باغ های تهران در حصار ساخت و سازها

به گزارش گروه رسانه های دیگر خبرگزاری آنا، امروز تنها چند باغ اصیل و تاریخی از روزگاران گذشته به جا مانده است که آنها نیز در هیاهوی ترافیک و آلودگی‌ها و برج های تهران گمشده‌اند. در این مطلب می‌خواهیم به چند باغ تاریخی و مهم پایتخت اشاره کنیم.

باغ مشیرالسلطنه: یکی از باغ‌های تاریخی که از اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول به جا مانده و این روزها به بوستان تبدیل شده، باغ امیر سلیمانی یا همان مشیرالسلطنه سابق است. مصطفی امیرسلیمانی معروف به مشیرالسلطنه یکی از سناتورهای احمدشاه قاجار و مالک اولیه این باغ بود. گفته می شود که مشیرالسلطنه اموال زیادی داشته و از جمله دراویش مشهور تهران بوده که به مردم طعام می داده است. این باغ در محله جماران و در همسایگی بیت امام خمینی (ره) قرار گرفته است. در طراحی و معماری این باغ از طراحی باغ های ایرانی بهره گرفته شده که از یک آب نمای مرکزی و کرت بندی های منظم تشکیل شده است. درختکاری های منظم هم یکی دیگر از المان هایی است که می تواند نظرتان را به خود جلب کند. اگر اهل هنر و فرهنگ هم باشید، می توانید جذب فضاهای فرهنگی و هنری این جا شوید. در حقیقت یکی از دلایلی که افراد زیادی را به این جا می کشاند و باعث شناخت هر چه بیشتر همشهریان شده، فرهنگسرایی است که در این باغ احداث شده است اما یکی از ویژگی های جالب باغ امیرسلیمانی، آمفی تئاتر آن است که با گنجایش 200 نفر در زیر آب نمای مرکزی و با سقفی گنبدی شکل، راه را برای فعالیت هنرمندان این عرصه، در فضایی آرام فراهم کرده است.

باغ خسروشاهی: این باغ نیز یکی دیگر از معروف ترین باغ های محله جماران و تهران است. این باغ در قدیم متعلق به مرحوم خسروشاهی بوده که سال های اول حضور حضرت امام (ره) در محله جماران، به دلیل مسایل امنیتی از مالک آن اجاره شد و حتی گفته می شد برخی اوقات امام (ره) در این باغ قدم می زدند اما سال ها بعد شهرداری تهران باغ را خرید و به بوستان تبدیل کرده است. در طراحی این بوستان از طراحی باغ ایرانی استفاده شده که آب نما، حوض و درختکاری ای خاص خود را دارد، به علاوه سالن آمفی تئاتر این مجموعه که در دو سالن فضای باز و بسته برای اجرای نمایش و برگزاری مراسم مناسب است.

باغ لاله ایرانی: این باغ در واقع خانه میرزا حسن آشتیانی معروف به میرزا حسن خان مستوفی الممالک است. میرزا حسن خان یکی از دولتمردان شهیر ایرانی و از سرشناس ترین نخست وزیران بعد از انقلاب مشروطه است و چندین دوره نخست وزیر ایران بود. وی از معدود رجال قاجاری است که در دربار پهلوی هم محترم بود. او که در جوانی با دختر ناصرالدین شاه ازدواج کرده بود در زمان حیات خود بعضی از املاکش را وقف کرد؛ چرا که بیشتر اراضی ده ونک متعلق به او بودند. در مناطق مختلف شهر تهران املاک زیادی داشت و نام‌گذاری محله حسن آباد هم به خاطر وجود املاک با ارزش او در آن منطقه بوده است. یکی از کارهای مهم او احداث مدرسه عالی دختران در یکی از زمین‌های ونک بود که بعدها به دانشگاه الزهرا تغییر نام یافت. خانه مستوفی الممالک در محله قدیم ده ونک به باغ مستوفی الممالک معروف بود و حالا تبدیل به باغ ایرانی شده که در فصل رویش گل لاله به خاطر وجود انبوه لاله‌های رنگارنگ بازدید کنندگان زیادی دارد. از کل مساحت سه هکتاری این باغ دو و نیم هکتار به فضای سبز اختصاص داده شده و با وجود بازسازی این فضای سبز درختان تنومند قدیمی همچنان در ترکیب اصلی باغ باقی هستند. عمارت‌های قدیمی باغ نیز مرمت شده و به زیبایی این باغ افزوده اند. این مکان در سال 84 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

باغ ملک: بوستان باغ ملک از جمله باغ های ییلاقی شمیران و در پای کوه دربند قرار گرفته است. اگرچه چند سال قبل بر اثر آتش سوزی تعدادی از درختان قدیمی این باغ سوختند اما هنوز هم تعداد زیادی از درختان اینجا از زمان های قدیم حفظ شده و این باغ جزو آثار ملی ثبت شده است. داستان آتش سوزی ها احتمالا عمدی و به قصد تخریب این باغ برای ساخت و ساز بودند و چند سال قبل تیتر اول رسانه ها بود. باید بگوییم که باغ ملک یکی از معروف ترین باغ های تهران، تنها باغ غیرسلطنتی است که در محله گلابدره دربند قرار گرفته و از دوران ناصرالدین شاه قاجار تا به حال به حیات خود ادامه داده است. در حقیقت این باغ توجه شاه قاجار را نیز به خود جلب کرده و در کتب و متون تاریخی می خوانیم که ناصرالدین شاه برای تفریح به باغ ملک رفت و آمد می کرده است. در طراحی این بوستان از باغ شازده ماهان الگوبرداری شده و درختان کهنسال افراد، اقاقیا، نارون، چنار و... جذابیت آن را دوچندان کرده است. گفته می شود این باغ متعلق به حاج حسین ملک التجار (همان شخصی که کتابخانه و موزه ملک، در خیابان 30 تیر را وقف کرده است) بوده که تمام اموال و دارایی خود جز همین باغ را وقف کرده است. شهرداری تهران بعد از کش و قوس های فراوان با مالکان این باغ توانست بخشی از آن را به یک بوستان عمومی و با نام بوستان روح الله (ره) تبدیل کند.

کاخ گلستان: یکی از اولین باغ‌هایی که در تهران وجود داشت، باغی به نام «چهار باغ» بود. این باغ بعدها به نام ارگ سلطنتی و یا همان کاخ گلستان مشهور شد. این باغ به دستور شاه عباس صفوی ساخته شد اما در دوران قاجار چشم و چراغ خاندان سلطنتی شد. به دلیل اینکه تا قبل از آن تهران پایتخت نبود و عمارت‌های داخل آن اهمیت سیاسی نداشتند. با تبدیل شدن تهران به پایتخت و سیاسی شدن این شهر، ‌این باغ هم به پایگاه خاصی برای بزرگان دولت تبدیل شد. تاج‌گذاری پهلوی اول و دوم نیز در همین مکان اتفاق افتاد. این کاخ با مساحتی حدود یک دهم مساحت اولیه‌اش همچنان در محل قدیمی‌اش پابرجاست. این نشان می‌دهد که هر چند بخش اعظم عمارت آن دست نخورده است اما بخش اصلی باغ آن از بین رفته است.

باغ عین‌الدوله: مکانی که هم اکنون محل نگارخانه برگ و کارگاه مجسمه سازی است، روزگاری خانه صدراعظم مظفرالدین شاه، یعنی عین‌الدوله بود به همین دلیل از همان روزگار و تاحالا که این مکان به یک مکان عمومی تبدیل شده؛ هم چنان باغ عین الدوله نامیده می‌شود. انگار هنوز هم روح صاحب آن در همان حوالی قدم می‌زند تا همه به این باغ، ‌باغ عین‌الدوله بگویند! عین‌الدوله تا سال 1306 شمسی در قید حیات بود، اما در سال‌های آخر عمر ورشکست شد و طلبکاران اموال او را تصاحب کردند. این باغ از بناهای تاریخی و یکی از آثار ملی ارزشمند ایران است که در دوره قاجاریه احداث شد.

باغ نگارستان: در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار به دستور او قصری ییلاقی در نزدیکی بهارستان فعلی بنا شد. این باغ به دلیل وجود نقاشی‌های زیادی که به دستور شاه بر در و دیوار اتاق‌های باغ نقش بست، ‌به باغ نگارستان معروف شد. هرچند در حال حاضر مساحت کنونی باغ نسبت به زمان حکومت فتحعلی شاه خیلی کوچک‌تر شده است اما تاریخ نشان می‌دهد که در آن زمان باغ وسعت خیلی زیادی داشته است. در این باغ چندین حوضخانه و تالارهای با‌شکوه وجود داشت. مهم ترین رویداد تاریخی ای که این باغ به خود دیده، قتل قائم مقام فراهانی به دست محمدشاه و عوامل او بود. در زمان مظفرالدین شاه مدرسه صنایع مستظرفه به سرپرستی کمال‌الملک در باغ نگارستان تاسیس شد. در سال 1307 نقشه ساختمان یک مدرسه عالی با رعایت سبک ایرانی در ضلع شمالی باغ توسط نیکلای مارکوف؛ معمار پناهنده روسی کشیده شد و تبدیل به دارالمعلمین یا همان دانشسرای عالی تربیت معلم شد. در سال 1315، عمارت بزرگ دیگری در شمال شرقی به عنوان کتابخانه بنا شد که پروین اعتصامی در آنجا به عنوان معاون کتابخانه مشغول به کار شد. تعداد زیادی از شخصیت‌های علمی و ادبی کشور از جمله ملک‌الشعرا بهار، علی اکبر دهخدا، دکتر محمود حسابی، دکتر محمد معین و بسیاری دیگر در این مجموعه تاریخی تحصیل کرده‌اند. در سال 1313 قانون تاسیس دانشگاه تهران در مجلس شورای ملی تصویب شد و از سال 1325 بعضی از دانشکده‌ها به محل کنونی دانشگاه تهران منتقل شدند. از سال 1335 این بنای عظیم به موسسه لغت نامه دهخدا، موسسه جغرافیا؛ موسسه زبان‌های خارجی و کلاس‌های عمومی دانشکده ادبیات اختصاص یافت، اما بعد از آن با تصویب و راه اندازی موزه تاریخ علم در محل باغ نگارستان، کار حراست و مرمت این مکان مورد توجه مسئولان دانشگاه قرار گرفت و به زودی موزه تاریخ و مفاخر دانشگاه تهران در آن محل گشایش یافت. در حال حاضر موزه هنرهای ملی در آنجا دایر است.

عمارت مسعودیه: عمارت- باغ مسعودیه توسط یکی از فرزندان ناصرالدین شاه به نام مسعودمیرزا حاکم اصفهان بنا شد. دلیل نام‌گذاری آن به مسعودیه هم همین است. مسعود میرزا ملقب به ظل السلطان با برادرش مظفرالدین شاه مخالف بود و همین موضوع باعث شد باغ مسعودیه به پایگاهی برای مشروطه‌خواهان و مخالفان محمدعلی شاه تبدیل شود. در سال 1287 در نزدیکی این عمارت بمبی دست ساز زیر کالسکه محمدعلی شاه منفجر شد و بهانه لازم برای به توپ بستن مجلس را دست داد .پس از آن واقعه، عمارت مسعودیه نیز به رگبار بسته شد. نخستین کتابخانه و موزه ملی ایران در سال 1304 در محل عمارت مسعودیه بنا شد و چند سال بعد در گوشه ای از یکی از اتاق‌های آن عتیقه‌های باستانی را به نمایش گذاشتند و در حقیقت اولین موزه ایران دایر شد. آن اشیا در سال1318 به موزه منتقل شدند. در سال 1345 با تفکیک وزارت آموزش و پرورش از فرهنگ و هنر؛ عمارت مسعودیه به وزارت آموزش و پرورش تبدیل شد و نخستین وزارتخانه آموزش و پرورش در آنجا مستقر شد.

ساخت و سازهای برج‌-باغ‌ها همچنان ادامه دارد

ساخت و سازهای بی رویه در باغ های تهران در حالی اتفاق افتاده که هنوز سرانه 0.2 درصدی فضای سبز در شهرتهران با میانگین جهانی 0.8درصد فاصله بسیاری دارد.

در سال ٨٢ با ارایه لایحه برج‌-باغ از سوی شهردار وقت به شورای شهر دوم تهران به شکلی قانونی مجوز ساخت در زمین‌های خانه - باغ صادر شد و سهم رسمی و قانونی تجاوز مالک به محدوده باغ از ١٠ درصد به ٣٠ درصد افزایش یافت و تراکم آن هم معادل تراکم مجاز املاک در هر منطقه تعیین شد. در آن زمان اعضای شورای شهر تهران در توجیه این تصمیم، این موضوع را مطرح می‌کردند که با این قانون جدید جلوی خشک‌شدن و تخریب و سوزانده‌شدن باغات را می‌گیریم چراکه مالکان می‌دانند در همان سطح ٣٠ درصد هم می‌توانند ساخت‌وساز مورد نظرشان را انجام دهند و بخش بیشتری از باغ را سالم نگه می‌دارند.

این مصوبه بعدها در شورای سوم شهر تهران مورد اعتراض و چالش زیادی قرار گرفت و حجم بسیار باغاتی که با این مصوبه رو به تاراج رفتند و به جایشان برج‌های بسیار سر کشیدند، زنگ خطر را به صدا در آورد. هرچند این مصوبه از ابتدا با مخالفت‌های بسیار مواجه بود اما بدون تغییر تا امروز پابرجا باقی مانده و باغات و درختان تهران را به زیر می‌کشد.

به استناد تصاویر هوایی شهر می‌توان گفت از سال 82 تا کنون، 70 درصد باغات از بین رفته‌اند و دیگر باغی برای تهران باقی نمانده است.

باغ برره از جمله این باغ ها است. براساس گزارش‌های جدید باغ برره با 22 هزار متر که در دهه 80 از صدا وسیما پخش می‌شد، در شرایط مناسبی قرار نداشته و در حال نابودی است. اما این شرایط محدود به باغ برره نبوده و به نظر می‌رسد با وجود لغو مصوبه برج-باغ همین چند هکتار باقی‌مانده از باغ‌های تهران هم در خطر است، گویا همه چیز دست به دست هم داده است تا باغ‌های تهران را نابود کنند.

منبع: سیناپرس