تجربه موفق مهار ریزگردها از سوی مرکز تحقیقات بیابان‌زایی و بیابان‌زدایی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان
احمد جلالیان در گفت‌وگو با آنا اظهار کرد: «خشکسالی‌های چند سال اخیر، استفاده غلط و غیر علمی از منابع ارضی و از بین رفتن پوشش گیاهی، باعث بیابان‌زایی و تولید ریزگردها در کشور شده است. حدود 70 درصد اراضی کشور متأثر از بیابان‌زایی و تولید ریزگردها است. این مهم در بخش‌هایی از ایران مرکزی شامل استان‌های اصفهان، یزد، کرمان و سیستان و بلوچستان، جنوب خراسان، سمنان و مرکزی مشاهده می‌شود.»
وی بیان کرد: «وسعت کانون‌های بسیار بحرانی تولید ریزگرد در کشور حدود 3 میلیون هکتار تخمین زده می‌شود و مساحت اراضی بیابانی در استان اصفهان حدود 2/3 میلیون هکتار است. از این مساحت 1/88 میلیون هکتار معادل 59 درصد اراضی بیابانی تحت فرسایش بادی قرار دارد که مهم‌ترین کانون فرسایش بادی در منطقه سجزی در 25 کیلومتری شرق اصفهان قرار دارد.»
جلالیان افزود: «ریزگردهای طبیعی شرق اصفهان با بادهای شرقی ـ غربی به شهر اصفهان آمده و با ریزگردهای ناشی از ترافیک و صنعت باعث تولید ریزگردهای ثانویه شده و مشکلات حاد زیست محیطی و بهداشتی ایجاد می‌کند، لذا با توجه به وضعیت بحرانی منطقه مرکز ایران، لزوم راه‌اندازی یک مرکز تحقیقات بیابان‌زدایی و مبارزه با ریزگردها در دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان(خوراسگان) احساس می‌شد که بتواند با انجام تحقیقات کاربردی راه‌های علمی مقابله با بیابان‌زایی و تولید ریزگردها را ارائه کند.»
وی با بیان اینکه گروه مطالعاتی متشکل از مرجان پدیدار و یونس لیث صفار از سال 1392 شکل گرفته و توانسته مجوز مرکز تحقیقات بیابان‌زایی و مبارزه با ریزگردها را در سال 1394 اخذ کند، گفت: «این مرکز فعالیت‌های خود را در سه بخش پژوهشی، اجرایی ـ پژوهشی و ترویجی دنبال می‌کند که در بخش پژوهشی تاکنون موفق به انعقاد طرح‌های برون‌دانشگاهی متعددی شده است که طرح بررسی اثرات زیست‌محیطی خشک شدن تالاب گاوخونی بین واحد اصفهان و اداره کل محیط زیست استان در سال 95 یکی از این طرح‌ها است.»
استاد تمام گروه خاک‌شناسی واحد اصفهان(خوراسگان) خاطرنشان کرد: «طرح تثبیت ریزگردها با استفاده از مالچ رسی بین واحد اصفهان و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال 95 که در این طرح 50 هکتار مالچ‌پاشی در اراضی فوق بحرانی سجزی انجام شد، قرارداد اقدامات تکمیلی در تثبیت ریزگردها بین واحد اصفهان و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال 96 و طرح پایش خاک، رسوب و ریزگردها در تالاب گاوخونی و اطراف آن بین واحد اصفهان و اداره کل محیط زیست استان اصفهان در سال 97 از جمله طرح‌های بوده است.»
مدیر مرکز تحقیقات بیابان‌زایی و بیابان‌زدایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان) عنوان کرد: در بخش هدایت رساله‌های دکتری و پایان نامه‌های کارشناسی ارشد عناوین زیادی از سوی این مرکز مورد هدایت و راهنمایی قرار گرفته که به عنوان مثال رساله‌های «ارزیابی پتانسیل تالاب گاوخونی در تولید ریزگردها»، «نرخ فرونشست، تغییرات مکانی و زمانی خصوصیات گرد و غبار و غلظت برخی فلزات سنگین در ریزگردهای منطقه تهران بزرگ»، «بررسی ویژگی‌های فیزیکی و مکانیکی سله در منطقه پوشش داده شده با مالچ رسی در منطقه سجزی شرق اصفهان» و «بررسی فرسایش بادی خاک‌های استان کرمان با تأکید بر ارتباط بین فرسایش پذیری و ویژگی‌های خاک» از جمله پایان‌نامه‌های دوره دکتری است.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اظهار کرد: پایان‌نامه‌های «بررسی نرخ فرونشست ریزگردها و غلظت برخی عناصر سنگین در منطقه سجزی شرق اصفهان»، «اثر بنتونیت خالص‌سازی شده در جلوگیری از بیابان‌زایی و کاهش ریزگردها در خاک‌هایی با بافت لومی در فرودگاه شهید بهشتی اصفهان»، «بررسی اثر تثبیت خاک با استفاده از آهک و پلی اتیلن بازیافتی»، «ارزیابی عملکرد مقاومت مکانیکی خاک‌های تثبیت شده با الیاف پلی پروپیلن و رزین پلی ونیل استات بر روی خاک‌های شرق اصفهان» و «بررسی تأثیر مخلوط ملاس چغندرقند و بنتونیت 20 میکرون در کاهش فرسایش بادی و تولید ریزگرد و فاکتورهای مهندسی در خاک‌های منطقه سجزی شرق اصفهان» از جمله تحقیقات صورت گرفته در دوره کارشناسی ارشد هستند.
جلالیان در توضیح فعالیت‌های این مرکز در بخش اجرایی ـ پژوهشی نیز بیان کرد: «با توجه به مشکلات زیست‌محیطی که فرسایش بادی در کشور ایجاد کرده است، ضرورت مهار ریزگردها و جلوگیری از حرکت آنها احساس می‌شود، لذا برای نخستین بار در کشور پس از دستیابی به غلظت بهینه مالچ در مرکز تحقیقات بیابان‌زایی و بیابان‌زدایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان)، طرح تثبیت ریزگردها با استفاده از مالچ رسی با حمایت‌های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال 1395 و در ادامه آن سال 1396 در وسعت حدود 66 هکتار در منطقه فوق بحرانی سجزی اجرا شد.»
وی در توصیف نتایج این طرح به آنــا گفت: «با اجرای این طرح، نه تنها خاک تثبیت شد بلکه از مدفون شدن نهال‌های کاشته شده نیز جلوگیری شد. مطالعات میدانی بیانگر این است که بیش از 90 درصد نهال‌ها سبز و در وضعیت بسیار مطلوبی قرار دارند، لذا این روش توانسته شانس موفقیت مبارزه بیولوژیک را افزایش دهد و کشت تلفیقی یعنی کشت همراه با مالچ‌پاشی، بسیار موفقیت آمیز بوده است.»
استاد واحد اصفهان تصریح کرد: «با استفاده از تونل باد با سرعت حدود 80 کیلومتر در ساعت که به ندرت در منطقه اصفهان اتفاق می‌افتد، دیده شده که مالچ رسی مقدار فرسایش بادی را تا حدود 95 درصد کاهش داده است و وضعیت منطقه مالچ پاشی پس از حدود 2 سال بیانگر آن است که مالچ به خوبی توانسته گرمای تابستان و سرمای زمستان را تحمل کند و وضعیت آن مطلوب‌تر از زمان مالچ‌پاشی است و حتی در مناطق مالچ‌پاشی شده عمق سله افزایش یافته و مقاومت سله در بعضی نقاط آن‌قدر بالا است که فردی با وزن حدود 70 کیلوگرم بدون اینکه به وضعیت سله آسیبی رسانیده شود، می‌تواند بر روی آن راه رود.»
این پژوهشگر برجسته اضافه کرد: «مالچ رسی به صورت یک سوپر جاذب عمل کرده و توانسته رطوبت هوا را گرفته و آن را در خاک ذخیره کند و همین عامل منجر به بازگشت، استقرار و افزایش پوشش گیاهی بومی شده و در مناطق اجرای طرح و در تپه‌های شنی تثبیت شده پس از یکسال، گیاهان بومی توانسته‌اند برویند، لذا مالچ رسی با جذب رطوبت هوا و ذخیره رطوبت در خاک می‌تواند شرایطی را ایجاد کند که پوشش گیاهی بومی دوباره استقرار یابد.»
وی با تأکید بر اینکه مالچ رسی توانسته به خوبی ریپل مارک‌ها که جهت باد غالب را نشان می‌دهند را تثبیت کند، اظهار کرد: «پس از دو سال که از انجام این طرح می‌گذرد، مطالعات میدانی با استفاده از نفوذسنج مکشی، بیانگر این است که سله ایجاد شده نفوذپذیری قابل قبولی داشته و از تولید رواناب جلوگیری می‌کند و مطالعات هیدرولوژی نیز این دستاورد را به خوبی تأیید کرده است.»
این کارشناس علوم خاک افزود: «در مطالعات انجام‌شده در زمینه مقاومت سله با استفاده از پره برشی و فروسنج جیبی، مقاومت برشی در نقاط مختلف مالچ پاشی شده بین 5 تا 15 کیلوپاسکال تغییر می‌کند در صورتی که در سله طبیعی حداکثر 3 کیلوپاسکال و در نمونه‌های شاهد، صفر کیلو پاسکال بوده است. علاوه بر این مقاومت فروروی سله حداکثر 200 کیلوپاسکال بوده که برای رشد گیاهان زراعی و مرتعی مشکلی ایجاد نمی‌کند در حالی که حد بحرانی مقاومت فروروی را 2 مگاپاسکال در نظر می‌گیرند.»
جلالیان با ذکر این نکته که با استفاده از روش الک خشک، توزیع اندازه ذرات اولیه و ثانویه از جمله MWD و GMD تعیین شده که بیانگر این است که مالچ رسی توانسته در مدت کوتاهی به خاک‌دانه‌سازی ذرات اولیه خاک کمک کند، گفت: «در بخش ترویجی نیز ارائه سمینارهای مختلف نظیر روز جهانی خاک، کنگره ملی پانزدهم خاک، برگزاری سمینار تخصصی در اتاق بازرگانی استان و تهیه کاربرگ(بروشور) علمی ـ تخصصی با عنوان طرح تثبیت ریزگردها با استفاده از مالچ رسی و انجام گفت‌وگوهای خبری و رسانه‌ای از دیگر فعالیت‌های این مرکز است.»
انتهای پیام/