بومگردی؛ تهدیدی برای فرهنگ روستا/ لزوم ساماندهی منازل بومگردی
به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا از شیروان، مدتی است که شاهد ساخت منازل بومگردی در روستاهای اطراف شهرها به‌عنوان پدیده‌ای هستیم که می‌تواند فرصت‌ها و البته تهدیدهایی به‌دنبال داشته باشد. طبیعت امروز ایران با داشتن جاذبه‌های طبیعی و گردشگری بی‌شمار، فرصت‌های فراوانی را پیش روی مردم قرار داده است که استفاده بهینه از آنها، علاوه بر گسترش تعاملات فرهنگی و انسانی، می‌تواند باعث جذب درآمدهای متنوعی در این حوزه شود؛ اگرچه به‌اعتقاد برخی از کارشناسان هرگونه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی گردشگری در روستاها و مناطق بکر باید با حساسیت و توجه به بایدها و نبایدهای خاص آن صورت بگیرد.
در همین راستا و با هدف بررسی بیشتر و عمیق‌تر ابعاد این موضوع، بر آن شدیم با سه‌نفر از کارشناسان این حوزه به گفتگو بپردازیم که در ادامه می‌آید.
مدیرگروه رشته جغرافیای شهری دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیروان در گفتگو با خبرنگار آنا با ارائه تعریفی از بومگردی اظهار کرد: بنابر آخرین تعریف ارائه‌شده از سوی جامعه بین‌المللی اکوتوریسم (TIES : The International Ecotourism Society) در سال ۲۰۱۵ بومگردی یا اکوتوریسم سفری مسئولانه است به جاذبه‌های طبیعی برای لذت‌بردن، ادراک، ارزش طبیعت را دانستن و همراهی‌کردن با ویژگی‌های فرهنگی متعلق به گذشته و حال به‌طوری که حافظ زیست‌بوم، عامل پایداری کیفیت زندگی مردم منطقه و شامل آموزش(برای مسافران و مردم محلی ) بوده و در آن گردشگر در فعالیت‌های سودآور اجتماعی و اقتصادی مردم محلی مشارکت داشته باشد.
محمد معتمدی با بیان اینکه اکوتوریسم به پایداری و حفظ فرهنگ مردم منطقه کمک میکند، افزود: مردم محلی با نمایش آداب و رسوم خود به گردشگران، فروش محصولات صنایع دستی خود به آنان و مشارکت‌دادن گردشگران در فعالیت‌های روزمره به ارزش میراث فرهنگی خود پی برده و هرچه بیشتر در حفظ آن می‌کوشند. علاوه بر این تلاش خواهند کرد که آنچه برای گردشگران و طبیعت‌گردان جذاب است را حفظ و نگهداری کنند؛ زیرا بومگردی به‌وضوح از راه‌ها و منابع کسب درآمد محسوب میشود و هجوم گردشگران و سرمایه‌های غیربومی دیگر به‌سادگی نمی‌تواند موجب کاهش غنای فرهنگی منطقه شود.
وی با تأکید بر اینکه اکوتوریسم به توسعه پایدار کمک میکند، خاطرنشان کرد: از دیدگاه توسعه پایدار، اگر هدف از توسعه، گسترش امکانات و بهبود شرایط و کیفیت زندگی انسان‌هاست، این مهم نه‌تنها درباره نسل کنونی، بلکه برای نسل‌های آینده نیز باید مورد نظر قرار گیرد. معنای توسعه پایدار، فقط حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی نیست، بلکه برداشتی نو از توسعه و رشد اقتصادی است؛ رشدی که بدون تخریب منابع طبیعی و برهم‌زدن تعادل زیست‌محیطی، عدالت و امکانات زندگی را برای همه مردم، اعم از شهری، روستایی و عشایری و نه فقط قشرهایی محدود از جامعه فراهم می‌آورد.
به گفته معاون پژوهش و فناوری واحد شیروان، دستیابی به توسعه پایدار در گرو توجه به ارکان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی در جامعه بوده و گردشگری به‌عنوان فعالیتی اثرگذار بر همه ارکان توسعه، بیش از گذشته نیازمند مطالعه است.
استادیار واحد شیروان با بیان اینکه اکوتوریسم به حفظ منابع و میراث طبیعی کمک میکند، تصریح کرد: معروف است که می‌گویند: «در اکوتوریسم، فقط ردپایتان در طبیعت باقی می‌ماند و به‌جز خاطره‌ها چیزی از سفرتان به طبیعت با خود به خانه برنمی‌گردانید.» این نوع نگاه به طبیعت‌گردی و در کنار آن تأکید بر حفظ منابع طبیعی، مقوله آموزش و به حداقل‌رساندن آسیب‌های وارده به طبیعت در سفر، اهمیت احترام‌گذاشتن به طبیعت را آشکار کرده و مانع آسیب به آن میشود. علاوه بر این، بومگردی با ایجاد فرصت پیشرفت و توسعه اقتصادی می‌تواند به‌عنوان جایگزینی برای سایر منابع درآمد برای مردم منطقه محسوب شده و از روی‌آوردن محلی‌ها به راه‌های دیگر کسب درآمد، مانند فروش زمین‌های کشاورزی و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی و مهاجرت به شهرها جلوگیری کند.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با تأکید بر اینکه اکوتوریسم سبب دوستی فرهنگ‌ها و جوامع میشود، ادامه داد: از اصولی که در اکوتوریسم مورد تأکید قرار می‌گیرد، آموزش و ایجاد آگاهی فرهنگی با مردم یک منطقه است. گردشگران در بومگردی با فرهنگ و نوع زندگی مردم منطقه از نزدیک آشنا می‌شوند و در فعالیت‌های روزمره آنان مشارکت می‌کنند؛ در این ارتباط ایجادشده بین میزبانان و گردشگران، مردم منطقه نیز با فرهنگ مردم مناطق دیگر آشنا شده و این دو گروه، رفته‌رفته نوعی علاقه نسبت به یکدیگر پیدا می‌کنند. با ایجاد این آشنایی و فرهنگ‌دوستی، گرشگران نسبت به منطقه میزبان حساس شده و به اوضاع آن اهمیت بیشتری می‌دهند.
منازل بومگردی باید سازماندهی شود
مدیرگروه رشته معماری سنتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیروان نیز در گفتگو با خبرنگار آنا، درباره پدیده بومگردی اظهار کرد: امروز اگر در فضای شهری، کمی قدم بزنیم و چشم بگردانیم، چیزی جز ماشین، ساختمان و مبلمان‌های شهری خشن و زمخت نمی‌بینیم. انسانی که سرشتش از طبیعت است، امروز بین زندگی شلوغ و ماشینی شهری جایی برای احساس غریضی لمس طبیعت ندارد و این شاید آغاز فاجعه‌ای خاموش است که آرام و بی‌صدا در بطن جامعه شهری نفوذ کرده و مولد انواع بیماری‌های روحی و جسمی و خشم پنهان جامعه است. امروزه کشورهای توسعه‌یافته به‌دنبال آگاهی مردم و آموزش آنها برای زندگی ساده و خوگرفتن با طبیعت هستند؛ زیرا جامعه سالم با انسان‌هایی که از لحاظ روحی شاد و امیدوار هستند، معنا پیدا کرده، ارتقا می‌باید و به توسعه‌ای از جنس پایدار می‌رسد.
محمدابراهیم سیاح گفت: این خلأ آرامش در زندگی امروز مطمئناً بین ماشین‌ها و خانه‌های لوکس شهری پیدا نمی‌شود؛ بنابراین چند سال اخیر مردم به‌دنبال مکان‌های بکر و دور از دود و شلوغی شهر هستند تا آخر هفته‌ای آرام را در آن بگذرانند و این مورد در حال رشد و اپیدمی بین مردم است. خانه‌ها و هتل‌ها، فست فودها و رستوران‌های مجلل امروزی همگی زیبایند، راحتی و آسودگی دارند و همه‌چیز در دسترس است؛ اما بین همه اینها مردم شهری احساس سرخوشی و آرامش ندارند و این شاید به این دلیل باشد که بین این لوکس‌بودن‌ها، روح و حس‌های خوب گم شده است.
وی بیان کرد: ماشینی‌بودن همه‌چیز باعث شده حس آرامش از انسان‌ها گرفته شود. انسان از طبیعت است و به‌طور غریضی وابسته به آن؛ بنابراین شاخه گلی، درخت سرسبزی و یا صدای شرشر رودخانه‌ای، دلش را جلا می‌دهد و به‌همین دلیل است که امروزه طبیعت‌گردی بین مردم رواج پیدا کرده است.
عضو هیأت علمی واحد شیروان با توصیف بومگردی خاطرنشان کرد: اکوتوریسم یا بومگردی، واژه‌هایی هستند که به‌نوعی برای گشت و گذار در طبیعت استفاده میشود. در واقع بومگردی نوعی از انواع گردشگری است که در آن سفر به طبیعت را در قاب مسئولیت فردی نشان می‌دهد و این به آن معناست که هیچ‌گونه آسیبی حین گشت و گذار نباید متوجه طبیعت باشد. در این میان، سرزدن و تفریح در روستاهایی که ویژگی‌های طبیعی بکری دارند، بهترین مکان برای اقامت در طبیعت است.
سیاح اضافه کرد: ظرفیت‌های مناطق روستایی مانند وجود مناطق بکر و آب و هوای مطبوع، می‌تواند سبب ایجاد اشتغال و تأمین درآمد مکفی و پایدار برای روستاییان باشد و در واقع روستاییان می‌توانند با تبدیل منازل خود به بوم‌گاه‌ها و ایجاد سایت‌های پرنده‌نگری، برگزاری تورهای کوه‌پیمایی و دشت‌پیمایی، فروش صنایع دستی و نمایش آداب و رسوم و… از ظرفیت‌های طبیعی روستای خود برای کسب درآمد سود بجویند. بنابراین از این راه هم شهرنشینان از مواهب طبیعی که در فضای شهری از آن محروم هستند، لذت می‌برند و همچنین از سوی دیگر می‌توان مشکلات اقتصادی روستاییان را کاهش و امید به زندگی را در آنها افزایش داد. روستاییان با مرمت خانه‌هایشان بر همان مبنای اقلیمی و بومی منطقه، علاوه بر کسب درآمد، امکان تجربه زندگی به سبک سنتی را برای گردشگران فراهم می‌آورند.
استادیار واحد شیروان گفت: اقامتگاه‌های بومگردی بسته به شرایط طبیعی و اقلیمی هر منطقه متفاوت است. این بوم‌گاه‌ها می‌تواند چادرشبی باشد در دل دره‌ای زیبا که عشایر ایرانی در آن سکونت دارند و یا خانه‌ای خشتی و کاهگلی در قلب کویر و یا حتی کاروانسرایی قدیمی در جاده‌ای که حالا احیا و مرمت شده و پذیرای میهمانان است. خانه‌های سنتی روستایی با آتش و تنور گوشه حیاط، حوض فیروزه‌ای و گل‌های شمعدانی‌اش، درختان سرسبز با میوه‌های رسیده، استشمام عطر خوش گل‌های باغچه و نم بارانی که با بوی کاهگل در هم می‌آمیزد، همگی حس آرامش و برگشت به اصل و سرشت را در وجود آدمی تزریق میکند و این همان زیبایی و طراوتی است که شهرنشینان از آن محروم شدند.
بومگردی تهدیدی برای فرهنگ روستا
استادیار گروه جامعه‌شناسی واحد شیروان هم درباره بومگردی اظهار کرد: فضای روستایی با صدای پرندگان اول صبح، صدای آن دارکوب که از دوردست گوش را نوازش می‌دهد، درختان سر به فلک‌کشیده، رود آبی و سنگ ریزه‌های زیر پا، همه اینها همان حس زندگی و آرامشی است که میان شلوغی‌ها و دود دم شهری، میان ساختمان‌های بلند گم و حالا فضای روستایی تبدیل به مأمن امنی که آرامش آن هر فردی را درگیر خود میکند. بیشتر کسانی که تجربه اقامت در اقامتگاه سنتی و بومی را داشته‌اند، اذعان می‌کنند که در بوم‌گاه‌های سنتی که رد پای حس‌های قدیمی وجود دارد، احساس ارزشمند و آشنایی را درک کرده‌اند که در خانه‌های لوکس امروزی هرگز به آن دست نیافته‌اند.
علی‌اکبر محمودزاده ادامه داد: اقامتگاه‌های بومگردی، امروز به برگ‌های کتاب تاریخ که می‌توان به دل آن سفر کرد و سبک زندگی گذشتگان را در آن حس کرد، تبدیل شده‌اند. در این مسیر، می‌توان سنت‌های دیرین و بومی مناطق مختلف کشور را دوباره احیا کرد و به همگان نمایش داد. اقامتگاه‌های بومگردی می‌توانند علاوه بر ایجاد درآمد برای روستاییان و جلوگیری از مهاجرت آنان به احیای سنن قدیمی و حفظ و نگهداری آثار باستانی و حفاظت از طبیعت کمک قابل توجهی داشته باشند.
وی گفت: تفاوت‌های اقلیمی و فرهنگی در ایران سبب شده تا بوم‌گاه‌های متنوعی وجود داشته باشد و این نقطه عطفی در صنعت توریسم است تا گردشگران خارجی را نیز جذب ایران کرده و به‌این ترتیب هم ارزآوری ایجاد کند و هم شاخصه‌های فرهنگ غنی و متنوع ایرانی نظیر میهمان‌نوازی، احترام به طبیعت، مراسم آیینی و لباس‌های زیبا و سنتی و سبک‌های متنوع زندگی در اقلیم‌های متفاوت را به جهانیان نمایش دهد.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اصول بومگردی تشریح کرد: با گذشت نزدیک به ۲۵ سال از آغاز فعالیت انجمن جهانی اکوتوریسم(TIES) با بررسی اصول آن مشاهده میشود که سه اصل عمده در ادبیات آن مشهود و پررنگ است؛ فرسایشی و استخراجی نیست و سبب پایبندی به اخلاق زیست‌محیطی میشود. به‌طور خلاصه، اکوتوریسم چیزی جز حفظ و نگهداری از محیط زیست، جوامع بومی و سفر مسئولانه با هدف ایجاد پایداری در زیست بوم نیست.
محمودزاده در بیان تهدیدهای بومگردی خاطرنشان کرد: در دیدگاه جامعه‌شناسی هیچ پدیده‌ای نه فرصت است و نه تهدید؛ بلکه نحوه برخورد انسان با آن پدیده است، می‌تواند از آن فرصت یا تهدید بسازد. در مورد بومگردی نیز اگر افراد جامعه با آگاهی و برنامه‌ریزی و نظارت درست از طبیعت استفاده کنند، قطعاً فرصتی ناب برای ایجاد اشتغال و جذب گردشگران داخلی و خارجی خواهند داشت؛ اما اگر بدون سازماندهی و فرهنگ درست رفتار با طبیعت همراه باشد، مطمئناً با آسیب‌رسانی و تخریب طبیعت بکر روستاها این منازل چیزی جز زیان ندارند.
وی افزود: حضور خانواده‌هایی با فرهنگ‌های خاص و نیز پوشش نامناسب در محیط روستاها نیز ممکن است الگوسازی غلطی ایجاد کرده و با از بین‌بردن آرامش و سکوت روستا، تحول فرهنگی را به همراه داشته باشد؛ از این‌رو توصیه میشود در استفاده و راه‌اندازی این منازل، کنترل و دقت زیادی با هدف حفظ طبیعت بکر و فرهنگ روستا انجام شود.
گفتگو از مریم ریحانی
عکس‌ها از هادی دهقان‌پور
انتهای پیام/4065/
انتهای پیام/