سرود ملی حماسه می‌خواهد؟

به‌گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، بخشی از صحبت‌های علیرضا قزوه در آیین رونمایی از مجموعه‌ آثار زنده‌یاد حمید سبزواری که شامگاه سیزدهم آبان‌ماه جاری در سالن سوره حوزه هنری برگزار شد، در نوع خود جالب توجه بود.

این شاعر آیینی در صحبت‌های خود ضمن اشاره به آهنگ «آمریکا، آمریکا» که شعر آن توسط زنده‌یاد سبزواری سروده شده بود و همچنین شعر معروف «این بانگ آزادی است کز خاوران خیزد» گفت: جای این اشعار و آهنگ‌های حماسی در سرود ملی جمهوری اسلامی خالی است؛ تولید سرود ملی یک کار جمعی بود و ای کاش از قلم و اندیشه استاد سبزواری هم که در آن زمان در قید حیات بودند در این اثر استفاده می‌شد.

وی در ادامه اظهار کرد: ما یاد گرفته‌ایم که در جنگ‌ها باید از رجز استفاده کرد. هیبت دویدن اسب‌ها چگونه است؟ شاهنامه جاودان فردوسی بر وزن رجز سروده شده است. وزن همین شعر «این بانگ آزادی است کز خاوران خیزد» مستفعلن فعلن است؛ یعنی رجز است، اما سرود ملی جمهوری اسلامی، حرکت نرم شتران بر ریگزار و رمل را به اذهان تداعی می‌کند! این نباید سرود جمهوری اسلامی باشد. با همه احترامی که به شعر و تنظیم و آهنگساز آن دارم امّا جای عنصر حماسه در آن خالی است.

قزوه با اشاره به این‌‌که سرود ملی آیه قرآن نیست که نتوان آن را عوض کرد، گفت: حتی در مقام مقایسه، می‌بینیم که حماسه در سرود ملی شاهنشاهی بیشتر از سرود ملی فعلی است! فکر می‌کنم شاعران جوان و شاگردان استاد سبزواری، امثال محمدمهدی سیار، علی‌محمد مؤدب و میلاد عرفان‌پور و دیگران می‌توانند سرودی بسازند که این حماسه‌ها را منعکس کند. 

البته او در پایان به این نکته هم اشاره کرد که این فقط یک پیشنهاد و اظهار نظر از جانب کسی است که حداقل چهل سال در حوزه شعر و ادبیات فعالیت داشته و طبیعتاً قابل نقد و بررسی است.

 «سر زد از افق» چگونه خلق شد؟

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سرود شاهنشاهی که به‌عنوان سرود ملی ایران شناخته می‌شد همچون بسیاری از عناصر فرهنگی نظام پیشین به حاشیه رفت و طرحی نو جای آن را گرفت؛ سرود ملی جمهوری اسلامی ایران با مطلع «شد جمهوری اسلامی به پا /که هم دین دهد هم دنیا به ما» با شعری از زنده‌یاد ابوالقاسم حالت و آهنگی از زنده‌یاد محمد بیگلری تدوین و به بخشی از خاطره جمعی ایرانیان از دهه 60 تبدیل شد.

اما از آنجایی که مدت زمان این سرود طولانی بوده و به‌ویژه برای اجرا در برنامه‌های بین‌المللی و مراسم مختلف مناسب به‌نظر نمی‌رسید، در سال 1370 تغییر کرد.

زنده‌یاد مشفق کاشانی در کتاب «خلوت انس» با اشاره به این‌که در این سال شورای‌عالی شعر صدا و سیما متولی تهیه سرود ملی جدید شد، نوشته است: «از بین تعداد زیادی آهنگ که آماده شد، آهنگ استاد حسن ریاحی که ۵۹ ثانیه بود، مورد تصویب قرار گرفت سپس از میان ده - دوازده شعری که توسط شاعران شورای‌عالی شعر صدا و سیما بر اساس ملودی موردنظر سروده شده بود، شعر ساعد باقری به اتفاق آراء انتخاب و با تغییراتی جزیی آماده اجرا شد.»

ساعد باقری هم چند سال پیش در یک برنامه ادبی که از تلویزیون پخش شد به این موضوع اشاره کرد که در آن زمان ملودی ساخته شده توسط حسن ریاحی را در اختیار تعدادی از شاعران قرار دادند تا براساس آن و با در نظر گرفتن 11 معیار شعری (که باید در ملودی 59 ثانیه‌ای لحاظ می‌شد) آماده شود.

 آن‌گونه که باقری می‌گوید در جلسه نهایی تصویب شعر که با حضور چهره‌هایی همچون محمود شاهرخی، مشفق کاشانی، سپیده کاشانی، مهرداد اوستا و تعدادی از شاعران دیگر برگزار شد، او دو کار را ارائه داد که شعر فعلی، با ترکیبی از دو شعر و اندکی تغییر انتخاب شد.

مقایسه، کار درستی نیست

مصطفی محدثی خراسانی، شاعری که در حوزه شعر آیینی، شعر انقلاب و دفاع مقدس از چهره‌های شناخته شده است، در این باره به خبرنگار آنا گفت: به نظرم مقایسه سرود ملی جمهوری اسلامی ایران با شعر «این بانگ آزادی» کار درستی نیست. سرودی که می‌خواهد در مجامع بین‌المللی اجرا شود، از نظر ملودی و شعر، با یک کار حماسی متفاوت است؛ چون سرود ملی باید به تمام وجوه فرهنگی و روحیات ملی و فرهنگی ما بپردازد.

محدثی خراسانی که خود در آیین رونمایی از اشعار زنده‌یاد سبزواری نیز حاضر بود اظهار کرد: تصور می‌کنم که موسیقی و شعر سرود ملی خوب است، البته با این پیشنهاد که این شعر یا آهنگ به‌روز شود، مفاهیم تازه‌ای به آن افزوده شود و ملودی زیباتر بشود، مخالفتی ندارم، امّا این نکته را هم باید در نظر داشت که به هر حال این سرود حدود سه دهه است که در اذهان و حافظه و جان مردم رسوب کرده و عوض کردن آن کار ساده‌ای نیست. 

به معضلات مهم فرهنگ و ادبیات بپردازیم

افشین علا، شاعر دیگری بود که در واکنش به این اظهارنظر قزوه گفت: ما معضلات و آفت‌های فراوانی در حیطه فرهنگ و آثار هنری مرتبط با انقلاب داریم که متأسفانه تبدیل به وحی منزل شده است و قرار نیست تغییر کند؛ چرا به سراغ این موضوعات نمی‌رویم و روی سرود ملی که یکی از جامع‌ترین مانیفست‌های جمهوری اسلامی ایران است، انگشت گذاشته‌ایم؟ من فکر می‌کنم این‌که یک اثر موسیقایی در کمتر از یک دقیقه بتواند این همه مضامین مربوط به انقلاب را در خود جمع بکند، ویژگی مهم و مثبت سرود ملی فعلی است؛ بنابراین توصیه می‌کنم که به جای این قبیل کارها به فکر نوآوری‌های بیشتر و رفع آفت‌های ملال‌آور از حیطه شعر و هنر انقلاب باشیم و به آثار فاخر و ارزشمند ملی بدون استدلال اعتراض نکنیم.

وی در واکنش به این گفته قزوه که امکان بازنگری در شعر سرود ملی وجود دارد نیز اظهار کرد: بله قطعاً سرود ملی آیه قرآن نیست، اما به شرطی که این رواداری را نسبت به همه سلیقه‌ها و آثار داشته باشیم، ضمن این‌که قرار نیست سرود ملی ما نوعی رجزخوانی باشد. وجهه بیرونی جمهوری اسلامی ایران، صلح و آزادی و روشنایی برای بشریت است. جای رجز در میدان جنگ است. البته در عرصه‌های دیپلماسی و امنیتی و هر جا که دشمنان ما را تهدید کنند، پاسخ خواهیم داد و رجز هم خواهیم خواند. 

اعلا در ادامه افزود: در سرود جمهوری اسلامی ایران، در یک زمان محدود هم از شهیدان یاد می شود، هم از استقلال و آزادی و هم از ماه بهمن که نماد انقلاب اسلامی است. بحث طلوع مهر از خاوران، تأکید بر مؤلفه تمدن شرق است و برازنده ملت و فرهنگ ماست. من این اثر را یک کار جاودانه، روان و در عین حال مؤلف و ظریف می‌دانم.

در سرود ملی، مدارا از حماسه مهم‌تر است

یک شاعر و ترانه سرا نیز با اعلام این که لزومی ندارد که سرود ملی، حماسی باشد گفت: اگر شما سرودهای ملی کشورهای جهان را بررسی کنید، بیشتر شامل انعکاس فرهنگ، تاریخ و هویت یک ملت است. ضمن این که فکر می‌کنم در پیشینه تاریخی و فرهنگ ما بحث صلح و مدارا پررنگ تر است و باید در سرود ملی، مدارا با جهان برجستگی بیشتری داشته باشد.

عبدالجبار کاکایی در ادامه گفت: موضوع حماسه و جنگ و دفاع از میهن در تاریخ ما وجود داشته و باید هم مورد توجه باشد، امّا نیاز نیست لزوماً در نمادهایی مثل سرود ملی تعبیه شود. البته تردیدی ندارم که در صورت لزوم باید کیفیت سرود ملی ارتقاء پیدا کند. 

کاکایی سرود «ای ایران، ای مرز پرگوهر» را اثری دانست که واجد همه ویژگی‌های یک سرود ملی است و گفت: کاش این سرود به عنوان سرود ملی ما انتخاب می‌شد. چون همه گرایش‌ها و افکار و آرزوهای ملت در آن لحاظ شده است. وی در ادامه افزود: به نظر من، حماسه به یک دوره خاص از حیات یک ملت مربوط است و ضرورت ندارد که آن را در هر پدیده فرهنگی دخیل کنیم.

 تعابیری که علمی نیست و شاعرانه است!

اما شاید تندترین واکنش نسبت به این اظهار نظر قزوه را علیرضا بدیع مطرح کرد. این شاعر جوان در این زمینه گفت: با توجه به روحیاتی که در این سال‌ها از آقای قزوه سراغ داریم، می‌دانیم که ایشان معمولاً به منظور تکریم فرد یا جریانی، دست به تخفیف فرد یا جریان دیگری می‌زند. سرود ملی اگرچه قابل نقد و بررسی است، کاری است که مردم در این سال‌ها با آن خاطراتی دارند. آقای قزوه بر چه مبنایی می‌گویند که این کار حماسی نیست؟ آیا تخصص ایشان بیشتر از آهنگساز کار آقای حسن ریاحی است و آیا در سرودن تصنیف از ساعد باقری تواناتر هستند؟ طبیعتاً پاسخ منفی است. پس نظر آقای قزوه، سلیقه‌‌ای و بر مبنای روحیات خاص ایشان است.

وی در ادامه گفت: این‌که ایشان می‌گوید شاهنامه در بحر رجز است، امیدوارم یک اشتباه سهوی باشد. شاهنامه در بحر متقارب است. شاید ایشان فکر کرده چون ما می‌گوییم در جنگ‌ها رجز‌خوانی می‌کردند، پس بحر شاهنامه هم رجز است! ایشان در حوزه‌هایی که تخصص ندارند ورود پیدا می‌کنند و اظهاراتشان همواره مشکل‌ساز می‌شود. این نکته هم که سرود ملی ایران یادآور حرکت آرام شترها در شنزار است و... تعریف علمی و آکادمیک نیست و بیشتر توصیفات شاعرانه، احساسی و سلیقه‌ای است.

وی در ادامه گفت: از منظری که مدنظر ایشان بوده،سرود ملی قابل دفاع است. اتفاقاً کار تهیه این سرود یک کار جمعی بوده است و بزرگان شعر آن دهه در آن دخیل بوده‌اند. شنیده‌ام با توجه به این که بخش عمده کار توسط ساعد باقری سروده شده بود، جمع‌بندی شورا این می‌شود که به نام جناب ساعد باقری ثبت شود. یعنی مبتنی بر یک رای‌گیری بوده است. آیا آقای قزوه سابقه‌ای در گذاشتن ترانه و تصنیف روی یک ملودی دارند؟ اگر هم داشته باشند، موارد خاص و معدودی است.

ساعد باقری: مشکل منم، نه سرود ملی!

اما ساعد باقری شاعر سرود ملی جمهوری اسلامی در پاسخ به خبرنگار آنا با اعلام این که تمایلی ندارد که در این زمینه گفتگویی داشته باشد، تنها به گفتن چند جمله بسنده کرد و گفت: بله، مهم‌تر از هر چیز، سرود ملی فعلی یک مشکل 110 کیلویی هم دارد:شاعرش! کاش آقای قزوه به صراحت حرف دلش را بر زبان مى‌آورد و مى‌گفت: بزرگ‌ترين مشكل سرود ملى اين است که ساعد باقری آن را سروده است!

باقری در ادامه گفت: به قول دوستى عزيز، خدا را شکر که آقایان ریشه گم‌گشتگی هویت ایرانیان، فروپاشی اخلاقی جامعه، فساد اداری، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، شکاف طبقاتی و بدعهدی اجانب و خیانت اقارب را به‌درستی شناسایی کرده‌اند. فقط مانده یک یا علی تا تمامی مشکلات با تنظیم و سرلوحه قرار دادن سرود ملی جدید حل شوند.

آهنگساز سرود ملی چه می‌گوید؟

اما حسن ریاحی که سازنده آهنگ سرود جمهوری اسلامی ایران است در گفتگو با آنا گفت: اگر شعر و آهنگ بهتری ساخته شود من هم استقبال می‌کنم و حرفی ندارم. در حقیقت من نمی‌دانم منظورشان از فقدان حماسه چیست؟ فقط می‌توانم بگویم گر تو بهتر می‌زنی بستان بزن.

مدیر گروه موسیقی دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی اظهار کرد: ما فقط می‌خواهیم کار خوبی تولید شود، با این که از این کار دفاع می‌کنم معتقدم که اگر کسی می‌تواند اثر بهتری تولید کند وارد میدان شود.

این آهنگساز 74 ساله همچنین گفت: در جلسات شورای شعر صداوسیما برای تهیه سرود ملی، شاعران برجسته کشور هم حضور داشتند و این اثر برایند یک کار جمعی بود منتها آقای باقری اشراف بیشتری داشتند و جمع‌بندی با ایشان بود.

وی در ادامه گفت: در سرود ملی ابتدا ملودی را ساختیم و شعری در کار نبود. این کار را سخت می‌کرد. به ویژه این که بخواهیم در یک دقیقه، چند مؤلفه محتوایی مهم را به کار ببریم. دغدغه من این بود که چگونه می‌توان در یک دقیقه تمام این مفاهیم را به کار برد. این بود که حالت شروع آهنگ را با یک خبر آغاز کردم و شعر هم به خوبی با اوج و فرودهای ادامه آن هماهنگ شد.

گفتنی است برای پوشش هرچه بهتر نظرات شاعران و کارشناسان، گفتگویی کوتاهی نیز با یکی از شاعران جوان شعر آیینی انجام شد، اما ایشان با ذکر این مطلب که بهتر است این موضوعات در فضای تخصصی و در جلسات ادبی بررسی شده و در رسانه‌ها مطرح نشود، خواستار منتشر نشدن نظر خود شدند.گروه فرهنگ و هنر آنا ضمن احترام به این نظر، آماده انعکاس نظرات کارشناسی کارشناسان، شاعران و آهنگسازان در این موضوع بوده و پذیرای توضیحات بیشتر علیرضا قزوه در این خصوص نیز خواهد بود.

انتهای پیام/4104/ ن