بگویم امروزه ما یک آخوند خراسانی لازم داریم. به یک فقیه مقتدر نیاز داریم تا حرفش از بعد فقهی مقبول همگان باشد و چنین فقهایی کم داریم.

در انتهای این مراسم از کتاب «مکتب اجتهادی آخوند خراسانی» با حضور نویسنده آن سید مصطفی محقق داماد رونمایی شد.

انتهای پیام/4104