کنترل بحران فعلی برای حزب عدالت و توسعه دشوار است/ ترکیه نگران شکل‌گیری اقلیم کرد در شمال سوریه است

مریم یوسفی: این روزها، منطقه خاورمیانه بار دیگر دستخوش تحولی مهم شده است. دولت ترکیه که طی بیش از یک سال اخیر، همواره سیاست‌های مبهمی را در قبال گروه تروریستی داعش در پیش گرفته بود ‌که سبب می‌شد در پایین‌ترین حالت به مدارا و در بدترین حالت به حمایت مستقیم از این گروه متهم شود، طی دو روز اخیر حملاتی علیه مواضع داعش در سوریه ترتیب داده است. همزمان، آنکارا ضمن گشودن جبهه‌ای دیگر، مواضع گروه مسلح «پ ک ک» را نیز هدف حمله قرار داده است.

به این ترتیب، می‌توان گفت، در حال حاضر ترکیه عملا در دو جبهه وارد نبردی شده است که نتیجه آن، می‌تواند تاثیراتی مهم و تعیین‌کننده نه تنها بر سرنوشت خود این کشور، بلکه بر کلیت منطقه داشته باشد. در همین ارتباط و برای بررسی تحولات اخیر با محمدعلی دستمالی گفت‎‌وگو کردیم.

«محمدعلی دستمالی» تحلیلگر ارشد و کارشناس مسائل ترکیه در گفت‌وگوی تفصیلی با خبرگزاری آنا به تحلیل تشکیل کابینه ائتلافی و تغییر ناگهانی سیاست‌های منطقه‌ای ترکیه و همچنین مبارزه با داعش پرداخت.

چرا ترکیه سیاست‌های منطقه‌ای خود را تغییر و عملیات نظامی برای مبارزه با داعش در خاک سوریه انجام داد؟

حمله هوایی ترکیه علیه قرارگاه‌ها و مواضع داعش در شمال سوریه رویداد بسیار مهمی بود و در شرایط کنونی چنین اقدامی توسط ترکیه، پیش‌بینی نمی‌شد. این کشور در حال حاضردر زمینه سیاسی و اقتصادی در بحران است. احمد داوود اوغلو که از سوی اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه، مامور تشکیل کابینه ائتلافی شده است، با وجود رایزنی‌های گسترده با احزاب جمهوری‌خلق، حرکت ملی و دموکراتیک خلق‌‌ها هنوز نتوانسته است کابینه را تشکیل دهد.

در همین اوضاع و احوال، ارزش برابری لیر در برابر دلار کاهش یافته است و هر دلار آمریکا در ترکیه 2.70 لیر معامله می‌شود. طبیعتا در این شرایط بحرانی، انتظار نمی‌رفت ترکیه علیه داعش اقدام جدی انجام دهد.

چرا ترکیه در این شرایط سخت از لحاظ سیاسی و اقتصادی وارد مبارزه با داعش شد؟

تحرکات داعش در مرز سوریه و ترکیه بسیار جدی شده بود به‌طوری که اعضای داعش در برابر دوربین مویابل شهروندان ترکیه که در چند قدمی آنها بودند، در خط مرزی مین‌گذاری ومواضع خود را مستحکم می‌‎کردند. اما به دنبال پیش‌روی کردها و نزدیک شدن آنها به استان رقه در سوریه، تحرکات داعش در مرز سوریه و ترکیه بیشتر شد تا جایی که دو نیروی نظامی ترکیه را هدف قراردادند؛ یکی از آنها کشته و دیگری زخمی شد.

حمله داعش به دو نیروی نظامی ترکیه، عصبانیت مقامات این کشور را به دنبال داشت و در نهایت آنها را به این نتیجه رساند که باید علیه داعش اقدام جدی انجام دهند چرا که هر تعلل دیگری در مقابل این گروه تروریستی باعث بدتر شدن موقعیت سیاسی حزب عدالت و توسعه خواهد شد. احزاب مخالف در ترکیه نیز بر این مساله متفق‌القول بودند که دلیل سکوت ترکیه در قبال اقدامات داعش، همکاری این گروه با حزب حاکم در این کشور است.

تمامی این دلایل باعث شد، آنها عملیات نظامی 72 دقیقه‌‎ای در خاک سوریه انجام دهند. این عملیات با استفاده از بمب‌های ویژه که با لیزر هدایت می‌شوند، انجام شد. بمب‌ها این قابلیت را دارند که الزاما به صورتی عمودی پرتاب نشوند و از راه دور و بدون اینکه جنگنده‌ها وارد حریم هوایی سوریه شوند، شلیک شوند.

فکر می‌کنید که چرخش سیاسی در ترکیه با حمایت‌ بین‌المللی روبه‌رو شود؟

بله. باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا، با اردوغان تماس تلفنی داشت و از این اقدام ترکیه حمایت کرد. توافقاتی بین این دو کشور صورت گرفت و در مقابل آزادی عملی که به ترکیه برای عملیات نظامی در خاک سوریه داده شد، ترک‌ها نیز به کشورهای عضور ائتلاف مبارزه با داعش این اجازه را دادند که برای حمله به مواضع داعش از از قرارگاه هوایی «اینجرلیک» در خاک ترکیه استفاده کنند.

آمریکایی‌ها و کشورهای عضو ائتلاف مبارزه با داعش پیش از این توافق مجبور بودند، جنگنده‌های خود را از ناوهای مستقر در خلیج‌فارس برای حمله به مواضع داعش استفاده کنند. حالا با این توافق عملیات نظامی علیه داعش را با سرعت و دقت بیشتری انجام می‌دهند و از لحاظ اقتصادی نیز برای کشورهای ائتلاف این حملات مقرون به صرفه‌تر شد.

در مجموع این تحولات باعث شد ترکیه به نوعی بخواهد نگرش خود با داعش را تغییر دهد. اما این اقدام ترکیه به معنی اتخاذ یک تصمیم استراتژیک برای مقابله مستقیم با داعش نیست چرا که ترکیه در مرز 90 کیلیومتری سوریه نمی‌تواند، ریسک کند که دست به این کار بزند؛ زیرا اقدام تروریستی در استان سوروچ که منجر به کشته شدن 32 عضو گروه پ.ک.ک شد یک نوع پیام داعش به ترکیه بود.

آنها به ترک‌ها این پیغام را دادند که ممکن است به‌زودی عملیاتی شبیه عملیات تروریستی در شهر کردنشین سوروچ‌، در استانبول هم تکرار شود.

بنابراین پیش از اینکه داعش موفق به انجام عملیات انتحاری متعدد در ترکیه شود، ترک‌ها با حمله هوایی به مواضع داعش در خاک سوریه و دستگیری‌های گسترده، ابتکارعمل را در دست گرفتند. تا صبح دیروز 622 نفر در استانبول و چند شهر دیگر بازداشت شده‌اند.

اما نکته ای که در این دستگیری‌ها بسیار عجیب است، ترکیه فقط داعشی‌ها را دستگیر نکرده است بلکه هواداران و اعضای پ.ک .ک هم در میان این دستگیر‌شدگان وجود دارند.

چرا همزمان با حمله به داعش دولت ترکیه با گنار گذاشتن فرآیند صلح با پ.ک.ک که شاخص مهمی در سیاست‌های اردوغان بود، پ.ک.ک و دیگر گروه‌های چپگرا را هدف قرار داد؟

برای اینکه ترکیه واهمه دارد نشان دهد، قصد مقابله مستقیم با داعش را دارد. پس با دستگیری برخی از اعضای پ.ک.ک و گروه کمونیستی نجات خلق وانمود می‌کند که پروژه مقابله با تروریسم و نه فقط مبارزه با داعش در دستور کارش است.

آخرین رایزنی‌ها برای تشکیل کابینه ائتلافی در ترکیه به کجا رسید؟

داوود اوغلو نزدیک به یک ماه فرصت دارد تا رایزنی‌ها برای تشکیل کابینه را نهایی کند. مذاکره بین عمر چلیک نماینده حزب عدالت و توسعه و آقای هالک کوک نماینده حزب جمهوری خلق به یک توافق 50 درصدی رسیده است یعنی در شرایط کنونی 50 درصد احتمال تشکیل کابینه ائتلافی میان حزب عدالت‌وتوسعه و حزب جمهوری خلق وجود دارد.

حزب جمهوری خلق (CHP) برای تشکیل کابینه ائتلافی چه شروطی دارد؟

پس از اعلام نتایج قطعی انتخابات، این حزب بیانه 14 ماده‌ای را در رسانه‌ها منتشر و اعلام کرد اگر داوود اوغلو این شرایط را بپذیرد، حزب جمهوری خلق حاضر به تشکیل کابینه ائتلافی با حزب عدالت و توسعه (AKP) است. البته بعضی از شروط این حزب بسیار سمبلیک و نمادین است و در ارتباط با مشارکت جوانان در حوزه‌های سیاسی و آزادی بیان در این کشور است.

اما دو نکته مهم در بیانیه حزب جمهوری خلق وجود دارد که مورد انتقاد داوود اوغلو و حزب حاکم ترکیه قرار گرفت. کمال قلیچ دار اوغلو رهبر حزب CHP موضع‌گیری روشنی در ارتباط با مذاکرات صلح و پ.ک.ک ندارد. همچنین در این بیانیه از اردوغان خواسته شده در مقام رئیس‌جمهوری ترکیه باقی بماند و قلمرو اختیارات سنتی خود را داشته باشد و قصد افزایش قدرت نداشته باشد. این خواسته بعدها از سوی «دولت باغچه‌لی» رهبر حزب حرکت ملی هم مطرح شد.

همچنین این حزب پست‎های معاون نخست‌وزیر، معاون رئیس سیاسی اطلاعات میت و وزارت‌خانه‌های کشور، دادگستری، آموزش و پرورش را خواسته است که با این موارد نیز مخالفت شده است.

با وجود این مخالفت‌ها، اما بیشترین نشانه‌ها و دلایل برای ائتلاف میان حزب عدالت‌و‌‎توسعه و حزب جمهوری خلق وجود دارد. فراموش نکنید حزب جمهوری خلق در انتخابات پارلمانی ترکیه پیروزی چشم‌گیری نداشت و حتی کاهش آرای یک درصدی را تجربه کرد. اما با وجود مشکلات ایدئولوژیک، تنش‌ها و دسته‌بندی‌های سیاسی میان چپ‌ها، ملی‌گرا‌ها و کمالیست‌هایی که در این حزب وجود دارند، اکنون بهترین فرصت است که در تشکیل کابینه ائتلافی شرکت کند زیرا هیچ تضمینی وجود ندارد در دولت‌های آینده حتی یک وزیر در کابینه داشته باشند.

حزب عدالت و توسعه برای تشکیل کابینه ائتلافی با حزب حرکت ملی( MHP) با چه موانعی روبه‌رو است؟

این حزب مشکل اساسی با اهداف داوود اوغلو دارد. در بیانه 4 ماده‌ای دولت باغچه‌لی رهبر این حزب آمده است باید حزب پ.ک.ک منحل شود. این درخواست عجیب از سوی رهبر حزب حرکت ملی در شرایطی مطرح شد که او می‌داند، انحلال این حزب در حوزه اختیارات داوود اوغلو نیست بلکه این حزب باید خودش چنین تصمیمی بگیرد. درخواست بعدی دولت باغچه‌لی این بود که مذاکرات صلح به طور کامل لغو شود. محاکمه 4 وزیر متهم در پرونده فساد مالی ترکیه نیز از دیگر شرایط این حزب برای موافقت با تشکیل کابینه ائتلافی بود. آخرین درخواست حزب حرکت ملی نیز عقب‌نشینی اردوغان از طرح افزایش اختیارات ریاست‌جمهوری است.

حزب عدالت و توسعه با این شرایط مخالفت کرده است و تقریبا ائتلاف این دو حزب کاملا منتفی شده است. همچنین در آخرین دیدار میان مقامات دو حزب، باغچه‌لی به داوود اوغلو گفت شرایط ائتلاف این دو حزب وجود ندارد.

معتقدم باغچه‌لی با این بیانیه 4 ماده‌ای که تماما مورد مخالفت حزب عدالت و توسعه قرار گرفت، خواسته است تا چهره خود را به عنوان بزرگترین رهبر مخالف حزب حاکم در ترکیه تثبیت کند. زیرا این حزب با تصاحب 80 کرسی در مجلس قرار نبود سهمی مهم در تشکیل کابینه داشته باشد.

حزب دموکراتیک خلق‌ها (HDP) که در انتخابات پارلمانی ترکیه شگفتی‌ساز شدند، چه سهمی در تشکیل کابینه ائتلافی خواهند داشت؟

این حزب با 80 کرسی که به دست آورد در این انتخابات شگفتی‌ساز شد اما نتوانست از این فرصت تاریخی و طلایی که به دست آورده برای نزدیک شدن به حزب حاکم و احزاب مخالف استفاده کند.

کسب این پیروزی بزرگ منجر به پیش‌روی حزب دموکراتیک خلق‌ها در عرصه سیاست نشد. این حزب در مقطعی بیانات تندی علیه عدالت و توسعه و شخص اردوغان منتشر کرد که حتی تذکر پ.ک.ک را هم به دنبال داشت.

همچنین چند روز پیش از بمب‌گذاری در استان سوروچ، صلاح‌الدین دمیرتاش رهبر این حزب در سخنرانی از پ.ک.ک درخواست کرد که سلاح‌های خود را بر زمین بگذارد. این اظهارات با استقبال داوود اوغلو روبه‌رو شد اما دمیرتاش در چرخشی ناگهانی، این اظهارات خود را پس گرفت و اعلام کرد که پ.ک.ک حزبی نیست که با درخواست من سلاح‌هایش را زمین بگذارد و این عبدالله اوجالان است که باید چنین تصمیمی بگیرد.

بنابراین اگر در فرصت یک ماهه، کابینه ائتلافی در ترکیه تشکیل شود، مساله کردها بسیار کمرنگ خواهد شد زیرا حزب دموکراتیک خلق‌ها از صحنه عقب کشیده و خود را یک مخالف تمام عیار حزب حاکم و دیگر احزاب مخالف نشان داده است.

اگر رایزنی‌ها برای تشکیل کابینه نتیجه‌ای به دنبال نداشت، تحولات آینده در ترکیه به چه سمت خواهد رفت؟ انتخابات مجدد؟

بررسی نتایج انتخابات اخیر در 81 استان ترکیه نشان می‌دهد حزب عدالت و توسعه آرای خود را در مناطق کرد‌نشین از دست داده است. بنابراین اگر رایزنی‎ها منجر به تشکیل کابینه ائتلافی نشود، انتخابات زودهنگام برگزار خواهد شد و مشخص نیست حزب عدالت و توسعه برای احیای آرای از دست رفته خود در مناطق کرد‌نشین چه برنامه‌ای خواهد داشت. کما اینکه با حملات اخیر به مواضع پ.ک.ک و دستگیری‌های اخیر، اوضاع بدتر شده است و داوود اوغلو برای کسب اعتماد کردهای ترکیه راه سختی در پیش دارد.

در این صورت، بمباران مواضع پ.ک.ک با توجه به نیاز حزب حاکم به آرای مناطق کرد‌نشین این کشور، برخلاف منطق سیاسی است.

در شرایطی که کردها در انتخابات پارلمانی ترکیه 80 کرسی به دست آوردند برخی اقدامات پ.ک.ک دور از انتظار بود. حزب دموکراتیک خلق‌ها یکی از نهادهای اقماری حزب پ.ک.ک است. معتقدم با دست آوردن این پیروزی نباید به این میزان علیه حزب حاکم بتازد. یکی از اشتباهات پ.ک.ک در این دوران مرتکب شد، حملات پی در پی بود که علیه دولت ترکیه انجام داد.

برخی اقدامات پ.ک.ک مانند حمله به پاسگاه مرزی و همچنین کشتن دو پلیس در مقابل خانواده‌هایشان در استان سوروچ به دلیل اهمال در مقابله با داعش، اقدامات خشونت‌آمیزی بود که نباید در این برهه حساس، انجام می‌شد.

اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم، باید بگویم که پ.ک.ک با این اقدامات دولت را تحریک کرد. البته تعلل و بی‌محلی حزب حاکم به کردها پس از این پیروزی نیز زمینه را برای این اقدامات خشونت‌آمیز فراهم کرد.

با توجه به تحولات اخیر ترکیه، حمله به مواضع پ.ک.ک در شمال عراق و اقلیم کردستان اقدام بسیار خطرناکی است و این کشور را وارد فاز دیگری می‌کند. روز گذشته نیز دو پلیس دیگر در استان دیاربکر ترکیه کشته شدند و اگر این اقدامات در استان‌های کرد‌نشین ادامه داشته باشد، مذاکرات صلح قطعا به بن‌بست خواهد رسید و شرایط بحرانی‌تر خواهد شد که جمع کردن اوضاع در توان حزب عدلت و توسعه نخواهد بود.

نقطه اصلی اختلاف اخیر دولت ترکیه و پ.ک.ک در کجاست؟ به هر حال فرایند گفت‌وگوی انتقادی آغاز شده بود و هر دو طرف برای آن هزینه سیاسی سنگینی متحمل شده بودند.

تمامی اختلافات در شمال سوریه است. تصور عمومی بر این است اصلی‌ترین مشکل میان این ترکیه و حزب پ.ک.ک موضوع تقسیم قدرت است در حالی که این حزب به این نتیجه رسیده است که در هرم قدرت ترکیه سهمی بیش از این نخواهد داشت. براساس قانون اساسی ترکیه و اختیارات و حقوق احزاب و اقلیت‌ها آنها نمی‌توانند بیشتر از این در قدرت سهمی داشته باشند.

اما بحث اصلی میان ترکیه و حزب پ.ک.ک پیرامون تحولات در شمال سوریه است. ترکیه مخالف قدرت گرفت یک نهاد اقماری وابسته به حزب پ.ک.ک در شمال سوریه است. مقامات ترکیه به هیچ‌وجه حاضر نیستند این مساله را قبول کنند که در شمال سوریه پدیده‌ای شبیه به اقلیم کردستان به وجود بیاید.

حزب پ.ک.ک با احزاب نزدیک به بارزانی رئیس اقلیم کردستان رابطه خوبی ندارد و احتمال اینکه بخواهند با آنها در قدرت شریک شوند و در شمال سوریه یک ساختار کردی به وجود بیاورند که کاملا تحت امر حزب پ.ک.ک باشد، باعث نگرانی ترکیه شده است.

راه حل رفع نگرانی ترکیه در این ارتباط و برقراری آتش بس دائم چیست؟

صالح مسلم محمد رهبر یکی از پرنفوذترین احزاب کرد در سوریه باید با اختیارات کاملی که از حزب پ.ک.ک کسب خواهد کرد به ترکیه دعوت شود. رایزنی‌هایی صورت بگیرد تا آنکارا خیالش راحت شود که اقلیم کرد در شمال سوریه تشکیل نخواهد شد تا دیگر نگرانی از بابت تقسیم قدرت میان بارزانی و عبدالله اوجالان نداشته باشد.